حکمت های رضوی - ویژگی های مومن

امام رضا علیه السلام فرمودند: المُؤمِنُ إذا غَضِبَ لَم یُخرِجهُ غَضَبُهُ عَن حَقٍّ، وَ إذا رضَیَِ لَم یُدخِلهُ رضِاهُ فی باطِلٍ، و إذا قَدرَ لَم یَأخُذ َاکثرَ مِن حَقّهِ؛
مؤمن هرگاه خشمگین شود، غضبش او را از حق بیرون نمی برد. و هرگاه خرسند و راضی شود، خوشنودی اش او را به باطل نمی کشاند. و هرگاه قدرت یابد، بیش از حق خودش برنمی دارد.
بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۵۵

شرح حدیث:
در احادیث امام صادق علیه السلام نیز کلامی به همین مضمون با تفاوت در عبارت نقل شده است(۱).
سه خصلتی که در این حدیث یاد شده است، گاهی انسان را از حالت عادی و طبیعی بیرون می برد.
«غضب»، شعله ای سوزاننده و ویرانگر است که اگر مهار نشود، دین و دنیای انسان را تباه می کند و به دیگران هم آسیب می رساند و شخص غضبناک را از مرز حق و اعتدال بیرون می برد.
«رضا» و خرسندی که معمولاً درباره امور مطلوب و محبوب است، اگر بر اساس معیارهای دینی نباشد، انسان را به باطل می کشاند؛ مثل این که اگر از کسی خوشمان می آید، این علاقه سبب می شود عیبها و خلافهایشان را نبینیم، یا به خاطر این علاقه به گناه بیفتیم.
«قدرت» هم اگر مهار نشود، فرد را به ظلم و تعدّی می کشاند.
آنچه این سه خصلت را مهار می کند، «ایمان» است. مؤمن، عنان خویش را به دست خشم نمی سپارد و اگر خشمگین شد، آن را مهار می کند(۲).
سعدی گوید:
نه مرد است آن به نزدیک خردمند
که با پیل دمان پیکار جوید
بلی مرد آن کس است از روی تحقیق
که چون خشم آیدش باطل نگوید(۳)

پی نوشت:
۱. ر. ک: جواد محدثی، حکمتهای صادقی، از همین مجموعه.
۲. بحث «کظم غیظ» که در قرآن آمده (آل عمران، آیه ۱۳۴)، به همین مهار خشم مربوط می شود.
۳. گلستان سعدی، باب اول، حکایت ۳۴.

منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی