نویسنده:محسن شریعتی

توبه در ادیان ابراهیمی

بسم الله الرحمن الرحیم

1- توبه از نظر یهود

در دین یهود، رهایی‏ بسته به توبه و حسنات قوم است، که طبق گفته برخی این امر به‏ رهایی کل جهانیان راه می‏برد[1]

یکی از ارکان مهم توبه شناخت خدای ( یهوه ) مهربان است و اینکه او چنین لطفی به بندگانش دارد که هود دستور توبه داده است "من، خداوند متعال می گویم: بنابراین ای قوم اسرائیل، من شما را مطابق کردارتان داوری خواهم کرد. توبه کنید و از گناهان خود بازگردید، در غیر این صورت گناه، شما را هلاک خواهد کرد[2].

برای توبه باید اول به گناه خود معترف شد" ای خداوند، خدای اسرائیل، تو عادلی، امّا باز هم اجازه داده ای عدّه ای از ما زنده بمانیم. ما به گناهان خود در حضور تو اعتراف می کنیم؛ ما هیچ شایستگی برای آمدن به حضور تو نداریم[3].»

و به لطف و کرم او امید داشت " چون تو دعاها را مستجاب می فرمایی، همه مردم به خاطر گناهانشان نزد تو خواهند آمد. گناهان ما بر ما چیره گشته است، امّا تو ما را می بخشی[4]. خداوندا، هیچ خدایی مانند تو نیست. تو گناه بندگانت را می آمرزی و تقصیرات بازماندگان قومت را می بخشی، و چون بر بندگانت رحمت و شفقت داری، برای همیشه خشمگین نمی مانی[5].

ارتباط توبه با آمدن موعود

در یهودیت توبه ارتباط با آمدن موعود دارد چون اعتقاد مسلّط بر رَبّانیون این بود که اگر بنى‏اسرائیل حتى براى یک روز از گناهان خود توبه کنند، آمدن او جلو خواهد افتاد.[6] و امروزه معتقدند که نجات و آزادی«صهیون» فقط با عدالت و به وسیله‏ آنهائی که از گناه خود توبه می‏کنند،امکان پذیر است.وراه دیگری وجود ندارد[7]

2- توبه از نظر مسیحیت

تعلیم اساسی حضرت عیسی در دو بخش خلاصه می­شود :

1- توبه کنید؛یعنی از گناه دست بردارید و به سوی خدا بر گردید؛

2- ولایت و سرپرستی خدا(ملکوت آسمان)را بر زندگی خود پذیرا شوید.[8]

و مراد از توبه در مسیحیت این است که :

توبه‏ تغییری می­باشد که در فکر شخص حادث شده‏ پس از آن مولّد ندامت و پشیمانی بر عملی‏ میگردد که برای زندگی جاودانی‏ میباشد آنست که قلبا گناه را بغض نماید و از ارتکاب آن کاملا محزون و پشیمان باشد و کوشش نماید که بر خداوند متوکّل شود و از روح القدس کمک یافته از گناه دوری‏ جوید و مطیع اراده و اوامر مقّدس حضرت‏ احدیّت گردد[9]

سابقه توبه در مسیحیت

سابقه آن به حضرت یحیی باز می­گردد چون او به مردم می‏گفت: «توبه کنید؛ زیرا ملکوت آسمان نزدیک است[10]» از دیدگاه بنی اسرائیل، ملکوت آسمان گونه‏ای حکومت الهی بود که آرمان مقدس آنان‏ به شمار می‏رفت.به همین دلیل(به گفته اناجیل در موارد مختلف)یحیای تعمید دهنده‏ در دعوت خود موفقیت چشمگیری به دست آورد و تأثیر عمیقی بر مردم گذاشت‏ به طوری که همه طبقات اجتماعی،گروه گروه،نزد او می‏آمدند و توبه می‏کردند و وی‏ آنان را غسل تعمید می‏داد[11].

کتاب مقدس مسیحیان تاخیر در توبه را موجب نابودی می­داند " مطمئن باشید اگر توبه نکنید، همه شما مانند آنان نابود خواهید شد[12] "

صدور دستور توبه:

در مسیحیت دستور به توبه از جانب پطرس صادر شده " پطرس به ایشان گفت: «توبه کنید و همه شما فرداً فرد برای آمرزش گناهانتان به نام عیسی مسیح غسل تعمید بگیرید که روح القدس یعنی عطیه خدا را خواهید یافت[13] " و " پس توبه کنید و به سوی خدا بازگشت نمایید تا گناهان شما آمرزیده شود[14]"

و برای توبه کننده ارزش والایی قائل می­شود " بدانید که به همان طریق برای یک گناهکار که توبه می کند در آسمان بیشتر شادی و سرور خواهد بود تا برای نود و نه شخص پرهیزکار که نیازی به توبه ندارند[15] " و " به همان طریق بدانید که برای یک گناهکار که توبه می کند در میان فرشتگان خدا شادی و سرور خواهد بود.[16]"

3- توبه از نظر اسلام

از منظر اسلام کسانی که دچار لغزش و گناه می­شوند ، می­توانند از دریای بی­انتهای رحمت الهی به واسطه توبه و ندامت قلبی ، برخوردار شوند و از هلاکت ابدی نجات یابند . حتی فقها و متکلمان اسلامی ، بر وجوب توبه اجماع دارند[17] و یک وظیفه واجب است و قرآن کریم هفت مرتبه با جمله «توبوا» همه مردم را به آن فرمان داده است، از جمله:

«وَ تُوبُوا الَى اللَّهِ جَمیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ[18]»

اى مؤمنان، همگى به درگاه خدا توبه کنید، امید که رستگار شوید!

