سخنرانی مکتوب دکتر رفیعی -یاد کردن خداوند در همه حال

قال الله تبارک و تعالی :يا أيها الذين آمنوا اتقوا الله وكونوا مع الصادقین»  ( توبه،119)

ای کسانی که ایمان آورده اید!از(مخالفت فرمان)خدا بپرهیزید،و با صادقان باشید!

 

مقدمه

آیه 37 سوره نور می فرماید:مردان با خدا،انسان های اهل دین، چهار ویژگی دارند :رِجالٌ لا تُلْهِيهِم تِجارَةٌ ولا بَيعٌ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وإِقَامُ الصَّلاةِ وإِيتاءُ الزَّكاتِ يَخافُونَ يَوْماً تَنْقَلِبُ فِيهِ القُلُوبُ و الأَبْصَارُ»

مردانی هستند که تجارت و کاسبی آنها را از یاد خدا باز نمی دارد.کاسبی می کنند و بین مردم هستند اما این تجارت و این معامله ها مانع آنان از یادخدا نمی شود.

کار و کاسبی آنها مانع از برپایی نماز و پرداخت زکات نیست.این ها از روز قیامت نگران هستند؛روزی که قلب ها و چشم ها نگران است.

این چهار ویژگی مردان خدا است.

اهمیت کسب و کار

اسلام اهمیت زیادی به کسب و کار داده است.بعضی ها گفته اند «رَبَّنَا آتِنَا فِي اَلدُّنْيَا حُسْنَهُ» ( بقره،201.) پروردگارا!به ما در دنیا(نیکی)عطا کن.

حسنه یعنی وسعت در رزق. عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فِي قَوْلِهِ رَبَّنَا آتِنَا فِي اَلدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي اَلْآخِرَةِ حَسَنَةً رِضْوانُ اَللَّهِ وَ الْجَنَّةُ فِي الْآخِرَةِ وَ الْمَعَاشُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ فِي اَلدُّنْيَا»جمیل بن صالح در مورد آیه شریفه(رَبَّنَا آتِنَا فِي اَلدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِيُّ اَلْآخِرَةِ حُسْنُهُ)گوید:که امام صادق علیه السلام فرمود:رضا و خشنودی خداوند در آخرت،و وسعت رزق و کسب و درآمد فراوان و نیک خلقی در دنیاست.(من لایحضره الفقیه،ج3،ص156)

روایات نیز به کسب مال و تلاش برای روزی خیلی تأکید دارد؛البته آن چه بد و ناپسند است این است که کسب و کار و اداره و دنیا باعث شود انسان یاد خدا و نماز و زکات را فراموش کند.این خطرناک است.

 

فرق تجارت با بيع

فرق تجارت با بیع این است.تجارت یعنی کسی که کارش تجارت است اما بيع موردی است ممکن است یک فصل و مقطعی در سال خرید و فروش بکند.چه انسان تاجر باشد که همیشه خرید و فروش می کند چه بایع باشد.خرید و فروش و حضور او در بازار نباید مانع از ذکر خدا و نماز و زكات و قیامت شود.

 

روایاتی درباره کار و کاسبی

روایات فراوانی درباره اهمیت کار و کسب داریم.برای مثال امام صادق علیه السلام فرمود: اَلتِّجَارَةُ تَزِيدُ فِي اَلْعَقْلِ» ( الكافي،ج5،ص148)

کار و کاسبی عقل انسان را زیاد می کند.

 

در روایتی دیگر امام صادق علیه السلام به شخصی فرمود:«لاَ خَيْرَفِيٌ مَنْ لاَ يُحِبُّ جَمْعُ اَلْمَالِ مِنْ حَلاَلٍ»؛سزاوار نیست که انسان دنبال پول جمع کردن نباشد.آدم باید مال جمع کند و این بد نیست؛البته در این سه مورد:

1-«يَكُفُّ بِهِ وَجْهَهُ»؛آبرویش را حفظ کند و خودش را کوچک نکند

2-«وَيَقضي.بِهِ دَينَهُ»؛قرض و بدهی خود را بپردازد

3-«وَ يَصِلُ بِهِ رَحِمَهُ»؛ ( الکافی،ج5،ص72) به خویشاوندانش رسیدگی کند و مهمانی بدهد و...پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: التَّاجِرُ الصَّدوقُ الأمينُ مَعَ النَّبِيّينَ وَالصِّدِّيقينَ وَالشُّهَداءُ» (نهج الفصاحه،ح 1197)

تاجرراستگوی امین،روز قیامت با انبیاء و انسان های راستگوو شهدا محشور می شود.

