نگاهی به اعمال و برکات «دحو الارض» در منابع دینی

در حالی که در سال‌های اخیر این نظریه به اثبات رسیده است که زمین روزی در زیر لایه‌ای از آب قرار داشته و سپس خشکی‌ها از زیر آب بیرون آمده، قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) در 1400 تا 1200 سال گذشته همواره بر این موضوع تأکید داشته‌اند و حتی مکان و روزی که این اتفاق آغاز شده است را نیز به عنوان یک روز ویژه معرفی کرده‌اند.

در مورد تاریخ زمین و چگونگی پدید آمدن حیات بر روی آن و آماده شدن زمین برای زندگی، نظریات متفاوتی وجود دارد اما امروزه شواهد علمی ثابت کرده است که زمین روزی در زیر لایه‌ای از آب قرار داشته و سپس خشکی‌ها از زیر قشری از آب سر برآورده و زمینه حیات در خشکی فراهم شده است. (برگرفته از مقاله، ولادیمیر اس ایراپیتیان، ۲۰۱۷)

این در حالی است که قرآن و روایات اهل بیت(ع) در ۱۴۰۰ تا ۱۲۰۰ سال گذشته همواره بر این موضوع تأکید داشته و حتی مکان و روزی که این اتفاق آغاز شده است را نیز به عنوان یک روز ویژه معرفی کرده‌اند که یکی از صدها دلایل اعجاز و الهی بودن قرآن و سرچشمه الهی داشتن علم اهل بیت(ع) است.

«دَحْوُ الأرْض» اصطلاحی قرآنی و حدیثی به معنای گستراندن زمین است و به گفته آیت الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه، منظور از آن این است که سطح زمین را در آغاز، آب‌های حاصل آمده از باران‌های سیلابی فرا گرفته بود؛ این آب‌ها، به تدریج در گودال‌های زمین فرو رفتند و خشکی‌ها از زیر آب، سربرآوردند و روز به روز گسترده شدند تا به حالت کنونی درآمدند.

خداوند در آیه ۳۰ سوره مبارکه نازعات می فرماید که بعد از آفرینش آسمان‌ها و زمین، ما خشکی ها را در زمین گسترش دادیم و سپس چشمه ها و رودخانه های را در زمین جاری کردیم و گیاهان را بر روی زمین رویاندیم، علاوه بر این آیه قران روایات فراوانی هم بر مسأله دحوالارض اشاره کرده اند و زمین کعبه را اولین مکانی که از زیر آب بیرون آمد معرفی کرده اند که در روز ۲۵ ذیالقعده این امر به وقوع پیوسته است که در ادامه به برخی از منابع روایی در رابطه با دحوالارض می پردازیم.

در حدیثی از امام باقر(ع) نقل شده است که خداوند هنگامی که اراده کرد زمین را بیافریند، به باد امر فرمود بر سطح ‌آب‌ها کوبیده شود، در این هنگام موج‌هایی پدید آمد و بر روی آب‌ها، کف ایجاد شد. خداوند کف‌ها را در مکان کعبه جمع کرد و از آن، کوهی از کف پدید آورد و سپس زمین را از زیر آن گستراند. (الکافی، ج۴، ۱۹۰)

براساس برخی منابع حدیثی و تاریخی، نخستین جایی که از زمین سر برآورد، مکه یا کعبه بود امام کاظم علیه السلام در روایتی فرموند « … وَ فِي خَمْسَةٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ ذِي الْقَعْدَةِ وُضِعَ الْبَيْتُ، وَ هُوَ أَوَّلُ رَحْمَةٍ وُضِعَتْ عَلىٰ وَجْهِ الْأَرْضِ، فَجَعَلَهُ اللّٰهُ- عَزَّ وَ جَلَّ- مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً، فَمَنْ صَامَ ذٰلِكَ الْيَوْمَ، كَتَبَ اللّٰهُ لَهُ صِيَامَ سِتِّينَ شَهْراً؛ در روز ۲۵ ذی القعده خداوند مکان کعبه را خلق کرد و خداوند آن مکان را مکان امنی برای مردم قرار داد و هر کسی در این روز روزه بگیرد ثواب ۶۰ ماه روزه داری را به او می‌دهند» (الكافي، ج‌۷، ص ۶۰۰)

در روایتی دیگر نقل شده است که امام رضا علیه السلام در روز ۲۵ ذی القعده اصحاب خود را امر به روزه‌داری کردند و فرمودند«(هذا) يَوْمٌ نُشِرَتْ فِيهِ الرَّحْمَةُ، وَ دُحِيَتْ فِيهِ الْأَرْضُ، وَ نُصِبَتْ فِيهِ الْكَعْبَةُ، وَ هَبَطَ فِيهِ آدَمُ عليه السلام؛ در این روز رحمت خدا گسترده شد و زمین سر برآورد و کعبه بنا شد و حضرت آدم (ع) از بهشت به زمین هبوط کرد»( الكافي، ج‌۷، ص ۶۰۲)

همچنین سیدبن طاووس در کتاب اقبال بالاعمال الحسنه جلد اول صفحه ۳۱۰ روایتی را از کتاب ثواب الاعمال نقل کرده است که حسن بن وشاء می گوید من و پدرم شب ۲۵ ذی القعده را نزد امام رضا علیه السلام بودیم؛ ایشان به پدرم فرمودند در این شب حضرت ابراهیم(ع) و حضرت عیسی(ع) متولد شدند و در این روز زمین از زیر کعبه گسترش یافت و هر کسی این روز را روزه بگیرد مانند کسی اس که ۶۰ ماه روزه گرفته و در این روز حضرت قائم(ع) قیام خواهند کرد.»

در همان کتاب صفحه ۳۱۲ آمده است که امیرالمؤمنین(ع) فرمودند« اولین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد در روز ۲۵ ذی القعده بود و هرکه این روز را روزه بگیرد و شبش را زنده بدارد برایش عبادت صد سال که روزها روزه و شب ها بیدار و مشغول عبادت است داده می شود و هر جماعتی که در این روز جمع شوند و چیزی از خدا بخواهند به آنها عطا می شود …»

او در ادامه از پیامبر(ص) نیز روایتی را نقل کرده است که هر کس این روز را روزه بگیرد ثواب ۷۰ سال روزه داری را به او می دهند و در روایتی دیگر فرمودند « هر کس این روز را روزه بگیرد تمام آنچه بین آسمان و زمین است برای او استغفار می کنند»

بنابراین روز دحوالارض در فرهنگ اسلامی از روزهای ویژه ای محسوب میشود که آثار و برکات زیادی برای مؤمنین دارد و اعمالی برای این روز بیان شده است، برای مثال در کتاب المراقبات میزا جواد ملکی تبریزی اعمالی برای این روز بیان شده است که در این روز مستحب است که انسان علاوه بر روزه گرفتن و شب زنده داری غسل کند و پیش از ظهر، دو رکعت نماز با یک حمد و پنج بار سوره شمس و ضحی در هر رکعت را خوانده و بعد از سلام بگوید لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم و دعا کرده و بگوید «یا مقیل العثرات، أقلنی عثرتی. یا مجیب الدعوات، أجب دعوتی. یا سامع الاصوات اسمع صوتی و ارحمنی و تجاوز عن سیئاتی و ما عندی، یا ذالجلال و الاکرام» و نیز مستحب است دعایی که اول آن یا داحی الکعبه است را بخواند.
حسین حسنی