نماز و عبادات امام سجاد علیه السلام
در ابعاد مختلف زندگانی، در بعد عبادی حضرت شروع می شود. امام باقر می فرمایند: پدرم امام سجاد «قِیامَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ بَینَ یدَی الْمَلِک الْجَلِیلِ وَ اعْلَمْ أَنَّک بَینَ یدَی مَنْ یرَاک وَ لَا تَرَاهُ وَ صَلِّ صَلَاةَ مُوَدِّعٍ کأَنَّک لَا تُصَلِّی بَعْدَهَا أَبَداً» سه گزارش در مورد نماز امام سجاد(ع) بود. وقتی به نماز می ایستادند مثل عبد ذلیلی که در پیشگاه پروردگار با عظمت است، دوم اینکه اعضای بدن حضرت به لرزه می آمد از خوف خداوند و سوم اینکه هر نمازی می خواندند نماز وداع بود. فکر می کردند شاید این آخرین نماز باشد. شعری علامه بحرالعلوم دارند که احتمالاً برگرفته از حالات امام سجاد است.
در اشعارش می گوید: وقتی به نماز می ایستی، «و احذر لدی التخصیص بالعباده، شرکاً و کذباً و اتبّاع العاده» به نماز می ایستی و ایاک نعبد می گویی، حواست باشد که کسی را با خدا شریک قرار ندهی و راست بگویی. «ایاک نعبد» واقعی باشد. از روی عادت نباشد که بدون توجه به مفاهیم بلند نماز «ایاک نعبد و ایاک نستعین» بگویی. «ایاک من قول به تفنّد فأنت عبد لهواک تعبد، تلهج فی ایاک نستعین، و أنت غیر الله تستعین» می گویی «ایاک نستعین» ولی غیر خدا را می پرستی. تا به این جمله می رسد «و قم قیام الماثل الذلیل، ما بین أیدی الملک الجلیل» وقتی به نماز می ایستی فکر می کنی آخرین نماز است. من هیچکدام طوری نماز نمی خوانیم که معلوم باشد آخرین نماز ماست. اگر به ما بگویند: آخرین نماز شماست، چقدر حواسمان را جمع می کنیم؟ نماز درست بخوانیم و عجله نداشته باشیم.
سیره عبادی
در روایت هست که کسی از امام سجاد(ع) سؤال کرد، این چه نمازی است شما می خوانید؟ فرمود: من در پیشگاه چه کسی ایستادم و نماز می خوانم؟ «إِنَّ الْعَبْدَ لَا یقْبَلُ مِنْ صَلَاتِهِ إِلَّا مَا أَقْبَلَ عَلَیهِ مِنْهَا بِقَلْبِهِ» همین یک جمله برای امشب ما بس است، حضرت فرمود: بنده مقداری از نمازش قبول می شود که حضور قلب داشته باشد. هرچه حضور قلب نداشته باشد، قبول نیست. به امام گفت: «فَقَالَ الرَّجُلُ هَلَکنَا» ما دیگر نماز نخوانیم. اگر شرط نماز حضور قلب است، ما کجا حضور قلب داریم؟
مرحوم آیت الله سید نعمت الله جزایری نقل می کند که یکی از دوستان من رفت و گفت: بروم دو رکعت نماز با حضور قلب بخوانم. چون در روایت داریم اگر انسان دو رکعت نماز قبول شده داشته باشد خدا بهشتی اش می کند. گفت: بروم در مسجد نماز بخوانم. الله اکبر نماز را که گفت، یک مرتبه نگاهش افتاد که چرا این مسجد به این بزرگی مناره ندارد؟! اگر بخواهند مناره بسازند کجا قرار بدهند، سنگی، آجری، تا سلام نمازش را داد مناره های مسجد کوفه اش تکمیل شد.
گفت: این هم نماز با حضور قلب! حضرت سجاد یک جمله فرمودند که خیلی امیدوار کننده است. «فَقَالَ کلَّا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُتَمِّمُ ذَلِک بِالنَّوَافِلِ» خدا با نافله جبران می کند. این نافله ای که در نماز می خوانید جبران آن حضور قلبی است که ما نداریم. صحبت از نوافل که می شود، به قول آیت الله سید احمد شبیری زنجانی، می فرمودند: مستحبات را آسان بگیرید که مردم مشتری شوند. نافله ی نماز صبح خیلی آسان است. قبل از نماز صبح آدم دو رکعت بخواند، این جبران حضور قلبی است که ما نداریم.