 

داستان سعد انصاری

سعد انصاری از اصحاب صفّه بود.صفّه،سکوی بزرگی در کنار مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله بود که فقرا آن جا زندگی می کردند.حضرت روزانه غذایی برای آنان می آورد و گاهی هم برخی شان کاسبی مختصری داشتند؛ولی هیچ کدام خانه نداشتند.

 

روزی سعد انصاری خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد:یا رسول الله!دلم می خواهد کاری راه بیاندازم تا زندگی ام رونق پیدا کند.شما به من کمک کنید.پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله به او دو درهم دادند.با این دو درهم بابرکت وضع و حال سعد خوب شد به گونه ای که کنار مسجد مغازه ای زده بود و خرید و فروش داشت.اما دیگر به نماز جماعت و نماز جمعه نمی آمد.روزی پیامبر گرامی اسلام صلى الله عليه و آله او را دید فرمود:

«يَا سَعْدُ شَغَلَتْكَ اَلدُّنْيَا عَنِ اَلصَّلاَةِ»؛

ای سعد!دنیا تورا از نماز بازداشته است.

یک وقت آدم به کسی تذکر می دهد و او می گوید:دیگر تکرار نمی شود.اما سعد گفت:یا رسول الله!

«مَا أَصْنَعُ أَضْيَغُ مَالِي»؛

چه کار کنم؟مالم را از بین ببرم؟

چقدر بد است که آدم در مقابل معصوم علیه السلام بایستد و حرف او را قبول نکند.

 

جبرئیل آمد و گفت:یا رسول الله!دو درهم را از او بگیر.سعد گفت می دهم.همین باعث شد برکت از مالش برود و دوباره به همان وضعیت سابق برگشت.( الكافي،ج5،ص313) سعد انصاری ظرفیت کار و کاسبی را نداشت.

 

امانت داری و راستگویی در تجارت

پدر عبدالرحمن بن سیّابه از دنیا رفت.آنها وضع مالی خوبی نداشتند،خودش می گوید:شب اولی که پدرم از دنیا رفته بود ما در خانه نان نداشتیم.یکی از دوستان پدرم آمد و گفت:من می دانم وضع مالی شما خراب است.این هزار درهم را بگیرید و بعدا به من برگردانید.

 

خیلی خوشحال شدم و نزد مادرم رفتم.او گفت:حالا که این پول به ما رسیده،تباهش نکن؛برو در بازار کاسبی کن.عبدالرحمن بن سیّابه آمد و پارچه فروشی راه انداخت.بعد از مدتی اوضاعش خوب شد و رفت هزار درهم را به آن شخص بازگرداند.همان سال هم عازم حج شد.می گوید:خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم و داستان را تعریف کردم.

 

آقا فرمود:می خواهی به گونه ای در مال مردم شریک باشی که گویا مال مردم برای خودت می باشد؟فرمود:دو چیز را در کاسبی فراموش نکن

«عَلَيْكَ بِصِدْقِ اَلْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ اَلْأَمَانَةِ»؛( الكافي،ج5،ص134)

راست بگو و امانت دار باش.

کاسبی خوب است؛اما نباید در آن دروغ و خطا باشد.

 

خوش اخلاقی در معاملات

از مرحوم آیت الله مشکینی رحمة الله شنیدم فرمود:هر کس می خواهد یک چهره بهشتی ببیند به آقاشیخ مرتضی حائری رحمة الله نگاه کند.ایشان مرد بزرگی بود.خاطرات مرحوم حاج شیخ مرتضی حائری رحمة الله جمع آوری شده و به نام سرّدلبران چاپ شده است.

 

ایشان در این کتاب نقل می کند که کاسبی نزدیک مسجد امام حسن عسکری علیه السلام در قم مغازه داشت.می گوید:روزی به مسجد جمکران رفتم تا نماز بخوانم،دیدم بوی عطر عجیبی می آید.علتش را متوجه نشدم.چند ساعت بعد که به مسجد امام عسکری علیه السلام می رفتم از کنار مغازه ایشان رد شدم.دیدم این بوی عطر از آن جا هم می آید.جلورفتم و از این کاسب پرسیدم:شما امروز جمکران بودی؟فهمیدم این شخص برای نماز به جمکران رفته و همان بوی عطر،اطراف مغازه او پیچیده است.

