مجموعه ایی از احادیث ناب در مورد نماز (3)
نهى از كاهلى در نماز
تفسير العيّاشي عن الحَلَبيِّ : سَألتُهُ عليه السلام عن قَولِ اللّه ِ : «يا أيُّها الذينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أنتُمْ سُكارَى» قالَ : ••• يَعنِي سُكرَ النَّومِ، يقولُ : و بِكُم نُعاسٌ يَمنَعُكُم أن تَعلَمُوا ما تَقولُونَ في رُكوعِكُم و سُجودِكُم و تَكبيرِكُم، ليسَ كما يَصِفُ كَثِيرٌ مِنَ الناسِ يَزعُمُونَ أنَّ المؤمنينَ يَسكَرُونَ مِنَ الشرابِ، و المؤمنُ لا يَشرَبُ مُسكِرا و لا يَسكَرُ .[تفسير العيّاشي : 1/242/137 .]
تفسير العيّاشى ـ به نقل از حلبى ـ : از حضرت عليه السلام درباره آيه «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! در حال مستى به نماز نزديك نشويد» پرسيدم ، فرمود : ••• مقصود، مستىِ خواب است . مى فرمايد : شما را خواب آلودگى و چُرتى است كه نمى گذارد بدانيد در ركوع و سجود و تكبيرتان چه مى گوييد . برخلاف تصوّر بسيارى از مردم ، مقصود از مستى در اين آيه، مستىِ شراب نيست ؛ مؤمن مُسكر نمى نوشد و مست نمى كند .
بحار الأنوار : في حديثِ المِعراجِ: يا أحمدُ، عَجِبتُ من ثَلاثَةِ عَبيدٍ : عَبدٍ دَخَـلَ في الصَّلاةِ و هُو يَعلَمُ إلى مَن يَرفَعُ يَدَيهِ و قُدَّامَ مَن هُو، و هُو يَنعَسُ .[بحار الأنوار : 77/22/6 ، انظر تمام الحديث .]
بحار الأنوار: در حديث معراج آمده است : اى احمد! از سه بنده در شگفتم : [اوّلى] بنده اى كه به نماز مى ايستد و مى داند دست به سوى چه كسى برمى دارد و در برابر چه كسى ايستاده است ، اما خواب آلود است .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إذا غَلَبَتكَ عَينُكَ و أنتَ في الصَّلاةِ فاقطَعِ الصَّلاةَ و نَم؛ فإنَّكَ لا تَدرِي تَدعُو لك أو على نفسِكَ ! .[بحار الأنوار : 84/283/5 .]
امام على عليه السلام : هرگاه در حال نماز خواب بر تو غلبه كرد ، نماز را قطع كن و بخواب ؛ زيرا در چنان حالى نمى دانى كه خودت را دعا مى كنى يا نفرين .
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : لا تَقُمْ إلى الصَّلاةِ مُتَكاسِلاً و لا مُتَناعِسا و لا مُتَثاقِلاً ؛ فإنّها مِن خَلَلِ النِّفاقِ، و إنَّ اللّه َ نَهَى المؤمنينَ أن يَقُومُوا إلى الصَّلاةِ و هُم سُكارى يَعنِي مِنَ النَّومِ .[تفسير العيّاشي : 1/242/134 .]
امام باقر عليه السلام : با حالت كسل و خواب آلود و سنگين به نماز نايست ؛ زيرا اينها از خصلتهاى نفاق است و خداوند مؤمنان را از اين كه در حالت مستى ؛ يعنى مستى خواب ، به نماز ايستند نهى كرده است .
مواظبت بر اوقات نماز
الكافي عن الفُضَيل : سَألتُ أبا جعفرٍ عليه السلام عَن قَولِ اللّه ِ عزّ و جلّ: «الذينَ هُم على صَلَواتِهِم يُحافِظُونَ» قالَ : هِيَ الفَريضَةُ، قلتُ: «الذينَ هُم على صَلاتِهِم دائمُونَ» .[المعارج : 23 .]قالَ : هِي النّافِلَةُ .[الكافي : 3/270/12 .]
الكافى ـ به نقل از فضيل [بن يسار ] ـ : از امام باقر عليه السلام درباره آيه «كسانى كه بر نمازهايشان مواظبت مى كنند» پرسيدم ، حضرت فرمود : منظور نماز واجب است . عرض كردم : آيه «كسانى كه بر نمازشان مداومت مى ورزند» چه؟ فرمود : منظور نماز نافله است .
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : حَسبُ الرَّجُلِ مِن دِينِهِ، كَثرَةُ مُحافَظَتِهِ على إقامَةِ الصَّلَواتِ .[تنبيه الخواطر : 2/122 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : در ديندارى مرد همين بس، كه بر گزاردن نمازها بسيار مواظبت كند.
عنه صلى الله عليه و آله : ما مِن عَبدٍ اهتَمَّ بمَواقيتِ الصَّلاةِ و مَواضِعِ الشَّمسِ إلاّ ضَمِنتُ لَهُ الرَّوحَ عندَ المَوتِ، و انقِطاعَ الهُمُومِ و الأحزانِ، و النَّجاةَ مِنَ النارِ .[بحار الأنوار : 83/9/5 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هيچ بنده اى نيست كه به اوقات نماز و مواضع خورشيد اهتمام ورزد ، مگر اين كه آسودگى هنگام مُردن، و از بين رفتن غم و اندوهها، و نجات از آتش را برايش ضمانت كنم .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : لَيسَ عَمَلٌ أحَبَّ إلى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ مِن الصَّلاةِ، فلا يَشغَلَنَّكُم عَن أوقاتِها شَيءٌ مِن اُمورِ الدُّنيا، فإنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ ذَمَّ أقواما فقالَ : «الذينَ هُم عَن صَلاتِهِمْ ساهُونَ» يعني أنَّهُم غافِلُونَ استَهانُوا بِأوقاتِها .[الخصال : 621/10 .]
امام على عليه السلام : هيچ كارى نزد خداوند عزّ و جلّ محبوبتر از نماز نيست . پس مبادا چيزى از امور دنيا شما را از اوقات نماز بازدارد ؛ زيرا خداوند عزّ و جلّ مردمانى را نكوهيده و فرموده است : «آنان كه از نمازشان غافلند» ؛ يعنى از اوقات نماز غافلند و به آن اهمّيتى نمى دهند .
عنه عليه السلام : تَعاهَدُوا أمرَ الصَّلاةِ، و حافِظُوا علَيها، و استَكثِرُوا مِنها، و تَقَرَّبُوا بها؛ فإنّها كانَت على المُؤمِنِينَ كِتابا مَوقوتا، أ لا تَسمَعُونَ إلى جَوابِ أهلِ النارِ حينَ سُئِلُوا «ما سَلَكَكُمْ في سَقَرَ * قالوا لم نَكُ مِنَ المُصَلِّينَ» ؟! .[نهج البلاغة : الخطبة 199 .]
امام على عليه السلام : مراقب نماز باشيد و آن را پاس داريد و بسيار به جاى آوريد و به وسيله آن [به خدا] تقرّب جوييد ؛ زيرا نماز در اوقات معيّن بر مؤمنان واجب گشته است . آيا به پاسخ دوزخيان گوش فرا نمى دهيد كه وقتى از آنها پرسيده شود : چه چيز شما را به دوزخ كشانيد؟ گويند : «ما از نماز گزاران نبوديم» ؟!
عنه عليه السلام : حافِظُوا على الصَّلَواتِ الخَمسِ في أوقاتِها؛ فإنّها مِنَ اللّه ِ جَلَّ و عَزَّ بِمَكانٍ .[بحار الأنوار : 77/293/2 .]
امام على عليه السلام : بر خواندنِ به موقع نمازهاى پنجگانه ، مواظبت كنيد ؛ زيرا كه اين نمازها را در پيشگاه خداوند جلّ و عزّ منزلتى [والا] است .
عنه عليه السلام ـ مِن كتابِهِ لمحمّدِ بنِ أبي بكرٍ ـ : اِرتَقِبْ وَقتَ الصَّلاةِ فَصَلِّها لِوَقتِها، و لا تَعَجَّلْ بها قَبلَهُ لِفَرَاغٍ، و لا تُؤخِّرْها عَنهُ لِشُغلٍ .[بحار الأنوار:83/14/25.]
امام على عليه السلام ـ در نامه خود به محمّد بن ابى بكر ـ نوشت : مراقب وقت نماز باش و آن را به هنگام بخوان ، نه به دليل فارغ بودن، آن را پيش از موقع بخوان و نه به سبب كارى آن را از وقتش به تأخير انداز .
الخصال عن يونس بن ظبيان و المفضل بن عمر : عن الإمامِ الصّادقِ عليه السلام : خَصلَتانِ مَن كانَتا فيهِ و إلاّ فَاعزُبْ ثُمَّ اعزُبْ ثُمّ اعزُبْ ! ـ قيلَ : و ما هُما ؟ قالَ : ـ الصَّلاةُ في مَواقِيتِها و المُحافَظَةُ عَلَيها، و المُواساةُ .[الخصال : 47/50 .]
الخصال ـ به نقل از ظبيان و مفضل بن عمر ـ : امام صادق عليه السلام فرمود : دو خصلت است كه هر كس نداشت از او دورى كن ، دورى كن ، دورى كن! عرض شد : آن دو چيست؟ فرمود : نماز خواندن به وقت و مواظبت بر آن، و مواسات و همدردى [به برادران مؤمن] .
تشويق به خواندن نماز در اوّل وقت
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : اِعلَمْ أنَّ أوَّلَ الوَقتِ أبَدا أفضَلُ، فَعَجِّلْ بِالخَيرِ ما استَطَعتَ، و أحَبُّ الأعمالِ إلى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ما داوَمَ العَبدُ علَيهِ و إن قَلَّ .[الكافي : 3/274/8 .]
امام باقر عليه السلام : بدان كه اوّل وقت هميشه بهتر است ؛ پس تا جايى كه مى توانى به كار خير بشتاب ، محبوبترين كارها نزد خداوند عزّ و جلّ كارى است كه بنده بر آن مداومت ورزد گر چه اندك باشد .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : فَضلُ الوَقتِ الأوَّلِ على الآخِرِ كَفَضلِ الآخِرَةِ على الدُّنيا .[ثواب الأعمال : 58/2 .]
امام صادق عليه السلام : فضيلت اوّل وقت [نماز ]بر آخر وقت همچون فضيلت آخرت بر دنياست
عنه عليه السلام : لَفَضلُ الوَقتِ الأوَّلِ على الآخِرِ خَيرٌ لِلمؤمِنِ مِن مالِهِ و وُلدِهِ .[بحار الأنوار : 82/359/43 .]
امام صادق عليه السلام : فضيلت اوّل وقت بر آخر آن براى مؤمن ، از دارايى و فرزندش بهتر است .