نافله نماز
نافله را هم می توان نشسته خواند. اگر ایستاده باشد جبران دو رکعت نماز ایستاده است. اما اگر نشسته باشد در حکمش تغییری ندارد. عزیزی می گفت: از وقتی من این حدیث را شنیدم نافله صبح من ترک نشده است. در کتاب وسایل الشیعه شیخ حر عاملی در بحث نوافل این حدیث آمده است. دو رکعت نافله صبح «خَیرٌ مِنَ الدُّنْیا وَ مَا فِیهَا» دو رکعت نافله صبح از دنیا و آنچه در دنیاست بهتر است. نماز صبح می خوانی، دو رکعت هم قبلش بخوان. نماز عشاء دو رکعت نشسته نافله بخوان.
در مساجد یک فرصتی بین مغرب و عشاء هست و می شود دو رکعت نافله غفیله می خوانند و همان را می توانند نیت کنند نافله مغرب و یک دو رکعت دیگر. در این حدیث حضرت می فرماید: با نافله، ولی از مجموعه روایات می شود استفاده کرد که برای جبران این حضور قلبی که نیست، چند راه هست. یکی نافله است، یکی اول وقت خواندن است. اول وقت، نماز را به عرش می برد. اذان و اقامه در نماز هست. اذان و اقامه یک دقیقه وقت نمی برد. روایات ثواب اذان و اقامه عجیب است. ما نسبت به نماز اول وقت خیلی کوتاهی می کنیم. اگر انسان بتواند در مسجد بخواند و به جماعت بخواند، به جماعت که خواند تسبیحات فاطمه زهرا جبران می کند.
سجده بر تربت
در مصباح شیخ طوسی هست که امام سجاد(ع) یک دستمالی داشتند، «فِیهَا تُرْبَةُ الْحُسَینِ ع وَ کانَ لَا یسْجُدُ إِلَّا عَلَی التُّرَابِ» هیچ گاه جز بر این تربت سجده نمی کردند. تربت امام حسین را روی سجاده خود پهن می کردند، امام سجاد جز بر تربت سجده نمی کردند.
وقتی انسان بر تربت سجده می کند، مرحوم علامه مجلسی حدیث را مفصل توضیح دادند، زمین های هفت گانه را نورانی می کند. حجاب های هفت گانه را برطرف می کند. موانعی که برای قبولی نماز است، بنابراین می شود استفاده کرد که این مجموعه جبران حضور قلبی است که ما نداریم.
پس 1- اول وقت بخوانیم.
2- اذان و اقامه
3- در مسجد نماز بخوانیم.
4- با جماعت بخوانیم.
5- تسبیحات و تعقیبات
6- سجده بر تربت سید الشهدا
7- نوافل.
این هفت مورد جبرانی است برای حضور قلبی که در نماز نداریم. در تفسیر کشف الاسرار میبدی که تفسیرش شرح تفسیر خواجه عبدالله انصاری هست، یک عالم سنی هفتصد سال پیش این داستان معروفی که امیرالمؤمنین در نماز بودند و تیر را در نماز از پای حضرت درآوردند و حضرت متوجه نشدند را بیان کرده است. ما هم اینطور نماز می خوانیم. یک آقایی می گفت: طرف نماز می خواند، نمازش که تمام می شود، پیداست تمام گفتگوهای اطراف را هم حواسش بوده، می گوید: آنجا که شما گفتی اینطور نیست، اینطور است. آقایی می گفت: من نماز می خوانم، قلم و کاغذ کنار دستم است. کلی چیزها در نماز یادم می آید و می نویسم
غرق در نماز
این گزارش هم در حالات حضرت سجاد هست که «وَ سَقَطَ بَعْضُ وُلْدِهِ فِی بَعْضِ اللَّیالِی» شبی حضرت مشغول نماز بودند، یکی از بچه های حضرت از یک بلندی افتاد، «فَانْکسَرَتْ یدُهُ» دستش شکست. «فَصَاحَ أَهْلُ الدَّارِ» بچه کوچک بود و همه سر و صدا و شیون کردند. «وَ أَتَاهُمُ الْجِیرَانُ وَ جِی ءَ بِالْمُجَبِّرِ» همسایه ها آمدند و رفتند یک شکسته بندی را خبر کردند، دست بچه را جا انداخت. «وَ جَبَرَ الصَّبِی وَ هُوَ یصِیحُ مِنَ الْأَلَمِ» هنوز فریاد می زد. «وَ کلَّ ذَلِک لَا یسْمَعُهُ» امام سجاد هیچکدام از این سر و صداها را نشنیدند. وقتی صبح شد بعد از نماز حضرت سؤال کردند: «مَا هَذَا فَأَخْبَرُوهُ» چرا دست بچه چنین است؟ دیدید کسی که عاشق فوتبال است، هرچه صدایش بزنی متوجه نمی شود. این توجه را ضرب در صد هزار کنید، توجهی است که امام سجاد داشتند.