 

شیخ مرتضی حائری توضیح می دهد که من بررسی کردم و متوجه شدم این آقا از کسانی است که اصحاب خاص امام زمان علیه السلام در مغازه اش رفت وآمد دارند.وقتی ایشان ویژگی های این کاسب را ذکر می کند می گوید:هیچ گاه ندیدم با مشتری دعوا و بداخلاقی کند یا کاسبی مانع نمازش بشود.این ها نکات مهمی است.

آداب معامله

شخصی خدمت امام صادق علیه السلام آمد و گفت:می خواهم کاسبی راه بیاندازم؛بفرمایید چه کنم.امام صادق علیه السلام چند نصیحت به او کرد و فرمود:

1-«عَلَيْكَ بِصِدْقِ اَللِّسَانِ فِي حَدِيثِكَ» ؛بر تو باد به راست گویی.

 

امیرالمؤمنین علیه السلام در بازار کوفه اشک می ریخت و می فرمود:چرا معاد را فراموش کردید و دروغ می گویید؟چرا در خرید یا فروش یک خودرو صحنه سازی می کنید؟

 

امام صادق علیه السلام فرمود:کسب لقمه حلال از شمشیر زدن در جنگ سخت تر است.خود امام صادق علیه السلام گاهی تجارت می کرد.

ایشان روزی به یکی از اصحابشان به نام مصادف هزار درهم داد و فرمود:با این پول تجارت کن و سودش را برایم بیاور.مصادف با گروهی از تجاربه مصر رفت.او پس از مدتی برگشت و دو برابر سرمایه ای که حضرت به او سپرده بود،به ایشان پول داد و عرض کرد:این هزار درهم سرمایه اولیه شماست و این هزار درهم،سود آن.

آقا فرمود:چگونه این همه سود کردی؟گفتند:وقتی به مصر رسیدیم به ما خبر دادند جنس هایی که ما با خود داریم،در بازار مصرکم است.وقتی متوجه این موضوع شدیم،با یکدیگر هم سوگند شدیم که تمام کالاهایمان را دو برابر قیمت خریدمان بفروشیم.

 

امام صادق علیه السلام که از این رفتار تاجران مدینه ناراحت شده بود اصل پولش رابرداشت و سود را برگرداند.فرمود:شمشیر زدن در راه خدا راحت تر از طلب مال حلال است.( الكافي،ج5،ص161)

 

2-وَلا تَكتُم عَيْباً يَكونُ في تِجَارَتِكَ»؛عیب کالا را نپوشان

3-«ولا تَغْبِنِ المُسْتَرْسِلَ فَإنَّ غَبْنَهُ لاَ يَحِلُّ»؛کسی که به تو اطمینان کرده سرش کلاه نگذار

4-«وَ أُعْطِ الحَقَّ وَخُذَهُ»؛در خرید و فروش،حق را رعایت کن

5-«وَلا تَخِفْ»؛در کاسبی نترس؛کاسب باید شجاع باشد

6-«وَلا تَخُنْ» (بحارالانوار،ج88،ص235) خیانت در زندگی ات نباشد.

 

آرزوی شیطان

قرآن کریم می فرماید:شیطان می خواهد سه چیز در زندگی شما نباشد: انَّما يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالبَغضاءَ فِي الخَمرِ وَالمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُم عَن ذِكرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنتُم مُنْتَهُونَ»؛ (مائده،91)

 

شیطان می خواهد به وسیله شراب و قمار،در میان شما عداوت و کینه ایجاد کند،و شما را از یاد خدا و از نماز بازدارد.آیا (با این همه زیان و فساد،و با این نهی اکید،)خودداری خواهید کرد؟!

 

شیطان نمی خواهد مردم در صلح و آرامش باشند،بلکه دوست دارد با هم دعوا کنند و قهر باشند.از این رو به قمار و شراب توصیه می کند؛چون قمار و شراب دو عامل ایجاد بغض و کینه است.شیطان خیلی دلش می خواهد مردم از ذکر خدا دور شوند و نماز نخوانند.