عنه عليه السلام : لِكُلِّ صلاةٍ وَقتانِ : أوَّلٌ و آخِرٌ، فَأوَّلُ الوَقتِ أفضَلُهُ، و ليسَ لأِحَدٍ أن يَتَّخِذَ آخِرَ الوَقتَينِ وَقتا إلاّ مِن عِلَّةٍ، و إنّما جُعِلَ آخِرُ الوَقتِ للمَريضِ و المُعتَلِّ و لِمَن لَهُ عُذرٌ، و أوَّلُ الوَقتِ رِضوانُ اللّه ِ، و آخِرُ الوَقتِ عَفوُ اللّه ِ .[بحار الأنوار : 83/25/47 .]
امام صادق عليه السلام : هر نمازى دو وقت دارد : اوّل و آخر . اوّل وقت، بهترين آن است . هيچ كس نبايد نماز را بدون علّت به آخر وقت بيندازد . آخر وقت فقط براى بيمار و عليل و كسى كه عذرى دارد، قرار داده شده است . اوّل وقت [مايه ]خشنودى خداست و آخر وقت [باعث ]آمرزش خدا .
الإمامُ الكاظمُ عليه السلام : الصَّلواتُ المَفروضاتُ في أوَّلِ وَقتِها إذا اُقِيمَ حُدُودُها، أطيَبُ رِيحا مِن قَضِيبِ الآسِ حينَ يُؤخَذُ مِن شَجَرِهِ في طِيبِهِ و رِيحِهِ و طَراوَتِهِ، فَعَلَيكُم بِالوَقتِ الأوَّلِ .[ثواب الأعمال : 58/1 .]
امام كاظم عليه السلام : نمازهاى واجب اوّل وقت، اگر با شرايط گزارده شوند، از يك شاخه تر و تازه و خوشبوىِ مُورِد .[بر وزن غُوره، درختچه اى است، با برگهاى سبز، شفاف و معطر و گلهاى سفيد پنج برگى، و به نامهاى آس، اسمار، زند، ققنوس و••• معروف است. (فرهنگ معين) .]كه تازه از بوته اش جدا مى شود ، خوش بوترند ؛ پس بر شما باد نماز اوّل وقت .
بحار الأنوار عن القزّازِ : خَرَجَ الرِّضا عليه السلام يَستَقبِلُ بعضَ الطالِبِيِّينَ و جاءَ وقتُ الصَّـلاةِ، فَمالَ إلى قَصرٍ هناكَ فَنَزَلَ تحتَ صَخرَةٍ فقالَ : أذِّنْ، فقلتُ : نَنتَظِرُ يَلحَقْ بنا أصحابُنا، فقالَ : غَفَرَ اللّه ُ لكَ، لا تُؤَخِّرَنَّ صَلاةً عن أوَّلِ وَقتِها إلى آخِرِ وَقتِها مِن غَيرِ عِلَّةٍ، علَيكَ أبَدا بأوَّلِ الوَقتِ، فَأذَّنتُ و صَلَّينا .[بحار الأنوار : 83/21/38 .]
بحار الأنوار ـ به نقل از قزّاز ـ : حضرت رضا عليه السلام به پيشباز جمعى از طالبيان بيرون رفت . كه وقت نماز رسيد ؛ حضرت راه خود را به طرف كوشكى كه در آن نزديكى بود كج كرد و زير صخره اى فرود آمد و فرمود : اذان بگو . عرض كردم : منتظر مى مانيم تا دوستانمان هم به ما ملحق شوند . حضرت فرمود : خدا تو را بيامرزد ، هرگز نمازت را، بى دليل از اوّل وقت به تأخير مينداز . هميشه رعايت اوّل وقت را بكن ؛ پس ، من اذان گفتم و نماز خوانديم .
تارك نماز و كفر
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ما بينَ المسلمِ و بينَ الكافِرِ إلاّ أن يَترُكَ الصَّلاةَ الفَريضَةَ مُتَعَمِّدا، أو يَتهاوَنَ بها فلا يُصَلِّيَها .[ثواب الأعمال : 275/1 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : ميان مسلمان و كافر فاصله اى جز اين نيست كه نماز واجب را عمداً ترك كند يا آن را سبك شمارد و نخواند .
عنه صلى الله عليه و آله : بينَ الإيمانِ و الكُفرِ تَركُ الصَّلاةِ .[كنز العمّال : 18869 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : مرز ميان ايمان و كفر، ترك نماز است .
عنه صلى الله عليه و آله : الصَّلاةُ عِمادُ الدِّينِ، فَمَن تَرَكَ صلاتَهُ مُتَعَمِّدا فَقَد هَدَمَ دِينَهُ، و مَن تَرَكَ أوقاتَها يَدخُلُ الوَيلَ، و الوَيلُ وادٍ في جَهَنَّمَ كما قالَ اللّه ُ تعالى: «فَوَيلٌ لِلمُصَلِّينَ * الذينَ هُمْ عَن صَلاتِهِم ساهُونَ» .[الماعون : 4 و 5 .] .[جامع الأخبار : 185/455 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : نماز ستون دين است ؛ پس هر كه نماز خود را عمدا نخواند، دين خود را تباه كرده است و هر كه آن را در وقتش نخواند، به ويل درآيد و ويل، درّه اى است در دوزخ، چنان كه خداوند متعال فرموده است : «ويل براى نماز گزاران است ؛ آنان كه از نماز خود غافلند».
جامع الأخبار: عنه صلى الله عليه و آله : مَن تَرَكَ صلاتَهُ حَتّى تَفُوتَهُ مِن غَيرِ عُذرٍ فَقَد حَبِطَ عَمَلُهُ ـ ثُمّ قالَ : ـ بينَ العَبدِ و بينَ الكُفرِ تَركُ الصَّلاةِ .[جامع الأخبار : 185/456 و ح 457.]
جامع الأخبار : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كه بدون داشتن عذرى نماز خود را نخواند تا فوت شود ، عملش بر باد رفته است . مرز ميان آدمى و كفر، ترك نماز است .
عنه صلى الله عليه و آله : مَن تَرَكَ الصَّلاةَ لا يَرجُو ثَوابَها و لا يَخافُ عِقابَها، فلا اُبالِي أن يَمُوتَ يَهُوديّا أو نَصرانيّا أو مَجُوسِيّا .[جامع الأخبار: 186/462.]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كه از روى بى اعتنايى به ثواب نماز و نترسيدن از كيفرِ ترك آن ، نماز نخواند ، براى من مهم نيست كه جهود بميرد يا ترسا يا گبر .
عنه صلى الله عليه و آله : تارِكُ الصَّلاةِ يَسألُ الرَّجعَةَ إلى الدُّنيا، و ذلكَ قولُ اللّه ِ تعالى : «حَتّى إذا جاءَ أحَدَهُم المَوتُ قالَ رَبِّ ارجِعُونِ» .[. المؤمنون : 99 .] .[بحار الأنوار:77/58/3.]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : تارك نماز از خداوند درخواست بازگشت به دنيا مى كند . و اين است سخن خداوند متعال كه : «چون يكى از آنها را مرگ در رسد گويد : پروردگارا! مرا برگردان » .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : لا حَظَّ في الإسلامِ لِمَن تَرَكَ الصَّلاةَ .[. بحار الأنوار : 82/232/57 .]
امام صادق عليه السلام : كسى كه نماز را ترك كند ، بهره اى از اسلام ندارد .
عنه عليه السلام ـ لَمّا سُئلَ عن عِلَّةِ تَسمِيَةِ تارِكِ الصَّلاةِ كافِرا دونَ الزّاني ـ : لأِنَّ الزانيَ و ما أشبَهَهُ إنَّما يَعمَلُ ذلكَ لِمَكانِ الشَّهوَةِ لأنّها تَغلِبُهُ، و تارِكَ الصَّلاةِ لا يَترُكُها إلاّ استِخفافا بها .[علل الشرائع : 339/1 .]
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه چرا تارك نماز، كافر خوانده مى شود اما زناكار، نه ـ فرمود : چون كسى كه زنا و امثال اين كار را مى كند، بر اثر غلبه شهوت دست به اين كارها مى زند، اما تارك نماز، آن را ترك نمى كند ، مگر از روى سبك شمردن و بى اعتنايى به آن .
پرهيز از تباه كردن نماز
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لا يَزالُ الشَّيطانُ يَرعَبُ مِن بَني آدَمَ ما حافَظَ على الصَّلواتِ الخَمسِ، فإذا ضَيَّعَهُنَّ تَجَرَّأ علَيهِ و أوقَعَهُ في العَظائمِ .[بحار الأنوار : 82/202/2 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : تا زمانى كه فرزند آدم بر نمازهاى پنجگانه مواظبت كند ، شيطان از او وحشت دارد، اما همين كه آنها را ضايع كرد ، بر وى دلير مى شود و او را در فتنه هاى سخت مى افكند .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام ـ مِن كتابِهِ لمحمّدِ بنِ أبي بكـرٍ ـ : وَ اعلَمْ يا محمّـدُ أنَّ كُلَّ شَـيءٍ تَبَـعٌ لِصَلاتِكَ، و اعلَمْ أنَّ مَن ضَيَّعَ الصَّلاةَ فهُو لِغَيرِها أضيَعُ .[بحار الأنوار : 83/24/44 .]
امام على عليه السلام ـ در نامه خود به محمّد بن ابى بكر ـ نوشت : بدان، اى محمّد! كه همه چيز تابع نماز توست و بدان كه هر كس نماز را ضايع گرداند ، ديگر كارها را بيشتر ضايع مى كند .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : إنَّ العبدَ إذا صَلّى لِوَقتِها و حافَظَ علَيها ارتَفَعَت بَيضاءَ نَقِيَّةً تَقولُ : حَفِظتَني حَفِظَكَ اللّه ُ، و إذا لَم يُصَلِّها لِوَقتِها و لَم يُحافِظْ علَيها رَجَعَت سَوداءَ مُظلِمَةً تقولُ : ضَيَّعتَني ضَيَّعَكَ اللّه ُ ! .[بحار الأنوار : 83/9/2 .]
امام صادق عليه السلام : هرگاه بنده نماز را به وقت بخواند و آن را پاس بدارد ، آن نماز به گونه اى سپيد و پاكيزه به درگاه خدا بالا مى رود و مى گويد : مرا حفظ كردى ، خداوند تو را حفظ كند . اما اگر نماز را به وقت نخواند و آن را پاس ندارد به گونه اى سياه و تاريك [به طرف خودش] برگردد و گويد : مرا ضايع كردى ، خدا تو را ضايع كند .
الإمامُ الكاظمُ عليه السلام ـ لَمّا سُئلَ عن قولِهِ تعالى : «الذينَ هُمْ عَن صَلاتِهِم ساهُونَ» ـ : هُو التَّضيِيعُ .[الكافي : 3/268/5 .]
