امام محمد باقر علیه السلام، پنجمین امام شیعیان و شخصیتی به تمام معنا جامع و برجسته و وارث علوم رسول خدا(ص) می باشند. در این سخنرانی، حجت الاسلام حسینی قمی به بیان برخی از سجایا و ویژگی های اخلاقی امام باقر علیه السلام پرداخته اند.

جاذبه امام باقر (ع)
اولین ویژگی امام باقر (ع)، جاذبه ی ایشان بود. الان می گویند که باید جاذبه ی ما بیشتر از دافعه باشد ولی در عمل این طور نیست. و ما آنقدر دایره مان را تنگ کرده ایم که همه را طرد می کنیم. زندگی ائمه برای ما میزان است و باید خودمان را با آن بسنجیم.

شیخ طوسی در کتاب امالی نقل کرده است: شخصی اهل شام بود ولی آمده بود که مدتی در مدینه زندگی کند. شام در دوران معاویه و بنی امیه، مرکز تبلیغات علیه امیرالمومنین و ائمه بود. اصولا مردم شام نگاه خوبی به اهل بیت نداشتند. این فرد جذب امام باقر (ع) شده بود. و در جلسات حضرت شرکت می کرد. او به امام می گفت که من بیشتر از همه با شما فاصله ی فکری و اعتقادی دارم. عقیده ام این است که اگر بخواهم بنده ی خوبی برای خدا و رسول باشم، باید با شما دشمن باشم. ولی دو ویژگی در جلسات شما وجود دارد که من جذب جلسات شما شده ام. یکی بحث های خوب علمی است و دیگر اینکه اخلاق خوب شما مرا جذب کرده است. حضرت به او فرمود: چیزی بر من مخفی نیست، تو به جلسات ما بیا. او مدتی به جلسات امام می آمد تا اینکه بیمار شد. او به دوستانش وصیت کرد که وقتی من از دنیا رفتم بگویید که نماز جنازه را امام باقر (ع) بخواند. اما در مسجد نماز می خواندند که خبر فوت این مرد را به امام دادند و وصیتش را هم گفتند. امام به خانه برگشتند و دوباره وضو گرفتند و به مسجد برگشتند. دو رکعت نماز خواندند و مدت طولانی دعا خواندند و یک سجده ی طولانی انجام دادند. بعد به منزل فوت شده رفتند. بدن پیچیده شده آماده ی نماز بود. امام باقر (ع) او را صدا زدند، میت زنده شد و نشست. آقا فرمود که او زنده است برایش غذایی بیاورید. امام به منزل رفت و او بلافاصله به نزد امام رفت و در خلوت گفت: من شهادت می دهم که شما ولی و حجت خدا هستید. امام فرمود: علت تغییر نظر شما چیست؟ مرد گفت: وقتی جان از بدن من بیرون آمد، شنیدم که منادی ندا داد که روح را به بدنش برگردانید آنرا امام باقر (ع) از ما خواسته است. او یکی از اصحاب امام باقر (ع) شد.

در این داستان دو نکته وجود دارد. در پایان این داستان حدیثی از امام باقر (ع) دارد که شبیه آن در خطبه 154 نهج البلاغه و در کلمات پیامبر هم وجود دارد. امام فرمود: مگر نمی دانی خدا بندگانش را دوست دارد و اگر کار بدی می کنند، خدا با آن کار مخالف است نه با خود بنده. یعنی ما دشمن شما نیستیم. خدا با کسی دشمنی ندارد. من می خواستم دست شما را بگیرم و برگردانم. این داستان باید نگاه دینی ما را عوض کند. ما باید جاذبه ی امام را در زندگی مان پیاده کنیم.

امیرالمومنین در نهج البلاغه دارد: شما که خودتان را خوب می دانید، وظیفه ی شما این است که به گناهکاران با محبت نگاه کنید و دست آنها را بگیرید. کسی که کار بدی کرده است باید روزی برگردد.

روز عرفه فرصت مناسب دعا
پس ما باید یقین داشته باشیم که خدا ما را دوست دارد. در روز عرفه فرصت خوبی است که نماز توبه امیرالمومنین خوانده شود. که این نماز یکی از اعمال روز عرفه است. این نماز دو تا دو رکعت است. در هر رکعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره توحید خوانده می شود. امام صادق (ع) می فرماید: کسی که این نماز را بخواند صورتش را برنمی گرداند مگر اینکه خداوند تمام گناهانش را آمرزیده باشد. ما باید باور کنیم که خدا ما را دوست دارد ولی خدا با معصیت ما مخالف است. در روز عرفه برنامه ریزی کنید که بتوانید دعاهای این روز را بخوانید. در روایت داریم: اگر کسی در ماه رمضان آمرزیده نشد باید منتظر باشد تا روز عرفه.