سپس خداوند به انسان ها می فرماید:آیا از این کارها دست برنمی دارید؟من که به شما گفته ام حربه شیطان چیست.لذا روز قیامت وقتی مردم به شیطان می گویند:تو ما را منحرف کردی،می گوید:خدا که به شما گفت من چه می کنم.خدا که گفت من دروغ می گویم و خیانت می کنم و خودم اهل جهنم هستم.روز قیامت هیچ کس نمی تواند علیه شیطان شعار بدهد.

 

یاد خداوند

باید به این نکته توجه داشته باشیم که یاد خدا و نماز در زندگی مان کمرنگ نشود.درباره ذکر،یک دوره کتاب چند جلدی به نام نهج الذكر چاپ شده است.اطلاعات کاملی در این کتاب است.

 

یکی از ذکرهای بزرگ که در روایات وارد شده کلید بهشت است،ذکر تسکین غضب می باشد.وقتی آدم عصبانی می شود این ذکر را بگوید غضبش فروکش می کند.ذکردیگر،ذكرنفي الفقر است که فقر را در زندگی کمرنگ می کند.

ذکر دیگر،ذکری است که هم و غم را در زندگی کم می کند و خیلی توصیه شده است.در روایات ما دارد این«لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ العَلىِ العَظِيم»کلید بهشت است و این ذکر است که ذکرابی عبدالله علیه السلام در روز عاشورا بوده است.

 

در روایتی دارد اگر می خواهید این ذکر را کامل کنید و همه ذکرها را با هم گفته باشید زیاد بگویید:«سُبْحانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلا إلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَاللَّهُ أَكبَرُ وَلا حَولَ ولا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ العَلِى العَظيمِ».خدا می گوید:یادم کن؛شیطان از زندگی ات دور می شود.اگر ذکر در زندگی تان نباشد زندگی تان سخت می شود.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:ذکر هفت قسم است:زبان ذکر دارد،قلب و روح ذكر دارند،بدن ذکر دارد.ذکر یعنی توجه؛یعنی اینکه انسان همیشه به یاد خدا باشد و او را در زندگی اش حاضر و ناظر ببیند.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:هر چیزی در اسلام حد دارد.نماز هفده رکعت است؛زکات و حج هم معلوم است.تنها یک چیز است که حد و حصر ندارد و آن ذکر است.

 

ذکر اعضای بدن

«اَلذِّكْرُ مَقْسُومٌ عَلَى سَبْعَةِ أَعْضَاءٍ»؛ذكر برهفت عضو بدن تقسیم می شود.

 

1-ذكرزبان

«فَذِكْرُ اَللِّسَانِ اَلْحَمْدُ وَ اَلثَّنَاءُ»؛ذکر زبان حمد و ثنای پروردگار است.یکی از مهم ترین اذکار صلوات بر محمد و آل محمد است.

 

2-ذكرنفس

«وَذِكِّرُ النَّفسِ الجَهدُ وَالعَناءُ»؛وجود انسان ذکر دارد.دست کسی را می گیرید و او را از خیابان رد می کنید؛این ذکر نفس است.

 

امیرالمؤمنین علیه السلام شب ها کیسه به دوش می کشید و به خانه فقرا می برد.این ذكر وجود است که آدم مقداری از وجود خویش برای مردم مایه بگذارد و تلاش کند.

 

3-ذکرروح

«وَ ذِكْرُ اَلرُّوحِ اَلْخَوْفُ وَ اَلرَّجَاءُ»؛ذکر روح خوف و رجا است. آدم، هم امید داشته باشد و هم بترسد.

امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه می فرماید:عالم کسی است که نه به مردم امیدِ زیاد بدهد و نه آنها را زیاد بترساند.

انسان باید متعادل باشد.اگر امید زیاد باشد آدم نافرمان می شود و اگر خوف زیاد شود آدم نا امید می شود.

4-ذکر قلب

«وَ ذِكْرالُقَلبِ الصِّدقِ وَالصَّفاءُ»؛ذكر قلب راستگویی و صفای درون است؛قلبی که کینه ندارد و خوشبین است و دائماً در آن نیت های خوب رد و بدل می شود.