امام كاظم عليه السلام ـ وقتى از ايشان درباره آيه «آنان كه از نمازشان غافلند» سؤال شد ـ فرمود : منظور تباه ساختن نماز است .
پرهيز از سبك شمردن نماز
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ـ لاِبنَتِهِ فاطِمَةَ عليها السلام لَمّا قالَت لَهُ : يا أبَتاه ، ما لِمَن تهاوَنَ بِصَلاتِهِ مِنَ الرِّجالِ و النِّساءِ ؟ ـ : يا فاطِمَةُ ، مَن تَهاوَنَ بِصَلاتِهِ مِنَ الرِّجالِ و النِّساءِ ابتَلاهُ اللّه ُ بِخَمسَ عَشَرَةَ خَصلَةً : سِتٌّ مِنها في دارِ الدُّنيا ، و ثَلاثٌ عِندَ مَوتِهِ ، و ثَلاثٌ في قَبرِهِ ، و ثَلاثٌ فِي القيامَةِ إذا خَرَجَ مِن قَبرِهِ فَأمَّا اللَّواتي تُصيبُهُ في دارِ الدُّنيا : فَالاُولى يَرفَعُ اللّه ُ البَرَكَةَ مِن عُمُرِهِ ، و يَرفَعُ اللّه ُ البَرَكَةَ مِن رِزقِهِ ، و يَمحُو اللّه ُ عزّ و جلّ سيماءَ الصّالِحينَ مِن وَجهِهِ ، و كُلُّ عَمَلٍ يَعمَلُهُ لا يُؤجَرُ عَلَيهِ ، و لا يَرتَفِعُ دُعاؤُهُ إلَى السَّماءِ ، و السّادِسَةُ لَيسَ لَهُ حَظٌّ في دُعاءِ الصّالِحينَ و أمَّا اللَّواتي تُصيبُهُ عِندَ مَوتِهِ فَأَوَّلُهُنَّ أنَّهُ يَموتُ ذَليلاً ، و الثّانيَةُ يَموتُ جائِعًا ، و الثّالِثَةُ يَموتُ عَطشانًا ؛ فَلَو سُقيَ مِن أنهارِ الدُّنيا لم يَروَ عَطَشُهُ
و أمَّا اللَّواتي تُصيبُهُ في قَبرِهِ : فَأَوَّلُهُنَّ يُوَكِّلُ اللّه ُ بِهِ مَلَكًا يَزعَجُهُ في قَبرِهِ ، و الثّانيَةُ يُضَيِّقُ عَلَيهِ قَبرَهُ ، و الثّالِثَةُ تَكونُ الظُّلمَةُ في قَبرِهِ . و أمَّا اللَّواتي تُصيبُهُ يَومَ القيامَةِ إذا خَرَجَ مِن قَبرِهِ : فَأَوَّلُهُنَّ أن يُوَكِّلَ اللّه ُ بِهِ مَلَكًا يَسحَبُهُ عَلى وَجهِهِ و الخَلائِقُ يَنظُرونَ إلَيهِ ، و الثّانيَةُ يُحاسَبُ حِسابًا شَديدًا ، و الثّالِثَةُ لا يَنظُرُ اللّه ُ إلَيهِ و لا يُزَكّيهِ و لَهُ عَذابٌ أليمٌ .[فلاح السائل : 22 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ دخترش فاطمه عليها السلام كه پرسيده بود: اى پدر مردان و زنانى كه نمازشان را سبك مى شمرند چه (جزايى) دارند؟ ـ فرمود: اى فاطمه، هر كس ـ از مردان يا زنان ـ نمازش را سبك بشمرد ، خداوند او را به پانزده خصلت مبتلا مى كند: شش خصلت در دنيا، سه خصلت هنگام مرگش، سه خصلت در گورش و سه خصلت در قيامت هنگامى كه از گورش بيرون مى آيد. امّا آنچه در دنيا به او مى رسد: خداوند بركت را از عمرش بر مى دارد و نيز از روزيش ، سيماى صالحان را از چهره اش مى زدايد، به هر عملى كه انجام مى دهد پاداشى داده نمى شود، دعايش به آسمان نمى رود و ششم اينكه براى او در دعاى صالحان نصيبى نيست
و امّا آنچه هنگام مرگش به او مى رسد: نخستين آن ها اين است كه خوار مى ميرد، دوم گرسنه مى ميرد و سوم، تشنه مى ميرد، پس اگر از نهرهاى دنيا به او بنوشانند، سيراب نمى شود
و امّا آنچه در گورش به او مى رسد: نخستين آن ها اين است كه خداوند فرشته اى مى گمارد تا او را در گورش آشفته سازد، دوم اينكه گورش را بر او تنگ مى كند و سوم اينكه گورش تاريك است. و امّا آنچه روز قيامت هنگام بيرون آمدن از گورش به او مى رسد: نخستين آن ها اين است كه خداوند فرشته اى مى گمارد تا او را با صورت (روى زمين) بكشد در حالى كه مردم به او مى نگرند، دوّم اينكه بازخواست سختى مى شود و سوّم اينكه خداوند به او نمى نگرد و پاكش نمى سازد و عذابى دردناك دارد.
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : لا تَتَهاوَنْ بصلاتِكَ؛ فإنّ النبيَّ صلى الله عليه و آله قالَ عندَ مَوتِهِ : لَيسَ مِنّي مَنِ استَخَفَّ بِصلاتِهِ .[الكافي : 3/269/7 .]
امام باقر عليه السلام : نمازت را سبك مشمار ؛ زيرا پيامبر صلى الله عليه و آله هنگام رحلتش فرمود : از من نيست كسى كه نمازش را سبك بشمارد .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ليسَ مِنّي مَنِ استَخَفَّ بالصَّلاةِ، لا يَرِدُ عَلَيَّ الحَوضَ، لا و اللّه ِ .[علل الشرائع : 356/2 .]
امام صادق عليه السلام : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : از من نيست كسى كه نماز را سبك بشمارد ، به خدا قسم ، كنار حوض [كوثر ]بر من وارد نمى شود .
مستدرك الوسائل عن أبي بصيرٍ : دَخَلتُ على حُمَيدَةَ اُعَزِّيها بأبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام فَبَكَت ثمّ قالَت : يا أبا محمّدٍ ، لو شَهِدتَهُ حينَ حَضَرَهُ الموتُ و قد قَبَضَ إحدى عَينَيهِ ثُمّ قالَ : اُدعُوا لي قَرابَتي و مَن يَطُفَ .[كذا في المصدر، و الظاهر أنّ الصحيح «يطوف».]بي، فلمّا اجتَمَعُوا حَولَهُ قالَ : إنَّ شَفاعَتَنا لَن تَنالَ مُستَخِفّا بِالصَّلاةِ .[مستدرك الوسائل: 3/25/2923 .]
مستدرك الوسائل ـ به نقل از ابو بصير ـ : به حضور حُميده رسيدم تا رحلت امام صادق عليه السلام را به او تسليت گويم . حُميده گريست و سپس گفت : اى ابا محمّد! كاش هنگام فوت آن حضرت بودى. يكى از چشمان خود را بست و سپس به من فرمود: خويشان و نزديكانم را نزد من بخوانيد . وقتى همه دور آن بزرگوار جمع شدند ، فرمود : هرگز شفاعت ما به كسى كه نماز را سبك بشمارد ، نمى رسد .
پرهيز از التفات در نماز
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ اللّه َ مُقبِلٌ على العَبدِ ما لَم يَلتَفِتْ .[بحار الأنوار : 84/261/59 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : تا زمانى كه بنده التفات [و توجه به غير خدا] نكند ، خداوند رو به او دارد .
عنه صلى الله عليه و آله : إنَّ العَبدَ إذا اشتَـغَلَ بِالصَّلاةِ جاءَهُ الشَّيطانُ و قالَ لَهُ : اُذكُرْ كذا اُذكُرْ كذا ؛ حَتّى يَضِلَّ الرَّجُلُ أن يَدريَ كَم صَلّى .[بحار الأنوار : 84/259/58 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هرگاه بنده مشغول نماز شود، شيطان نزد او مى آيد و به وى مى گويد: فلان چيز را به خاطر بياور، بَهمان چيز را به ياد بياور، تا جايى كه فرد يادش مى رود چند ركعت خوانده است.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : الالتِفاتُ في الصَّـلاةِ اختِلاسٌ مِنَ الشَّيطانِ، فَإيّاكُم وَ الالتِفاتَ فِي الصَّلاةِ؛ فَإنّ اللّه تَباركَ و تَعالى يُقبِلُ عَلَى العَبدِ إذا قامَ في الصَّلاة، فَإذا التَفَتَ قالَ اللّه ُ تباركَ و تعالى : يا بنَ آدَمَ عَمَّن تَلتَفِتُ ؟! ـ ثلاثا ـ فَإذا التَفَتَ الرّابِعَةَ أعرَضَ اللّه ُ عَنهُ .[قرب الإسناد: 150/546.]
امام على عليه السلام : التفات [و توجه به غير خدا ]در حال نماز، دست بردى از جانب شيطان است؛ پس، از توجه به غير خدا در حال نماز بپرهيزيد؛ زيرا هرگاه بنده به نماز بايستد، خداوند تبارك و تعالى به او رو مى كند، و چون بنده به اين سو و آن سو توجّه كند، خداوند تبارك و تعالى فرمايد: اى فرزند آدم! از كه روى مى گردانى؟! ـ تا سه مرتبه ـ و چون براى چهارمين بار بنده به غير خدا توجه كرد، خداوند نيز از او روى مى گردانَد.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام ـ في قولِ اللّه تَعالى : «فَأقِمْ وَجهَكَ لِلدِّينِ حَنيفا» ـ : قُمْ فِي الصَّلاةِ و لا تَلتَفِتْ يَمينا و لا شِمالاً .[. تفسير القمّي : 2/155 .]
امام صادق عليه السلام ـ در باره آيه: «پس ، روى خود را با گرايش تمام به حق ، به سوى اين دين كن » ـ فرمود : [يعنى] به نماز بايست و صورت خود را به چپ و راست برمگردان .
دزدِ نماز
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : لَيسَ السّارِقُ مَن يَسرقُ النّاسَ، و لكِنَّهُ الّذي يَسرقُ الصَّلاةَ .[بحار الأنوار : 84/267/68 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : سارق، كسى نيست كه از مردم سرقت مى كند، بلكه سارق آن است كه از نماز سرقت مى كند.
عنه صلى الله عليه و آله : أسرَقُ السُّرّاقِ مَن سَرقَ مِن صَلاتِهِ، يَعني لا يُتِمُّ فَرائضَها .[دعائم الإسلام : 1/135 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : دزدترين دزدها كسى است كه از نمازش دزدى كند، يعنى واجبات آن را به طور كامل به جاى نياورد.