«وَ وَقَعَ حَرِیقٌ فِی بَیتٍ هُوَ فِیهِ سَاجِدٌ» حضرت در سجده بودند، خانه آتش گرفت، «فَجَعَلُوا یقُولُونَ» داد می زدند، «یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ النَّارَ النَّارَ» خانه آتش گرفت. «فَمَا رَفَعَ رَأْسَهُ» حضرت سرش را بلند نکرد تا آتش را خاموش کردند. گفتند: شما کجا بودی؟ حواست نبود آتش گرفت؟ «حَتَّی أُطْفِیتْ فَقِیلَ لَهُ بَعْدَ قُعُودِهِ مَا الَّذِی أَلْهَاک عَنْهَا» چه بود که حواس شما را از آتش پرت کرد؟ «قَالَ أَلْهَتْنِی عَنْهَا النَّارُ الْکبْرَی» آتش قیامت که حواس من به آن بود. قسمت اول در مورد نماز و عبادات امام سجاد بود.
سفارش امام سجاد(ع) به علم و دانش
قسمت دوم در مورد سفارش امام سجاد به علم و دانش است، جون روزهای اول شروع مدارس هست، برای دانش آموزان و دانشجویان عزیز بگویم. در حالات امام سجاد هست «إِذَا جَاءَهُ طَالِبُ عِلْمٍ» کسی که دنبال تحصیل علم بود، «فَقَالَ مَرْحَباً بِوَصِیةِ رَسُولِ اللَّهِ» فرمود: خوش آمدید، پیامبر در مورد شما خیلی سفارش کرده است. بعد فرمود: «ثُمَّ یقُولُ إِنَّ طَالِبَ الْعِلْمِ إِذَا خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ» کسی که دنبال علم و دانش می رود، وقتی از خانه بیرون می رود، «لَمْ یضَعْ رِجْلَهُ عَلَی رَطْبٍ وَ لَا یابِسٍ» پایش را روی جایی نمی گذارد، «إِلَّا سَبَّحَتْ لَهُ إِلَی الْأَرَضِینَ السَّابِعَةِ» هفت زمین برایش تسبیح می گویند.
کسی که صبح از خانه بیرون می رود، هرکسی که طالب علم است، پایش را برمی دارد و هرجا بگذارد، هفت زمین برای او ثواب سبحان الله دارد. «وَ لَقَدْ کانَ یعُولُ مِائَةَ أَهْلِ بَیتٍ مِنْ فُقَرَاءِ الْمَدِینَةِ» صد خانواده را امام سجاد(ع) تحت پوشش قرار داده بودند و به اینها کمک می کردند. صد خانواده یعنی چهارصد نفر، هزینه زندگی شان را بر عهده گرفته بودند. «وَ کانَ یعْجِبُهُ أَنْ یحْضُرَ طَعَامَهُ الْیتَامَی» حضرت دوست داشتند موقع غذا بچه های یتیم سر سفره بیایند، مساکین سر سفره بیایند، «وَ الْأَضِرَّاءُ وَ الزَّمْنَی وَ الْمَسَاکینُ الَّذِینَ لَا حِیلَةَ لَهُمْ وَ کانَ ینَاوِلُهُمْ بِیدِهِ» حضرت با دست این بچه یتیم ها را غذا می دادند و محبت می کردند. «وَ مَنْ کانَ لَهُمْ مِنْهُمْ عِیالٌ» اگر از کسانی که تحت پوشش بودند، زن و بچه داشتند، برای آنها جداگانه غذا می بردند.