ائمه تک بُعدی نبوده اند. مثلا ما در کارهای علمی موفق هستیم ولی در عبادت و بندگی کوتاهی می کنیم یا اینکه در عبادت موفق هستیم ولی در رسیدگی به فقرا کوتاهی می کنیم. امام باقر (ع) مُحرم شدند و به مسجدالحرام آمدند. فردی همراه حضرت بود. ایشان می گوید: به محض اینکه امام به مسجدالحرام رسید، با صدای بلند گریه کردند و همه متوجه امام شدند. من به امام گفتم که کمی آرامتر گریه کنید، همه دارند شما را نگاه می کنند. امام فرمود: اینجا خانه ی خداست و انسان باید میل صاحبحانه را در نظر بگیرید نه میل میهمان ها را. بعد امام طواف کردند و در پشت مقام ابراهیم دو رکعت نماز خواندند و بعد از نماز سر به سجده گذاشتند و آنقدر گریه کردند که زمین پر از اشک های امام شد. امام می فرماید: نزدیکترین حالت بنده به خدا، داشتن چشم گریان در سجده است.

رسیدگی به فقرا و مسائل اجتماعی
ویژگی دیگر امام این بود که در رسیدگی به فقرا و مسائل اجتماعی غفلت نمی کردند. وقتی برای امام میهمان می آمد حضرت پذیرایی می کردند و وقتی میهمان می خواست برود امام به میهمان خرجی و لباس هم می دادند. فردی به امام گفت که دیگر چرا خرجی و لباس می دهید؟ امام فرمود: دنیا خوبی ندارد جز اینکه انسان به دیگران خدمتی انجام بدهد. آیا روزی که ما به کسی خدمت می کنیم بیشتر لذت می بریم یا وقتی به خودمان خدمت می کنیم؟

قربانی پیامبر (ص)
پیامبر در روز عید قربان دو تا قربانی انجام می دادند. از امام سوال کردند که چرا دو تا قربانی؟ پیامبر فرمود: یکی به نیت خودم و یکی به نیت فردی از امتم که دلش می خواهد قربانی انجام بدهد ولی نمی تواند. بعضی از علما گفته اند که قربانی کردن واجب است ولی فتوای مشهور، قربانی کردن را مستحب می داند ولی روی این مستحب خیلی تاکید شده است. همه قربانی کنند مخصوصا کسانی که سال های گذشته در مکه بوده اند. سعی کنید که در این روز فقرا محصوصا فقرای خویشاوند را فراموش نکنید. شما می توانید قربانی را بصورت شراکتی انجام بدهید. ما باید این نگاه ها را تقویت کنیم.

امام باقر (ع) فرمود: بندگان خدا دو دسته هستند. عده ای مثل باران می مانند و مایه ی برکت هستند (یعنی خودشان زندگی می کنند و عده ای هم به برکت آنها زندگی می کنند. اگر شما پول ندارید می توانید با زبان تان کمک کنید. خیلی ها هستند که از نظر مالی ثروتی نداشت ولی اعتبار داشت و واسطه ی خیر می شدند) و عده ای هستند که از رحمت خدا دورهستند، نه خودشان زندگی می کنند و نه می گذارند دیگران از آنها بهره ای بیرند. آنها مثل ملخ می مانند. یعنی وقتی به جایی می رسند همه چیز را از بین می برند.

امام فرمود: اگر به فقیری کمک می کنید به بهترین اسم آنها را صدا بزنید یعنی تکریم واقعی بکنید. اگر تحقیری در کار خیر باشد، ثواب آن از بین می رود.

قربانی امام حسین علیه السلام
در این کاروان یک پسر چهارساله بود که ایشان امام باقر (ع) بودند. حادثه ی کربلا در سال 61 بود. ایشان حوادث کربلا را دیده اند و در حوادث کوفه و شام حضور داشتند. امام چهار ساله به یزید جمله ای فرمودند که یزید از کشتن اهل بیت صرف نظر کرد.

اگر عده ای با هم شریک می شوند و گوسفندی قربانی می کنند، هر کدام از آنها ثواب قربانی کردن یک گوسفند را خواهند برد. سیدالشهداء همه ی خانواده شان را در کربلا قربانی کردند. حضرت ابراهیم می خواست اسماعیل را قربانی کند. خطاب شد که لازم نیست. همین مقدار کافی است. قربانی اصلی که باید قربانی اش را انجام بدهد سید الشهدا با علی اکبرش است. ما بجای اسماعیل یک ذبح عظیم به اسماعیل دادیم. اگر قوچی قربانی کرده است آیا این قربانی عظیم است؟خیر. بعد از اینکه قرار شد اسماعیل قربانی نشود جبرئیل آمد و روضه ی کربلا را برای حضرت ابراهیم خواند و چنان تأثری در قلب ابراهیم بوجود آمد که فرمود: اگر من اسماعیل را قربانی کرده بودم این قدر متاثر نمی شدم. آنها فرزند قربانی کردند. به ما گفته اند که یک گوسفند قربانی کنیم تا تربیت بشویم.