بحار الأنوار عَن النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله قالَ : أ لا أدُلُّكُم عَلى ••• أسرَقِ النّاسِ ••• ؟ قالوا : بَلى يا رَسولَ اللّه ِ . قال : ••• و أمّا أسرَقُ النّاسِ فالَّذي يَسرِقُ مِن صَلاتِهِ ، فَصَلاتُهُ تُلَفُّ كَما يُلَفُّ الثَّوبُ الخَلَقُ فَيُضرَبُ بها وَجهُهُ .[بحار الأنوار : 84/257/55 .]
بحار الأنوار : روايت شده كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : آيا ••• دزدترينِ مردم ••• را به شما معرفى كنم؟ عرض كردند: آرى، اى رسول خدا. حضرت فرمود: ••• دزدترينِ مردم كسى است كه از نماز خود مى دزدد؛ نماز چنين كسى، همانند يك جامه كهنه، مُچاله مى گردد و به چهره او زده مى شود.
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : أبصَرَ عَليُّ بنُ أبي طالب عليه السلام رَجُلاً يَنقُرُ بِصَلاتِهِ، فقالَ : مُنذُ كَم صَلّيتَ بِهذِهِ الصَّلاةِ ؟ فَقالَ لَهُ الرَّجُلُ : مُنذُ كَذا و كذا، فَقالَ : مَثَلُكَ عِندَ اللّه كَمَثَلِ الغُرابِ إذا ما نَقرَ، لَو مِتَّ متَّ عَلى غَيرِ مِلّةِ أبي القاسِمِ مُحَمّدٍ صلى الله عليه و آله ، ثُمُّ قالَ عليٌّ عليه السلام : إنّ أسرَقَ النّاسِ مَن سَرقَ صَلاتَهُ .[المحاسن : 1/162/232 .]
امام صادق عليه السلام : امام على عليه السلام به مردى كه سجده هاى نمازش را خيلى سريع به جا مى آورد فرمود : چند وقت است كه اينگونه نماز مى خوانى؟ آن مرد عرض كرد: از فلان و بَهمان مدت. حضرت فرمود: شخصى چون تو در نزد خداوند همانند كلاغ است كه نوك بر زمين مى زند، اگر بميرى بر غير آيين ابو القاسم محمّد صلى الله عليه و آله مرده اى. سپس فرمود: دزدترين مردم كسى است كه از نمازش بدزدد .
كوتاه خواندن نماز
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : إذا قامَ العَبدُ فِي الصَّلاةِ فَخَفَّفَ صَلاتَهُ قالَ اللّه تَبارَكَ و تَعالى لِملائكتِهِ : أ ما تَرَونَ إلى عَبدِي كَأنّهُ يَرى أنَّ قَضاءَ حَوائجِهِ بِيَدِ غَيري ! أ ما يَعلَمُ أنّ قَضاءَ حَوائجِهِ بِيَدي ؟! .[الكافي : 3/269/10 .]
امام صادق عليه السلام : هرگاه بنده به نماز ايستد و نمازش را كوتاه برگزار كند، خداوند تبارك و تعالى به فرشتگان خود مى فرمايد: آيا به اين بنده ام نمى نگريد كه گويى فكر مى كند برآوردن نيازهايش به دست كسى جز من است! آيا او نمى داند كه برآوردن حاجت هايش به دست من است؟!
عنه عليه السلام : تَخفيفُ الفَريضَةِ و تَطوِيلُ النّافِلَةِ مِنَ العِبادَةِ .[المحاسن : 2/46/1136 .]
امام صادق عليه السلام : كوتاه خواندن نمازِ واجب و طولانى برگزار كردن نافله، از عبادت است.
كتاب من لا يحضره الفقيه : كانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله أتَمَّ النّاسِ صَلاةً و أوجَزَهُم .[كتاب من لا يحضره الفقيه : 1/306/920 .]
كتاب من لا يحضره الفقيه: نماز رسول خدا صلى الله عليه و آله از همه مردم كاملتر و كوتاهتر بود.
نماز جماعت
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَن صَلَّى الخَمسَ في جَماعَةٍ فَظُنُّوا بهِ خَيرا .[الكافي : 3/371/3 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كه نمازهاى پنج گانه را با جماعت بخواند ، به او گمان نيك بريد
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : لَيَحضُرُنَّ مَعَنا صلاتَنا جَماعَةً، أو لَيَتَحَوَّلُنَّ عنّا و لا يُجاوِرُونا و لا نُجاوِرُهُم .[تنبيه الخواطر : 2/87 .]
امام على عليه السلام : يا در نماز جماعتِ ما حاضر مى شوند، يا از ما دور شوند و در مجاورت هم نباشيم .
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : إنَّ الجُهَنِيَّ أتَى النبيَّ صلى الله عليه و آله فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، إنّي أكُونُ في البادِيَةِ و مَعي أهلِي و وُلدِي و غِلْمَتِي، فَاُؤَذِّنُ و اُقِيمُ و اُصَلِّي بهِم أ فَجَماعَةٌ نحنُ ؟ فقالَ : نَعَم
فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، إنَّ الغِلْمَةَ يَتبَعُونَ قَطرَ السَّحابِ فَأبقى أنا و أهلي و وُلدي، فَاُؤَذِّنُ و اُقِيمُ و اُصَلِّي بهِم أ فجَماعَةٌ نحنُ ؟ فقالَ : نَعَم . فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، فإنَّ وُلدِي يَتَفَرَّقُونَ في الماشِيَةِ فَأبقى أنا و أهلِي، فَاُؤَذِّنُ و اُقِيمُ و اُصَلِّي بهِم أ فجَماعَةٌ نحنُ ؟ فقالَ : نَعَم . فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، إنَّ المَرأةَ تَذهَبُ في مَصلَحَتِها فَأبقى أنا وَحدِي، فَاُؤَذِّنُ و اُقِيمُ أ فجَماعَةٌ أنا؟ فقالَ : نَعَم ،المُؤمِنُ وَحدَهُ جَماعَةٌ .[تهذيب الأحكام : 3/265/749 .]
امام باقر عليه السلام : جُهَنى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد و عرض كرد : اى رسول خدا! من در صحرا با زن و فرزندان و غلامانم به سر مى برم و [موقع نماز] اذان مى گويم و مى ايستم و با آنها نماز مى گزارم ، آيا نماز ما جماعت است؟ فرمود : آرى . عرض كرد : اى رسول خدا! [گاهى اوقات ]غلامانم در پى آوردن آب مى روند و من مى مانم و زن و فرزندانم . پس [موقع نماز ]اذان مى گويم و مى ايستم و با آنها نماز مى گزارم ، آيا نماز ما جماعت به حساب مى آيد؟ فرمود : آرى . جُهَنى عرض كرد : اى رسول خدا! [گاهى اوقات] فرزندانم در پى احشام مى روند و من و همسرم تنها مى مانيم . پس [وقت نماز] اذان مى گويم و مى ايستم و با او نماز مى خوانم، آيا جماعت حساب مى شود؟ فرمود : آرى . عرض كرد : اى رسول خدا صلى الله عليه و آله گاهى زن نيز
دنبال كارهايش مى رود و من تنها مى مانم و اذان مى گويم و مى ايستم و نماز مى خوانم، آيا نماز من تنها جماعت است؟ حضرت فرمود : آرى ، مؤمن به تنهايى نيز جماعت است .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : الصَّلاةُ في جَماعَةٍ تَفضُلُ على كُلِّ صلاةِ الفَردِ بأربَعةٍ و عِشرينَ دَرَجةً ؛ تكونُ خَمسَةً و عِشرينَ صلاةً .[تهذيب الأحكام : 3/25/85 .]
امام صادق عليه السلام : نمازى كه با جماعت خوانده شود، بيست و چهار بار برتر از نمازى است كه به تنهايى خوانده شود . بنا بر اين ، يك نماز با جماعت، بيست و پنج نماز است.
عنه عليه السلام : إنّما جُعِلَ الجَماعَةُ و الاجتِماعُ إلى الصَّلاةِ لكَي يُعرَفَ مَن يُصَلِّي ممَّن لا يُصَلِّي، و مَن يَحفَظُ مَواقيتَ الصَّلاةِ مِمّن يُضَيِّعُ، و لَو لا ذلكَ لَم يُمكِنْ أحَدا أن يَشهَدَ على أحَدٍ بِصَلاحٍ؛ لأِنَّ مَن لَم يُصَلِّ في جَماعَةٍ فلا صلاةَ لَهُ بينَ المُسلمينَ؛ لأنَّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله قالَ: لا صَلاةَ لِمَن لَم يُصَلِّ في المَسجِدِ مَع المُسلمينَ إلاّ مِن عِلَّةٍ .[علل الشرائع : 325/1 .]
امام صادق عليه السلام : جماعت و اجتماع كردن براى نماز، بدين سبب قرار داده شده است تا نماز خوان از بى نماز باز شناخته شود، و معلوم گردد چه كسى نماز را به وقتش مى خواند و چه كسى آن را ضايع مى كند ؛ اگر نماز جماعت نبود، هيچ كس نمى توانست به صلاح و پاكى كسى شهادت دهد ؛ زيرا كسى كه با جماعت نماز نخوانَد، از نظر مسلمانان بى نماز است ؛ چه اينكه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : كسى كه بدون علت و عذرى نمازش را در مسجد با مسلمانان نگزارد نماز ندارد
عنه عليه السلام : أوَّلُ جَماعَةٍ كانَت أنَّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله كانَ يُصَلِّي و أميرُ المؤمنينَ عليُّ بنُ أبي طالبٍ عليه السلام مَعهُ، إذ مَرَّ أبو طالبٍ بهِ و جعفرٌ مَعهُ، فقالَ : يا بُنَيَّ صَلِّ جَناحَ ابنِ عَمِّكَ، فَلَمّا أحَسَّهُ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله تَقَدَّمَهُما و انصَرَفَ أبو طالبٍ مَسرورا ••• فكانَت أوَّلَ جَماعَةٍ جُمِعَت ذلكَ اليَومَ .[بحار الأنوار: 35/68/2.]
امام صادق عليه السلام : اوّلين نماز جماعتى كه خوانده شد به اين صورت بود كه رسول خدا صلى الله عليه و آله با امير المؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام در حال نماز بود كه ابو طالب و جعفر بر او گذشتند . پس ابو طالب به جعفر گفت : پسرم! كنار پسر عمويت نماز بخوان . چون رسول خدا صلى الله عليه و آله وجود جعفر را در كنار خود حسّ كرد، براى امامت نماز جلوتر رفت و ابو طالب با خوشحالى برگشت ••• پس اوّلين نمازى كه به جماعت خوانده شد، در آن روز بود .