«حَمَلَهُ إِلَی عِیالِهِ مِنْ طَعَامِهِ وَ کانَ لَا یأْکلُ طَعَاماً حَتَّی یبْدَأَ فَیتَصَدَّقَ بِمِثْلِهِ» امام سجاد(ع) هیچگاه غذا نمی خوردند مگر اینکه اول مثل همان غذا را صدقه می دادند. در حالات امام رضا(ع) هست که وقتی برای حضرت غذایی می آوردند، قبل از اینکه دست بزنند، ظرفی از این غذا طلب می کردند، دست نخورده در آن ظرف می گذاشتند و به فقرا می دادند.
رسیدگی فقرا و نیازمندان
در حالات امام سجاد(ع) هست که «اذا کان یصوم» حضرت وقتی روزه می گرفتند، دستور می دادند گوسفندی را قربانی می کردند، اعضایش را قطعه قطعه می کردند و این گوسفند را می پختند، خود امام جاد(ع) سرکشی می کردند به این غذا و وقتی بعد از ظهر می شد، نزدیک افطار، غذا را بین فقرا و نیازمندان تقسیم می کردند. وقتی قربانی تقسیم می شد، می فرمودند: حالا افطاری مرا بیاورید. نان و خرما افطار حضرت بود. یک ذره هم از این غذا برای خودشان برنمی داشتند.
قطعاً کلام امام و زندگی امام سجاد تأثیرگذار است. خیلی ها به من گفتند: مدرسه ها شروع شده و هنوز فراوان هستند دانش آموزانی که لباس مناسب ندارند و نتوانستند پول برای تهیه روپوش بدهند، برای کفش و کیف و لوازم التحریر بدهند. شما دو تا دانش آموز داری، فرض کن سه تا دانش آموز داشتی، چطور از جان برای سرویس و لباس و کفش او مایه می گذاری، فرض کن سه تا اولاد داشتی. هرکسی حواسش به دوستان و بستگان و همسایگانش باشد. یکی آمد گفت: حقوق ما هفتصد هزار تومان است. سه تا بچه مدرسه ای دارم، برای یکی روپوش مدرسه خریدم، 94 هزار تومان. دو تای دیگر هنوز ماندند.
با این حقوق هفتصد هزار تومانی چه کنم؟ نمی دانم داستان روپوش مدرسه ها چیست که اصرار دارند سال به سال رنگ لباس ها تغییر کند. می گویند: کارآفرینی است اما کار پسندیده ای نیست. دانش آموز یک لباس را امسال پوشیده، سال دیگر هم می تواند همان را بپوشد. این چه کاری است که هرسال رنگ روپوش را تغییر می دهید؟ فرزند پاره تن انسان است. رسول خدا فرمود: «أَوْلَادُنَا أَکبَادُنَا» فرزند پاره جگر انسان است. مادر بزرگوار، چقدر سعی می کنی فرزندت آبرومندانه مدرسه برود؟ آقایی که شما صد تا کارگر داری، کارگر شما همین است. او هم دوست دارد بچه اش آبرومند باشد.
سخت ترین دوران سیاسی
سختی های دوران امام سجاد(ع) از سخت ترین دوران های ائمه بود و قریب 34 سال حکومت یزید هست و بعد حکومت مروانیان هست. در عین حال امام سجاد توانستند همان مطالبی که ائمه دیگر در قالب قال الصادق و قال الباقر بعدها بیان کردند، در قالب دعا بیان کنند. این صحیفه سجادیه، بالاترین میراث علمی گرانبهای آقا زین العابدین است که دوشنبه ها آقای فرحزاد این صحیفه را شرح می دهند.