 

5-ذكرعقل

«وَ ذِكْرُ اَلْعَقْلِ اَلْعَظِيمِ وَ اَلْحَيَاءُ»؛ذكر عقل این است که حیا داشته باشی و دیگران را احترام کنی.

عقل به شما می گوید:شرم کن و گناه نکن.

 

6-ذكر معرفت

«وَذِكْرُالمَعرِفَةِ التَّسليمُ وَ الرِّضَا»؛ذکر معرفت و شناخت این است که آدم تسليم و راضی به رضای خدا باشد.

 

7-ذكرسرّ

«وَ ذِكْرُ اَلْمَعْرِفَةِ عَلَى رُؤْيَةِ اَللِّقَاءِ»؛( مستدرک الوسائل،ج5) ذکر در خفا این است خدا را ناظر بینی.

 

از این روایت استفاده می شود مفهوم ذکر خیلی گسترده است.یاد نعمت وشکرگزاری آن،یاد خدا و عبادت او،یاد دنیا و عبرت گرفتن از آن،یاد قیامت وتلاش برای آن،همه این ها ذکر است.هريادی باید در زندگی ما اثری داشته باشد.

 

ائمه علیهم السلام و یاد خداوند

امام باقر علیه السلام درباره قول خداوند«في بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أن تُرفَعَ وَيُذْكَرُ فيها اسمُهُ»؛(نور،36)

 

فرمود:«هِيَ بُيُوتُ اَلاِنْبِيَاءِ وَ بَيْتُ عَلَيَّ مِنْهَا»؛منظور آیه خانه های پیامبران و خانه على علیه السلام است. ( تفسیر القمی،ج2،ص104 ) خدا در قرآن می فرماید: هِيَ رِجالٌ لا تُلْهِيهِم تِجارَةٌ وَلا بَيعَ عَن ذِكرِ اللَّهِ»؛

 

مردانی هستند که تجارت و کاسبی آنها را از یاد خدا باز نمی دارد.

یعنی بالاترین مصادیق آیه سوره نور ائمه علیهم السلام هستند. امام باقر علیه السلام دائما ذكر می گفت.

امیرالمؤمنين علیه السلام هنگامی که تجارت و کشاورزی هم می کرد ذکر خدا را فراموش نمی کرد.

همان طور که قبلا عرض کردم یکی از ذکرهای بسیار مهم که هم غضب را فرو می نشاند،هم غم را می برد و هم باعث ورود به بهشت می شود،ذکر«لا حَولَ ولا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ اَلْعُلَى اَلْعَظِيمِ»می باشد که معنایش این است:هیچ قدرتی نمی تواند انسان را از گناه باز دارد و هیچ قدرتی نمی تواند انسان را به عبادت بکشاند مگر اینکه خدا بخواهد.ما حول و نیرو و قوه ترک گناه را نداریم؛مگر این که خدا به ما عنایت کند.

 

این ذکر،ذکرابی عبدالله علیه السلام در روز عاشورا بوده است. ذکری که وقتی می گفت،رباب و زینب و سکینه در خیمه ها آرام می شدند.زمانی که حضرت حمله می کرد دشمن مثل ملخ پراکنده می شد.سپس حضرت برمی گشت و وسط میدان می ایستاد و فریاد می زد:«لا حَولَ ولا قُوَّةَ إِلاَّ ِباللَّهِ اَلْعُلَى اَلْعَظِيمِ».

 

حضرت زینب علیها السلام وقتی این صدا را می شنید آرام می شد و می فهمید ابی عبدالله علیه السلام هنوز زنده است.البته اگر محاصره نمی کردند و تک به تک می جنگیدند محال بود ابی عبدالله علیه السلام به شهادت برسد.علت این که موفق شدند

امام حسین علیه السلام را به شهادت برسانند گروهی حمله کردنشان بود؛وگرنه ابی عبدالله علیه السلام کسی نبود که احدی جرئت کند با او تنهایی بجنگد.

 

امام حسین علیه السلام به قلب دشمن حمله می کرد و فریاد می زد:من حسين بن على هستم،جدم رسول خداست.برمی گشت یک«لا حَولَ ولا قُوَّةَ إِلاَّ ِباللَّهِ اَلْعُلَى اَلْعَظِيمِ»می گفت و نفسی می گرفت و دوباره حمله می کرد.( بحارالانوار،ج45،ص50)