الإمامُ الرِّضا عليه السلام : إنّما جُعِلَتِ الجَماعَةُ لِئَلاّ يكونَ الإخلاصُ و التَّوحيدُ و الإسلامُ و العِبادَةُ للّه ِِ إلاّ ظاهِرا مَكشوفا مَشهورا؛ لأنَّ في إظهارِهِ حُجّةً على أهلِ الشَّرقِ و الغَربِ للّه ِ وَحدَهُ، و لِيَكونَ المُنافِقُ و المُستَخِفُّ مُؤَدِّيا لِما أقَرَّ بهِ يُظهِرُ الإسلامَ و المُراقَبَةَ، و لِيَكُونَ شَهاداتُ الناسِ بالإسلامِ بعضِهِم لِبَعضٍ جائزَةً مُمكِنَةً، مَع ما فيهِ مِنَ المُساعَدَةِ على البِرِّ و التَّقوى، و الزَّجرِ عن كثيرٍ مِن مَعاصِي اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .[. وسائل الشيعة : 5/372/9 .] .[(انظر) وسائل الشيعة : 5 / 375 باب 2 .]
امام رضا عليه السلام : نماز جماعت از آن رو وضع شده است تا اخلاص و توحيد و اسلام و عبادت خداوند آشكار و هويدا باشند و شهرت يابند ؛ زيرا اظهار اين امور، حجّتى است براى خداى يگانه بر مردمان شرق و غرب عالم ؛ و نيز، تا منافق و سبك شمارنده [نماز و دين ]آنچه را اقرار كرده و پذيرفته است به جاى آورَد و اسلام [خود ]را هويدا سازد و بر آن مواظبت نمايد، و نيز تا شهادت دادنهاى مردم به مسلمان بودن يكديگر، روا و ممكن باشد . علاوه بر اينها ، نمازِ جماعت موجب كمك كردن به يكديگر در راه نيكى و تقوا و باز داشتن از بسيارى از معاصى خداوند عزّ و جلّ است .
لقمانُ عليه السلام ـ لابنِهِ و هُو يَعِظُهُ ـ : صَلِّ في جَماعَةٍ و لو عَلَى رَأسِ زُجٍّ ! .[المحاسن : 2/126/1348 .]
لقمان عليه السلام ـ در اندرز به فرزندش ـ فرمود : نماز را با جماعت بخوان ، گر چه روى نيزه باشد !
آنچه امام جماعت بايد رعايت كند
الإمامُ عليٌّ عليه السلام ـ في وصيّتِهِ لِمحمّدِ بنِ أبي بكرٍ حينَ وَلاّهُ مِصرَ ـ : وَ انظُرْ إلى صلاتِكَ كيفَ هِي فإنّكَ إمامٌ لِقَومِكَ (يَنبَغِي لكَ) أن تُتِمَّها و لا تُخَفِّفَها ، فَلَيسَ مِن إمامٍ يُصَلِّي بِقَومٍ يَكونُ في صلاتِهِم نُقصانٌ إلاّ كانَ علَيهِ ، لا يَنقُصُ مِن صلاتِهِم شَيءٌ، و تَمِّمْها و تَحَفَّظْ فيها يَكُن لكَ مِثلَ اُجُورِهِم و لا يَنقُصُ ذلكَ مِن أجرِهِم شَيئا .[الأمالي للطوسي : 29/31 .]
امام على عليه السلام ـ در سفارش به محمّد بن ابى بكر هنگام گماردن او به فرماندارى مصر ـ نوشت : به نمازت بنگر كه چگونه است ؛ زيرا تو امام [جماعت] مردم خود هستى .[سزاوار است] كه نماز را كامل به جاى آورى و سبك و ناقص برگزارش نكنى؛ زيرا هر پيشنمازى كه براى مردمى نماز گزارَد و در نماز آنها كم و كاستى باشد ، گناهش به گردن اوست و از نماز آنها چيزى كم نمى شود. نماز را كامل به جاى آر و بر آن مراقبت نما ، تا تو نيز همانند پاداش همه آنها را داشته باشى و اين [پاداش تو] چيزى از ثواب آنها نمى كاهد .
عنه عليه السلام ـ مِن كتابِهِ لِلأشتَرِ ـ : و إذا قُمتَ في صلاتِكَ للناسِ فلا تَكُونَنَّ مُنَفِّرا و لا مُضَيِّعا؛ فإنّ في الناسِ مَن بهِ العِلَّةُ و لَهُ الحاجَةُ، و قد سَألتُ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله حينَ وَجَّهَني إلى اليَمَنِ : كيفَ اُصَلِّي بِهِم ؟ فقالَ : صَلِّ بهم كَصلاةِ أضعَفِهِم و كُن بِالمُؤمِنِينَ رَحيما .[نهج البلاغة : الكتاب 53 .]
امام على عليه السلام ـ در نامه خود به اشتر ـ نوشت : و چون براى مردم به امامت نماز ايستى، نه چندان با طول و تفصيل برگزار كن كه مردم از نماز جماعت خسته و گريزان شوند و نه [با فرو گذاردن واجبات و آدابش ]آن را ضايع گردان ؛ زيرا در ميان كسانى كه با تو نماز مى خوانند، افراد بيمار و گرفتار نيز هستند . هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله مرا به يمن فرستاد از ايشان پرسيدم كه چگونه با آنها نماز بگزارم؟ فرمود : همچون نا توان ترين آنان نماز بگزار، و با مؤمنان مهربان باش .
عنه عليه السلام ـ مِن كتابِهِ إلى اُمَراءِ البِلادِ ـ : صَلُّوا بِهِم صلاةَ أضعَفِهِم، و لا تَكُونُوا فَتّانِينَ .[نهج البلاغة : الكتاب 52 .]
امام على عليه السلام ـ در نامه خود به فرمانداران شهرها ـ نوشت : با آنان همچون نمازِ ناتوان ترينشان نماز بگزاريد و فتنه جو مباشيد .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : يُجزِيكَ إذا كنتَ وَحدَكَ ثلاثُ تَكبيراتٍ، و إذا كنتَ إماما أجزَأكَ تَكبيرَةٌ واحِدَةٌ؛ لأنَّ مَعكَ ذَا الحاجَةِ و الضَّعيفَ و الكبيرَ .[علل الشرائع : 333/1 .]
امام صادق عليه السلام : وقتى تنها باشى سه تكبير كافى است و هرگاه پيشنماز باشى ، يك تكبير كفايت مى كند ؛ زيرا در ميان مأمومين افراد نيازمند (گرفتار) و ناتوان و سالخورده نيز وجود دارند .
شايسته ترين فرد براى امامت در نماز
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام ـ لَمّا سُئلَ عَمَّن أحَقُّ أن يَؤمَّ ـ : إنَّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله قالَ : يَتَقَدَّمُ القَومَ أقرَؤهُم لِلقرآنِ، فإن كانُوا في القِراءَةِ سَواءً فَأقدَمُهُم هِجرَةً ، فإن كانُوا في الهِجرَةِ سَواءً فَأكبَرُهُم سِنّا، فإن كانوا فِي السِّنِّ سَواءً فَليَؤمَّهُم أعلَمُهُم بِالسُّنَّةِ و أفقَهُهُم فِي الدِّينِ، و لا يَتَقَدَّمَنَّ أحَدُكُمُ الرَّجُلَ في مَنزِلِهِ، و لا صاحِبَ (الـ)سُلطانِ في سُلطانِهِ .[الكافي : 3/376/5 .]
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه چه كسى براى امامت جماعت شايسته تر است ـ فرمود : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : پيشنمازى مردم را كسى به عهده گيرد كه قارى تر (قرآن خوان تر يا قرائتش بهتر) باشد ؛ اگر در قرائت يكسان بودند آن كه در هجرت مقدمتر است ، پيشنماز شود و اگر در هجرت نيز يكسان بودند آنكه سنّش بيشتر است به عهده گيرد ؛ اگر همسنّ بودند آن كه به سنّت داناتر و در دين فقيه تر است ، امامت كند . هيچ يك از شما در خانه كسى بر صاحب خانه مقدم [در پيشنمازى ]نشود و نه بر صاحب نفوذى در قلمرو نفوذش .
نماز شب
فضيلت نماز شب
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ في وَصِيَّتِهِ لِعَلِيٍّ عليه السلام ـ : علَيكَ بصلاةِ اللَّيلِ يُكَرِّرُها أربَعا .[بحار الأنوار : 69/392/68 .]
الامام الصادق عليه السلام : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در سفارش به على عليه السلام ـ فرمود : بر تو باد نماز شب . حضرت اين جمله را چهار بار تكرار فرمود .
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ـ أيضا ـ : يا عَلِيُّ ، ثلاثُ فَرحاتٍ لِلمُؤمِنِ : لِقَى الإخوانِ، و الإفطارُ مِن الصِّيامِ، و التَّهَجُّدُ مِن آخِرِ اللَّيلِ .[بحار الأنوار : 74/352/22 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به على عليه السلام ـ فرمود : اى على! مؤمن از سه چيز شاد مى شود : ديدار برادران ، افطار كردن روزه، و عبادت آخر شب .
عنه صلى الله عليه و آله : ما زالَ جَبرَئيلُ يُوصِيني بقيامِ اللَّيلِ حَتّى ظَنَنتُ أنَّ خِيارَ أُمَّتي لَن يَنامُوا مِن اللَّيلِ إلاّ قليلاً .[كنز العمّال : 21425 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : جبرئيل پيوسته مرا به شب زنده دارى سفارش مى كرد ، چندان كه گمان كردم نيكان امّت من جز اندكى از شب را هرگز نخواهند خفت .
عنه صلى الله عليه و آله : ما اتَّخَذَ اللّه ُ إبراهيمَ خَليلاً إلاّ لإِطعامِهِ الطَّعامَ، و صلاتِهِ باللَّيلِ و النّاسُ نِيامٌ .[علل الشرائع : 35/4 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند، ابراهيم را خليل خود نكرد، مگر از آن رو كه مردم را اطعام مى كرد و شب هنگام كه مردم خفته بودند او به نماز مى ايستاد .
عنه صلى الله عليه و آله : إذا أيقَظَ الرجُلُ أهلَهُ مِنَ اللَّيلِ فَتَوَضَّآ و صَلَّيا كُتِبا مِنَ الذّاكِرينَ اللّه َ كثيرا و الذّاكِراتِ .[مجمع البيان : 8/561 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هرگاه مرد نيمه شب همسرش را از خواب بيدار كند و هر دو وضو بگيرند و نماز بخوانند ، در شمار مردان و زنانى قلمداد مى شوند كه بسيار به ياد خدايند .