خطبه امام سجاد علیه السلام
مناجات ابوحمزه و خمسة عشر یک دریا معارف است. امام سجاد در قالب دعا بیان فرمودند و به ما رسیده است ولی آن بخشی که من بیشتر تأکید دارم پیام رسانی خون شهیدان کربلاست. امام سجاد به زیبایی این کار را انجام داد. از عصر عاشورا تا کوفه و شام رفتند و برگشتند. در مناقب ابن شهرآشوب گزارش خطبه ی امام سجاد را که نقل می کنند، می دانید یزید مجلس گرفته بود، مست پیروزی و قدرت و شراب بود، مست جوانی بود، خودش را پیروز می دانست، تمام مردم شام را هم دعوت کرده بود. زینب کبری(س)، امام سجاد(ع)، 84 زن و بچه در غل و زنجیر می خواهد پیروزی خودش را جشن بگیرد. اهل بیت را در این جلسه آورده است.
مناقب ابن شهرآشوب برای هفتصد سال پیش است. یک خطیب درباری را هم فرستاده و گفته هرچه می توانی در مدح ابوسفیان و معاویه و آل ابوسفیان و مذمت امام حسین بیاور. امام سجاد اسیر در دست دشمن اسیر است. یک مرتبه از پای منبر فریاد زدند، «ویحک ایها الخاطب» وای بر تو! بخاطر رضایت یزید خشم خدا را بر خودت خریدی! جایگاه تو آتش است. تا این جمله را گفت، همه ترسیدند. فرمود: یزید اجازه بده! جایی که مدح ابوسفیان کنند، منبر نیست، چوب است. من یک حرفی بزنم رضای خدا باشد و این بندگان خدا اجر و پاداشی ببرند. مردم حساس و ماجراجو هستند، اصرار کردند که بگذار این آقا حرف بزند. یزید گفت: شما او را نمی شناسید. مجبور شد اجازه بدهد که امام سجاد منبر برود.
حضرت خطبه ای خواند که مردم به گریه افتادند و دلها را به لرزه واداشت. مردم شام ضجه زدند، مردمی که این همه تحت تأثیر تبلیغات علیه اهل بیت بودند، با یک خطبه حضرت ضجه می زدند. حضرت بعد از حمد و ثنای الهی اینطور سخن را آغاز کردند. «أَیهَا النَّاسُ أُعْطِینَا سِتّاً وَ فُضِّلْنَا بِسَبْعٍ أُعْطِینَا الْعِلْمَ وَ الْحِلْمَ وَ السَّمَاحَةَ وَ الْفَصَاحَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْمَحَبَّةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ وَ فُضِّلْنَا بِأَنَّ مِنَّا النَّبِی الْمُخْتَارَ مُحَمَّداً وَ مِنَّا الصِّدِّیقُ وَ مِنَّا الطَّیارُ وَ مِنَّا أَسَدُ اللَّهِ وَ أَسَدُ رَسُولِهِ وَ مِنَّا سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّةِ مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی» مردم خداوند به ما شش فضیلت عطا کرده و ما را با هفت برتری بر دیگران قرار داده است.
خدا به ما علم و دارایی، حلم و بردباری، جود و سخاوت، فصاحت بیان، محبت ما را در قلوب مؤمنین قرار داده است. مردانگی و جوانمردی به ما داده است. ما هفت امتیاز داریم که کسی ندارد. محمد مختار از ماست. حیدر کرار از ماست. جعفر طیار از ماست. حمزه سیدالشهداء از ماست. دو سبط این امت، حسن و حسین از ما هستند و مهدی این امت از ماست. اگر کسی با این کوتاه سخن ما را شناخت که شناخت و اگر نشناخت، من خودم را معرفی کنم. «وَ مَنْ لَمْ یعْرِفْنِی أَنْبَأْتُهُ بِحَسَبِی وَ نَسَبِی أَیهَا النَّاسُ أَنَا ابْنُ مَکةَ وَ مِنَی أَنَا ابْنُ زَمْزَمَ وَ الصَّفَا أَنَا ابْنُ مَن حَمَلَ الرُّکنَ بِأَطْرَافِ الرِّدَا أَنَا ابْنُ خَیرِ مَنِ ائْتَزَرَ وَ ارْتَدَی أَنَا ابْنُ خَیرِ مَنِ انْتَعَلَ وَ احْتَفَی أَنَا ابْنُ خَیرِ مَنْ طَافَ وَ سَعَی أَنَا ابْنُ خَیرِ مَنْ حَجَّ وَ لَبَّی أَنَا ابْنُ مَنْ حُمِلَ عَلَی الْبُرَاقِ فِی الْهَوَاءِ أَنَا ابْنُ مَنْ أُسْرِی بِهِ مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی أَنَا ابْنُ مَنْ بَلَغَ بِهِ جَبْرَئِیلُ إِلَی سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی أَنَا ابْنُ مَنْ دَنا فَتَدَلَّی فَکانَ قابَ قَوْسَینِ أَوْ أَدْنی أَنَا ابْنُ مَنْ صَلَّی بِمَلَائِکةِ السَّمَاءِ أَنَا ابْنُ مَنْ أَوْحَی إِلَیهِ الْجَلِیلُ مَا أَوْحَی» مردم بدانید من پسر مکه و منا هستم، من پسر زمزم و صفا هستم، من پسر بهترین کسی هستم که به حج خانه خدا آمده و طواف گرد کعبه نموده و لبیک اجابت گفته است. من پسر پیامبری هستم که..