امیر مؤمنان علیه السلام توبه را چنین معنى مى‏کند:

«التَّوْبَةُ نَدَمٌ بِالْقَلْبِ وَ اسْتِغْفارٌ بِاللِّسانِ وَ تَرْکٌ بِالْجَوارِحِ وَ اضْمارُ انْ لا یَعُودَ[19]»

توبه (عبارت از) پشیمانى قلبى، آمرزش خواهى زبانى، ترک (عملى) گناه با اندام و تصمیم بر عدم بازگشت (به گناه) است. و توبه گناهان را مى‏شوید و دل‏ها را از زنگار پاک مى‏کند و زمینه عبودیّت و بندگى انسان را فراهم مى‏آورد:

«التَّوْبَةُ تُطَهِّرُ الْقُلُوبَ وَ تَغْسِلُ الذُّنُوبَ[20]»

توبه دلها را پاک مى‏کند و گناهان را مى‏شوید

سخن شهید مطهری ره

شهید مطهری در این باره می­فرماید : توبه عبارت است از یک نوع انقلاب درونى، نوعى قیام، نوعى انقلاب از ناحیه خود انسان علیه خود انسان. این جهت از مختصات انسان است. گیاه تغییر مسیر مى‏دهد ولى علیه خودش قیام نمى‏کند، نمى‏تواند قیام کند، این استعداد را ندارد[21].

توبه در عصر ظهور

اما در مورد توبه در عصر ظهور حضرت دو دسته حدیث به ظاهر متفاوت، وجود دارد.

1-پاره‌ای از احادیث، دوران غیبت را عصر فرصت‌ها و ظهور را زمان پایان یافتن فرصت‌ها معرفی کرده‌اند که با آمدنش مجال توبه و بازگشت از گم‌راهان ستانده می‌شود.

2- اما تعداد دیگری از احادیث، عصر ظهور را دوران رشد و تربیت و زمان جبران ضعف‌های بشر می‌دانند. از این‌رو، در آن زمان باب توبه هم‌چنان باز و زمینه‌جبران کاستی‌ها فراهم است.

برای جمع میان این دو دسته روایت، می‌توان دسته دوم را به زمان آغازین ظهور ناظر دانست که امام مهدی به هدایت و روشن‌گری خواهند پرداخت؛ دسته اول به زمانی اشاره دارد که آن حضرت پس از روشن‌گری، برای تصفیه جامعه بشری، دست به شمشیر می‌برند و قیام مسلحانه خود را آغاز می‌کنند. هم چنان که می‌توان موضوع دسته نخست را کسانی دانست که عالمانه و عامدانه حقایق را انکار می‌کنند و موضوع دستة دوم را کسانی که از سر جهل در ورطه گم‌راهی می‌افتند.

اگر جمع یادشده پذیرفته نشود، ترجیح با دسته دوم روایات است؛ زیرا این دسته افزون بر این‌که با ضابطه کلی توبه‌پذیری در قرآن هم‌آهنگی دارد، از نظر کمیت و اعتبار بسیار بیشتر از دسته نخست است[22].

پی نوشتها:

[1] - فریامنش، مسعود ، گناه و نجات در ادیان جهان ، مجله کتاب ماه دین ، تیر 1388 ، شماره 141 ، صفحه 44

[2] - حزقیال 18: 30

[3] - عزرا 9: 15

[4] - مزامیر 65: 3

[5] - میکاه 7 : 18

[6] - گرینستون ، جولیوس ، انتظار مسیحا در آیین یهود ، حسین توفیقی

[7]- شاهاک ، اسرائیل ، تاریخ یهود آیین یهود ، رضا آستانه پرست ، ص 64

[8] - توفیقی ، حسین ، آشنایی با ادیان بزرگ ، ص 114

[9] - هاکس ، جیمز، قاموس کتاب مقدس ، ص 268

[10] - لوقا 3:3

[11] - توفیقی ، حسین ، آشنایی با ادیان بزرگ ، ص 113

[12] - لوقا 13: 5

[13] - اعمال رسولان 2: 38

[14] - اعمال رسولان 3: 19

[15] - لوقا 15: 7

[16] - لوقا 15: 10

[17] - محمدی ، محمد حسین ، آخرالزمان در ادیان ابراهیمی ، ص 249

[18] - نور( 24)، آیه 31.

[19] - تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد ، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 194

[20] - همان ، ص195

[21] - مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏23، ص 537

[22] - آیتی ، نصرت‌الله ، امام مهدی و توبه‌پذیری ، مشرق موعود ، شماره 3