عنه صلى الله عليه و آله : رَحِمَ اللّه ُ رَجلاً قامَ مِنَ الليلِ فَصلّى و أيقَظَ امرَأتَهُ فَصَلَّت، فإن أبَت نَضَحَ في وَجهِها الماءَ . رَحِمَ اللّه ُ امرأةً قامَت مِنَ اللَّيلِ فَصَلَّت و أيقَظَت زَوجَها، فإن أبى نَضَحَت في وَجهِهِ الماءَ .[سنن أبي داوود : 2/70/1450 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : رحمت خدا بر آن مردى باد كه نيمه هاى شب برخيزد و نماز بخواند و همسرش را براى نماز خواندن بيدار كند و اگر بيدار نشد آب به صورتش بپاشد . رحمت خدا بر آن زنى باد كه نيمه هاى شب از خواب برخيزد و نماز بخواند و شوهرش را براى نماز بيدار كند و اگر امتناع كرد به صورتش آب پاشد .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام ـ إنّه كانَ يقولُ ـ : إنّا أهلُ بيتٍ أُمِرنا أن نُطعِمَ الطَّعامَ، و نُؤَدِّيَ في النائبَةِ، و نُصَلِّيَ إذا نامَ النّاسُ .[المحاسن : 2/142/1368 .]
امام على عليه السلام ـ پيوسته ـ مى فرمود : ما خاندانى هستيم كه دستور داريم اطعام كنيم و در گرفتاريها [به مردم ]كمك كنيم و وقتى مردم خفته اند، نماز بگزاريم .
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : إنّ اللّه َ يُحِبُّ ••• المُساهِرَ بِالصَّلاةِ .[بحار الأنوار: 76/60/12.]
امام باقر عليه السلام : خداوند دوست دارد ••• كسى را كه با نماز، شب زنده دارى كند .
الإمامُ الباقرُ و الإمامُ الصّادقُ عليهما السلام ـ في قولِهِ تعالى : «إنَّ ناشِئَةَ الليلِ هِيَ أشَدُّ وَطْـأً وَ أقوَمُ قِيْلاً» ـ : هيَ القيامُ في آخِرِ اللَّيلِ .[. مجمع البيان : 10/570 .]
امام باقر و امام صادق عليهما السلام ـ درباره آيه «قطعاً برخاستن شب، رنجش بيشتر و گفتار [در آن هنگام ]استوارتر است» ـ فرمودند : منظور برخاستن در ساعات آخر شب است .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام ـ أيضا ـ : يعني بقولِهِ «و أَقْوَمُ قِيلا» قِيامَ الرجُلِ عن فِراشِهِ بينَ يَدَيِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ لا يُرِيدُ به غَيرَهُ .[بحار الأنوار : 87/148/22 .]
امام صادق عليه السلام ـ نيز درباره همين آيه ـ فرمود : منظور از «و گفتار [در آن هنگام ]استوارتر است» اين است كه فقط براى خدا، نه جز او ، از بستر برخيزد و در پيشگاه او به نماز ايستد .
عنه عليه السلام : إنَّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ قالَ : «المالُ و البَنونَ زِينَةُ الحَياةِ الدُّنيا» .[الكهف : 46 .]إنّ الثَّمانِيَ رَكعاتٍ يُصَلِّيها العَبدُ آخِرَ اللَّيلِ زينَةُ الآخِرَةِ .[. بحار الأنوار : 83/126/75 .]
امام صادق عليه السلام : خداوند عزّ و جلّ فرموده است : «دارايى و فرزندان، زيور زندگى اين جهانند» [و ]هشت ركعتى كه بنده در آخرِ شب مى خواند ، زيور آخرت است .
عنه عليه السلام : لا تَدَعْ قِيامَ اللَّيلِ، فإنَّ المَغبونَ مَن غُبِنَ قِيامَ اللَّيلِ .[معاني الأخبار : 342/1 .]
امام صادق عليه السلام : شب زنده دارى را فرو مگذار ؛ زيرا مغبون [واقعى ]كسى است كه شب زنده دارى را از دست بدهد .
عنه عليه السلام : إنّي لأَمقُتُ الرَّجُلَ قد قَرَأ القرآنَ ثُمّ يَستَيقِظُ مِن الليلِ فلا يَقومُ حتّى إذا كانَ عندَ الصُّبحِ قامَ يُبادِرُ بالصَّلاةِ .[بحار الأنوار : 83/127/79 .]
امام صادق عليه السلام : من نفرت دارم از مردى كه قرآن را خوانده است و نيمه هاى شب از خواب بيدار مى شود ، اما براى نماز بر نمى خيزد، تا آن كه نزديك صبح، و براى نمازش مى شتابد .
عنه عليه السلام : شَرَفُ المُؤمِنِ صلاتُهُ بالليلِ، و عِزُّ المؤمِنِ كَفُّهُ عن أعراضِ الناسِ .[الكافي : 3/488/9 .]
امام صادق عليه السلام : شرافت مؤمن در نماز شب اوست ، و عزّت مؤمن در خوددارى او از لطمه زدن به آبروى مردم .
الكافي عن احمد بن عبد العزيز عن بعض اصحابنا : كان ابو الحسن الاول عليه السلام إذا رفع رَأسَهُ مِن آخِرِ رَكعَةِ الوِترِ قال : هذا مَقامُ مَن حَسَناتُهُ نِعمَةٌ مِنكَ و شُكرُهُ ضَعيفٌ و ذَنبُهُ عَظيمٌ و ليسَ لَهُ إلاّ دَفعُكَ و رَحمَتُكَ فإنّكَ قلتَ في كتابِكَ المُنزَلِ على نَبِيِّكَ المُرسَلِ صلى الله عليه و آله : «كانُوا قَليلاً مِنَ اللَّيلِ ما يَهْجَعُونَ * و بِالأسحارِ هُم يَستَغْفِرُونَ» طالَ هُجُوعِي و قَلَّ قِيامِي و هذا السَّحَرُ، و أنا أستَغفِرُكَ لِذَنبي استِغفارَ مَن لَم يَجِدْ لنفسِهِ ضَرّا و لا نَفعا و لا مَوتا و لا حَياةً و لا نُشُورا . ـ ثُمّ يَخِرُّ ساجِدا صلواتُ اللّه ِ علَيهِ و آلِهِ ـ .[الكافي : 3/325/16 .]
الكافى ـ به نقل از احمد بن عبد العزيز از بعضى از ياران ما ـ : امام كاظم عليه السلام هنگام سر برداشتن از ركعت آخر نماز وَتْر فرمود : «اين جايگاه كسى است كه نيكيهاى او نعمتى است كه تو به او داده اى و او در سپاسگزارى آنها ناتوان است و گناهش بزرگ و بسيار و چيزى جز حمايت و رحمت تو در كف ندارد ؛ زيرا تو در كتاب خود كه بر پيامبر مرسلت صلى الله عليه و آله فرو فرستاده اى فرموده اى : «اندكى از شب را مى خفتند و در سحرگاهان آمرزش مى خواستند» . خفتنم به درازا كشيد و شب زنده داريم دوامى نياورْد و اينك سحر است و من براى گناهم از تو آمرزش مى طلبم، آمرزش طلبىِ كسى كه سود و زيان و مرگ و زندگى و حشر و نشرش به دست او نيست حضرت صلى الله عليه و آله پس از بيان اين جملات به سجده مى افتاد .
الإمامُ الرِّضا عليه السلام ـ لَمّا سُئلَ عنِ التَّسبيحِ في قولِهِ تعالى : «و سَبِّحْهُ لَيلاً طَويلاً» ـ : صلاةُ الليلِ .[مجمع البيان : 10/626 .]
امام رضا عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از تسبيح در آيه «و در بخشى بلند از شب او را به پاكى بستاى» ـ فرمود : منظور نماز شب است .
باليدن خدا به كسى كه در دل شب نماز مى خواند
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ العَبدَ إذا تَخَلّى بِسَيِّدِهِ في جَوفِ اللَّيلِ المُظلِمِ و ناجاهُ، أثبَتَ اللّه ُ النورَ في قَلبِهِ ••• ثُمّ يقولُ جَلَّ جلالُهُ لِملائكَتِهِ : يا ملائكَتي ، اُنظُرُوا إلى عَبدِي ، فقد تَخَلّى بي في جَوفِ اللَّيلِ المُظلِمِ و البطّالونَ لاهُونَ، و الغافِلونَ نِيامٌ ، اشهَدُوا أنّي قد غَفَرتُ لَهُ .[الأمالي للصدوق : 354/432 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هرگاه بنده در دل شب تار با سروَر خود خلوت كند و با او به راز و نياز پردازد ، خداوند دلش را نورانى گرداند ••• سپس به فرشتگانش گويد : «اى فرشتگان من! به بنده ام بنگريد كه در دل شب تار كه هرزه درايان به لهو سرگرمند و غافلان خفته اند ، با من خلوت كرده است . گواه باشيد كه من او را آمرزيدم» .
الأمالي للصدوق عن ابن عبّاس : عنه صلى الله عليه و آله : مَن رُزِقَ صلاةَ اللَّيلِ مِن عَبدٍ أو أمَةٍ قامَ للّه ِ عَزَّ و جلَّ مُخلِصا، فَتَوَضَّأ وُضوءا سابِغا، و صَلّى للّه ِ عَزَّ و جلَّ بِنِيَّةٍ صادِقَةٍ، و قَلبٍ سَليمٍ و بَدَنٍ خاشِعٍ، و عَينٍ دامِعَةٍ، جَعَلَ اللّه ُ تَباركَ و تعالى خَلفَهُ تِسعَةَ صُفوفٍ مِن الملائكةِ، في كُلِّ صَفٍّ ما لا يُحـصي عَدَدَهُم إلاّ اللّه ُ تباركَ و تعالى ، أحَدُ طَرَفَي كُلِّ صَفٍّ بالمَشرِقِ، و الآخَرُ بِالمَغرِبِ، قالَ : فإذا فَرَغَ كُتِبَ لَهُ بِعَدَدِهِم دَرَجاتٌ .[الأمالي للصدوق : 125/114 .]
الأمالي للصدوق ـ به نقل از ابن عباس ـ پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر بنده اى ، مرد يا زن ، كه نماز شب روزيش شود و از روى اخلاص براى خداوند عزّ و جلّ برخيزد و وضوى كامل بگيرد و با نيّت درست و قلب پاك و پيكرى خاشع و ديده اى گريان براى خداوند عزّ و جلّ نماز گزارد ، خداوند تبارك و تعالى نُه صف از فرشتگان را پشت سر او قرار دهد، كه شمار فرشتگان هر صف را جز خداوند تبارك و تعالى نداند . يك طرف هر صف در مشرق باشد و طرف ديگرش در مغرب . حضرت فرمود : چون از نماز فارغ گردد به تعداد آن فرشتگان برايش درجه و مقام نوشته شود .