بار دیگر از ملک پراّن شوم *** آنچه در وهم تو ناید آن شوم
فرشتگان آسمان در آسمان ها به امامت او نماز خواندند. خدا آنچه به او خواسته وحی کند را وحی کرده است. «أَنَا ابْنُ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی» من جدم رسول الله است. در شامی که نام امیرالمؤمنین جرم است. «أَنَا ابْنُ عَلِی الْمُرْتَضَی أَنَا ابْنُ مَنْ ضَرَبَ خَرَاطِیمَ الْخَلْقِ حَتَّی قَالُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ أَنَا ابْنُ مَنْ ضَرَبَ بَینَ یدَی رَسُولِ اللَّهِ بِسَیفَینِ وَ طَعَنَ بِرُمْحَینِ وَ هَاجَرَ الْهِجْرَتَینِ وَ بَایعَ الْبَیعَتَینِ وَ قَاتَلَ بِبَدْرٍ وَ حُنَینٍ وَ لَمْ یکفُرْ بِاللَّهِ طَرْفَةَ عَینٍ أَنَا ابْنُ صَالِحِ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَارِثِ النَّبِیینَ وَ قَامِعِ الْمُلْحِدِینَ وَ یعْسُوبِ الْمُسْلِمِینَ وَ نُورِ الْمُجَاهِدِینَ وَ زَینِ الْعَابِدِینَ وَ تَاجِ الْبَکائِینَ وَ أَصْبَرِ الصَّابِرِینَ وَ أَفْضَلِ الْقَائِمِینَ مِنْ آلِ یاسِینَ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ أَنَا ابْنُ الْمُؤَیدِ بِجَبْرَئِیلَ الْمَنْصُورِ... وَ کبْشُ الْعِرَاقِ مَکی مَدَنِی خَیفِی عَقَبِی بَدْرِی أُحُدِی شَجَرِی مُهَاجِرِی مِنَ الْعَرَبِ سَیدُهَا وَ مِنَ الْوَغَی لَیثُهَا وَارِثُ الْمَشْعَرَینِ وَ أَبُو السِّبْطَینِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ ذَاک جَدِّی عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ» علی را اینطور بشناسید.
در جنگ های حساس در برابر گردن کش ها در بدر و احد و احزاب، جدم امیرالمؤمنین ایستاده است. یک چشم بر هم زدن به خدا کفر نورزیده است. تاج گریه کنندگان و زینت عبادت کنندگان است. بهترین بنده خداست. کجا بود که امیرالمؤمنین نبود؟ کجا بود که پیامبر باشد و امیرالمؤمنین حضور نداشته باشد؟ در مکه و مدینه بود، در بیعت شجره و عقبه بود، هرجا رسول خدا در هر نبرد و صلحی که حضور داشت، امیرالمؤمنین در کنار رسول خدا بود. این خطبه کار را به جایی رساند، ضجّه مردم درآمد. «حَتَّی ضَجَّ النَّاسُ بِالْبُکاءِ وَ النَّحِیبِ وَ خَشِی یزِیدُ لَعَنَهُ اللَّهُ أَنْ یکونَ فِتْنَةٌ» یزید ترسید مردم شورش کنند!