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ رَبَّكَ يُباهِي الملائكةَ بثلاثةِ نَفَرٍ : ••• و رجُلٌ قامَ مِنَ اللَّيلِ يُصَلِّي وَحدَهُ فَسَجَدَ و نامَ و هُو ساجِدٌ ، فيقولُ : انظُرُوا إلى عَبدِي رُوحُهُ عندِي و جَسَدُهُ ساجِدٌ لي .[بحار الأنوار : 84/259/57 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : پروردگارت به وجود سه نفر بر فرشتگان مى بالد : ••• و مردى كه شب هنگام برخيزد و در تنهايى نماز خواند و سجده كند و در حال سجده خوابش برد ؛ پس خداوند فرمايد : به بنده ام بنگريد كه روحش نزد من است و پيكرش در حال سجده براى من .
عنه صلى الله عليه و آله : ثلاثةٌ يُحِبُّهُم اللّه ُ و يَضحَكُ إلَيهِم و يَستَبشِرُ بهِم : الذي إذا انكَشَفَ فئةٌ قاتَلَ وَراءَها بنَفسِهِ للّه ِ عَزَّ و جلَّ فإمّا أن يُقتَلَ و إمّا أن يَنصُرَهُ اللّه ُ تعالى و يَكفِيَهُ، فيقولُ : انظُرُوا إلى عبدِي كيفَ صَبَرَ لي نفسَهُ، و الذي له امرَأةٌ حَسناءُ و فِراشٌ لَيِّنٌ حَسنٌ فَيَقُومُ مِن اللَّيلِ فَيَذَرُ شَهوَتَهُ فَيَذكُرُني و يُناجِينِي و لَو شاءَ رَقَدَ، و الذي إذا كانَ في سَفَرٍ و كانَ مَعهُ رَكبٌ فَسَهِرُوا و نَصِبُوا ثُمّ هَجَعُوا فقامَ مِن السَّحَرِ في سَرّاءَ أو ضَرّاءَ .[الدرّ المنثور : 2/383 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : سه نفرند كه خداوند آنها را دوست دارد و به رويشان مى خندد و از وجودشان شادى مى كند : [اوّل:] كسى كه هرگاه با گروهى [از دشمنان خدا ]رو برو شود ، در راه خداوند عزّ و جلّ جانبازى مى كند تا آن كه يا كشته شود يا خداوند متعال او را پيروز گرداند و از شرّشان نگه دارد . پس ، خداوند فرمايد : بنگريد به بنده ام كه چگونه براى من جانبازى كرد و [دوم:] كسى كه زنى زيبا دارد و بسترى نرم و گرم ، اما نيمه شب از خواب برمى خيزد و شهوتش را وا مى گذارد و مرا ياد مى كند و با من به راز و نياز مى پردازد ، در صورتى كه مى توانست در بستر بيارمد و [سوم: ]كسى كه در سفر است و همسفرانش شب تا دير هنگام از هر در سخنى مى گويند [و يا راه مى سپارند ]و چون خسته شدند ، مى خوابند، اما او در خوشى يا ناخوشى سحر را به عبادت برمى خيزد .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : ثلاثةٌ يَضحَكُ اللّه ُ إلَيهِم يَومَ القِيامَةِ : رَجُلٌ يكون على فِراشِهِ و مَعهُ زَوجَتُهُ و هُو يُحِبُّها فَيَتَوَضَّأُ و يَدخُلُ المَسجِدَ فَيُصَلِّي و يُناجِي رَبَّهُ .[الإختصاص : 188 .]
امام على عليه السلام : سه نفرند كه خداوند در روز قيامت به روى آنها مى خندد : [يكى از آنها ]مردى كه در بستر خود كنار همسرش آرميده و او را دوست دارد، اما برمى خيزد و وضو مى سازد و به مسجد مى رود و نماز مى گزارد و با پروردگار خويش به راز و نياز مى پردازد .
ثواب نماز شب
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : ما مِن عَمَلٍ حَسَنٍ يَعمَلُهُ العَبدُ إلاّ و لَهُ ثَوابٌ في القرآنِ إلاّ صلاةَ اللَّيلِ ؛ فإنَّ اللّه َ لَم يُبَيِّنْ ثَوابَها لِعَظيمِ خَطَرِها عندَهُ، فقالَ : «تَتَجافى جُنُوبُهم عَن المَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَ طَمَعًا وَ مِمَّا رَزَقْنَـاهُمْ يُنفِقُونَ * فلا تَعْلَمُ نَفسٌ ما أُخْفِيَ لَهُم مِن قُرَّةِ أعْيُنٍ جَزاءً بِما كانوا يَعمَلونَ» .[السجدة : 16 و 17 .] .[بحار الأنوار : 8/126/27 .]
امام صادق عليه السلام : هر كار نيكى كه بنده مى كند ، در قرآن برايش ثوابى ذكر شده مگر نماز شب كه از بس نزد خدا پر اهميت است ثواب آن را معلوم نكرده و فرموده است : «پهلوهايشان را از بسترها دور مى كنند[ و ]پروردگارشان را از روى بيم و طمع مى خوانند و از آنچه روزيشان داده ايم انفاق مى كنند و هيچ كس نمى داند به پاداش آنچه مى كرده اند چه مسرت هايى برايشان نهفته شده است» .
ثمره هاى شب زنده دارى
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : علَيكُم بقيامِ اللَّيلِ ؛ فإنّهُ دَأْبُ الصالِحِينَ قَبلَكُم، و إنَّ قيامَ اللَّيلِ قُربَةٌ إلى اللّه ِ، و مَنهاةٌ عنِ الإثمِ .[كنز العمّال : 21428 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : بر شما باد شب زنده دارى كه آن شيوه صالحانِ پيش از شماست . شب زنده دارى مايه تقرّب به خدا و باز داشتن از گناه است .
عنه صلى الله عليه و آله : مَن كَثُرَ صلاتُهُ بِالليلِ حَسُنَ وَجهُهُ بِالنهارِ .[كتاب من لا يحضره الفقيه : 1/474/1370 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كه نماز شب زياد بخواند ، روز هنگام، خوش سيما باشد .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : قيامُ اللَّيلِ مَصَحَّةٌ لِلبَدَنِ، و مَـرضـاةٌ لِلـرَّبِّ عَزَّ و جلَّ ، و تَعَـرُّضٌ للرَّحمَةِ ، و تَمَسُّكٌ بأخلاقِ النَّبِيِّينَ .[بحار الأنوار : 87/143/17 .]
امام على عليه السلام : شب زنده دارى مايه تندرستى است، و خشنودى پروردگار عزّ و جلّ، و قرار گرفتن در معرض رحمت خدا، و چنگ آويختن به اخلاق پيامبران .
عنه عليه السلام : قيامُ اللَّيلِ مَصَحَّةٌ لِلبَدَنِ .[الدعوات : 76/182 .]
امام على عليه السلام : شب زنده دارى ، مايه تندرستى است .
بحار الأنوار : عن الإمام عليّ عليه السلام : ما تَرَكتُ صلاةَ اللَّيلِ منذُ سَمِعتُ قولَ النبيِّ صلى الله عليه و آله : صلاةُ اللَّيلِ نُورٌ . فقالَ ابنُ الكَوّاءِ : و لا ليلةَ الهَريرِ ؟ قالَ : و لا ليلةَ الهَرِيرِ .[بحار الأنوار:41/17/10.]
بحار الأنوار : امام على عليه السلام فرمود : از وقتى اين سخن پيامبر صلى الله عليه و آله را كه : «نماز شب نور است» ، شنيدم نماز شب را ترك نكردم . ابن كوّاء پرسيد : حتى در ليلة الهَرير؟ .[يكى از سخت ترين شب هاى جنگ صفّين كه حضرت على عليه السلام و يارانش، تا صبح به نبرد مشغول بودند. (م)]فرمود : حتى در ليلة الهرير .
الإمامُ زينُ العابدينَ عليه السلام ـ لَمّا سُئلَ : ما بالُ المُتَهَجِّدِينَ بِاللَّيلِ مِن أحسَنِ الناسِ وَجها ؟ ـ : لأنّهُم خَلَوا باللّه ِ فَكَساهُمُ اللّه ُ مِن نُورِهِ .[علل الشرائع : 366/1 .]
امام زين العابدين عليه السلام ـ وقتى از ايشان سؤال شد : چرا شب زنده داران از همه مردم خوش سيماترند؟ ـ فرمود : چون با خداوند خلوت مى كنند و خدا نيز جامه اى از نور بر آنان مى پوشاند .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : علَيكُم بصلاةِ اللَّيلِ ؛ فإنّها سُنَّةُ نَبِيِّكُم، و دَأْبُ الصالِحِينَ قَبلَكُم، و مَطرَدَةُ الدّاءِ عن أجسادِكُم .[علل الشرائع : 362/1 .]
امام صادق عليه السلام : بر شما باد نماز شب، كه آن سنّت پيامبر شماست و شيوه صالحانِ پيش از شما و دور كننده درد و بيمارى از جسمهاى شما .
عنه عليه السلام ـ في قولِهِ تعالى : «إنَّ الحَسَناتِ يُذهِبْنَ السَّيّئاتِ» .[هود : 114 .] ـ : صلاةُ المؤمنِ بِالليلِ تَذهَبُ بما عَمِلَ مِن ذَنبٍ بِالنهارِ .[الكافي : 3/266/10 .]
امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه «همانا خوبيها بديها را از بين مى برد» ـ فرمود : نماز شبِ مؤمن ، گناهى را كه در روز مرتكب شده است از بين مى برد .
عنه عليه السلام : صلاةُ اللَّيلِ تُبَيِّضُ الوَجهَ، و صلاةُ اللَّيلِ تُطَيِّبُ الرِّيحَ، و صلاةُ اللَّيلِ تَجلِبُ الرِّزقَ .[علل الشرائع : 363/1 .]
امام صادق عليه السلام : نماز شب، چهره را سفيد و نورانى مى كند ، نماز شب، انسان را خوشبو مى كند ، نماز شب، روزى مى آورد .
عوامل محروم شدن از نماز شب
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : قالَ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ : إنّ مِن عِبادِيَ المؤمنينَ لَمَن يَجتَهِدُ في عِبادَتِي فَيَقُومُ مِن رُقادِهِ و لَذيذِ وِسادِهِ فَيَتَهَجَّدُ لي اللَّياليَ، فَيُتعِبُ نفسَهُ في عبادَتِي فَأضرِبُهُ بالنُّعاسِ اللَّيلةَ و اللَّيلَتَينِ نَظَرا مِنّي له و إبقاءً علَيهِ، فَيَنامُ حتّى يُصبِحَ فَيَقومُ و هُو ماقِتٌ لنفسِهِ، زارٍ علَيها، و لو اُخَلِّي بينَهُ و بينَ ما يُرِيدُ مِن عِبادَتِي لَدَخَلَهُ العُجبُ مِن ذلكَ فَيُصَيِّرُهُ العُجبُ إلى الفِتنَةِ بأعمالِهِ، فَيَأتِيهِ مِن ذلكَ ما فيهِ هَلاكُهُ لِعُجبِهِ بِأعمالِهِ و رِضاهُ عن نفسِهِ حتّى يَظُنَّ أنّهُ قد فاقَ العابِدينَ و جازَ في عِبادَتِهِ حَدَّ التَّقصيرِ، فَيَتَباعَدُ مِنّي عندَ ذلكَ، و هو يَظُنُّ أنّهُ يَتَقَرَّبُ إلَيَّ ! .[الكافي : 2/60/4 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند عزّ و جلّ فرمود : گاه باشد كه يكى از بندگان مؤمن من در عبادت من مى كوشد و از بستر خود برمى خيزد و بالين خوش را رها مى سازد و شبها به عبادت من مى پردازد و خود را در راه بندگى من، به رنج مى افكند ، اما من از روى لطف و محبّتِ به او و براى حفظ [ سلامتى معنوى ]، و يكى دو شب، چرت را بر وى مسلّط مى كنم و او مى خوابد و صبح برمى خيزد و نمازش را مى خواند در حالى كه از نفْس خود در خشم است و آن را سرزنش مى كند . اگر رهايش كنم تا همچنان به عبادت من ادامه دهد دچار خودپسندى مى شود و خودپسندى موجب مى شود تا به كارهايش مغرور گردد و از همين جا، آنچه مايه هلاكت اوست به وى در رسد؛ زيرا به اعمال خويش مغرور مى گردد و چندان از خود راضى مى شود كه گمان مى برد از همه عبادت پيشگان برتر است، و در عبادتش مرز تقصير (كوتاهى) را پشت سر گذاشته است . در اين هنگام از من دور مى گردد، در حالى كه خيال مى كند به من نزديك مى شود .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام ـ لِرَجُلٍ قالَ لَهُ : إنّي حُرِمتُ الصَّلاةَ بالليلِ ـ : أنتَ رَجُلٌ قد قَيَّدَتكَ ذُنوبُكَ .[الكافي : 3/450/34 .]
امام على عليه السلام ـ به مردى كه عرض كرد : من از نماز شب محروم شده ام ـ فرمود : تو مردى هستى كه گناهانت تو را به بند كشيده اند .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : إنَّ الرَّجُلَ يُذنِبُ الذَّنبَ فَيُحرَمُ صلاةَ اللَّيلِ، و إنَّ العَمَلَ السَّيِّءَ أسرَعُ في صاحِبِهِ مِن السِّكِّينِ في اللَّحمِ .[الكافي : 2/272/16 .]
امام صادق عليه السلام : آدمى گناهى مى كند و بدان سبب از نماز شب محروم مى شود ؛ تأثير كار بد در صاحب آن، سريعتر است از تأثير كارد در گوشت .
عنه عليه السلام : إنّ الرجُلَ لَيَكذِبُ الكِذبَةَ فيُحرَمُ بها صلاةَ اللَّيلِ .[علل الشرائع : 362/2 .]
امام صادق عليه السلام : آدمى دروغى مى گويد و به سبب آن از نماز شب محروم مى شود .
اجر كسى كه نيّت نماز شب داشته باشد ، اما خواب بماند
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ما مِن عَبدٍ يُحَدِّثُ نفسَهُ بقيامِ ساعَةٍ مِنَ اللَّيلِ فَيَنامُ عنها إلاّ كانَ نَومُهُ صَدَقَةً تَصَدَّقَ اللّه ُ بها علَيهِ و كُتِبَ لَهُ أجرُ ما نَوى .[كنز العمّال : 21475 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هيچ بنده اى نيست كه قصد كند پاسى از شب را براى نماز برخيزد اما خواب بماند ، جز اين كه خوابش صدقه اى باشد كه خداوند آن را از طرف او بدهد و ثواب نيّتى كه كرده است ، برايش منظور گردد .
پاداش كسى كه خود را براى نماز شب آماده مى سازد
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : يَقومُ أحَدُكُم مِنَ اللَّيلِ يُعالِجُ نفسَهُ لِلطَّهُورِ و علَيهِ عُقَدٌ فَيَتَوَضَّأُ فإذا وَضَّأ يَدَهُ انحَلَّتْ عُقدَةٌ، فإذا وَضَّأ وَجهَهُ انحَلَّتْ عُقدَةٌ••• فَيقولُ اللّه ُ للذينَ وَراءَ الحِجابِ : اُنظُرُوا إلى عَبدِي هذا يُعالِجُ نفسَهُ يَسألُنِي، ما سَألَني عَبدي فَلَهُ ما سَألَني .[كنز العمّال : 21444 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : فردى از شما شب برمى خيزد و خود را براى طهارت آماده مى كند و بر او گرههايى است [ كه نمى گذارند براى نماز و دعا برخيزد ] . پس شروع به وضو مى كند . چون دستش را بشويد، يك گره گشوده مى شود و چون صورتش را بشويد، گره ديگرى گشوده مى شود ••• پس خداوند به پرده نشينان [عالم غيب] فرمايد : به اين بنده من بنگريد كه خود را آماده مى سازد تا از من درخواست كند . هر چه بنده ام از من بخواهد به او مى دهم .
نمازى كه بنده از آن باز خواست مى شود
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : يا كُميلُ ، لا رُخصَةَ في فَرضٍ و لا شِدَّةَ في نافِلَةٍ . يا كُميلُ ، إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ لا يَسألُكَ إلاّ عمّا فَرَضَ .[بشارة المصطفى : 28 .]
امام على عليه السلام : اى كميل! نه در هيچ فريضه اى رخصت ترك نيست و در هيچ نافله اى سختگيرى. اى كميل! خداوند عزّ و جلّ از تو جز درباره آنچه واجب فرموده است ، بازخواست نمى كند .
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : لا يَسألُ اللّه ُ عَبدا عن صلاةٍ بعدَ الفَريضَةِ، و لا عن صَدَقةٍ بعدَ الزَّكاةِ، و لا عن صَومٍ بعدَ شهرِ رَمَضانَ .[بحار الأنوار : 82/294/25 .]
امام باقر عليه السلام : چون بنده نمازهاى واجب خود را بگزارَد ، خداوند درباره نماز ديگرى از او بازخواست نمى كند و چون زكاتش را بپردازد، از صدقه ديگرى بازخواستش نمى كند و چون ماه رمضان را روزه بگيرد، از روزه ديگرى او را بازخواست نمى كند .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : إذا لَقِيتَ اللّه َ عَزَّ و جلَّ بِالصَّلواتِ الخَمسِ المَفروضاتِ لَم يَسألْكَ اللّه ُ عمّا سِوى ذلكَ .[بحار الأنوار : 82/ 288/9 .]
امام صادق عليه السلام : هرگاه با نمازهاى پنجگانه واجب خداوند عزّ و جلّ را ديدار كنى ، درباره نمازهاى ديگر از تو بازخواست نمى كند .
نماز جمعه
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَن صَلَّى الجُمُعَةَ كُتِبَت لَهُ حَجَّةٌ مُتَقَبَّلَةٌ ، فَإن صَلَّى العَصرَ كانَت لَهُ عُمرَةٌ ، فإن يُمسي في مَكانِهِ لَم يَسألِ اللّه َ شَيئا إلاّ أعطاهُ إيّاهُ .[كنز العمّال : 21086 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : آن كه نماز جمعه بگزارد ، [ ثواب ]حجّى مقبول برايش منظور گردد و اگر نماز عصر را هم بخواند ، پاداش عمره را هم مى برد و اگر تا شب در جايش بماند ، هر چه از خدا بخواهد به او عطا مى كند .
عنه صلى الله عليه و آله : مَن أتَى الجُمُعَةَ إيمانا و احتِسابا استَأنَفَ العَمَلَ .[كتاب من لا يحضره الفقيه : 1/427/1260 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كه از روى ايمان و به حساب خدا در نماز جمعه شركت كند ، اعمالش را از نو آغازيده است [خداوند به پاداش آن گناهان گذشته اش را بيامرزد و نامه عمل جديدى برايش باز كند] .
عنه صلى الله عليه و آله : مِنَ الناسِ مَن لا يَأتِي الجُمُعَةَ إلاّ نَزرا، و لا يَذكُرُ اللّه َ إلاّ هَجرا .[بحار الأنوار : 89/200/49 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : كسانى از مردم هستند كه جز اندكى در نماز جمعه شركت نمى كنند و خداوند را جز از روى غفلت و نفاق ياد نمى نمايند .
عنه صلى الله عليه و آله : الجُمُعَةُ حَجُّ المَساكِينِ .[الدعوات : 37/91 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : نماز جمعه ، حجّ مستمندان است .
عنه صلى الله عليه و آله ـ لِرَجُلٍ [يقال له قليب] شَكا حِرمانَهُ الحَجَّ ـ : يا قليبُ ، علَيكَ بالجُمُعَةِ فإنَّها حَجُّ المَساكِينِ .[وسائل الشيعة : 5/ 5/17 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به مردى [به نام قليب] كه از محروميّت خود از حجّ شكايت كرد ـ فرمود : اى قليب! بر تو باد نماز جمعه، كه آن حجّ مستمندان است .
عنه صلى الله عليه و آله : لَيَنتَهِيَنَّ أقوامٌ مِن وَدعِهِمُ الجُمُعاتِ، أو لَيُختَمَنَّ على قُلُوبِهِم ثُمّ لَيَكُونَنَّ مِنَ الغافِلِينَ .[. وسائل الشيعة : 5/6/27 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : عدّه اى هستند كه در نمازهاى جمعه شركت نمى كنند . از اين كار خود دست بردارند و گر نه بر دلهايشان مُهر زده مى شود و آن گاه از غافلان خواهند بود .
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَن تَرَكَ ثلاثَ جُمَعٍ تَهاوُنا بها طَبَعَ اللّه ُ على قَلبِهِ .[وسائل الشيعة : 5/6/25 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كه سه نماز جمعه را ، از روى اهميت ندادن به آن ، ترك كند خداوند بر دل او مهر زند .
عنه صلى الله عليه و آله : مَن تَرَكَ ثلاثَ جُمَعٍ مُتَعَمِّدا مِن غَيرِ عِلَّةٍ طَبَعَ اللّه ُ على قَلبِهِ بخاتَمِ النِّفاقِ .[. وسائل الشيعة : 5/6/26 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كس ، از روى عمد و بدون علّت ، سه نماز جمعه را ترك كند ، خداوند مُهر نفاق بر دل او زند .
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : مَن تَرَكَ الجُمُعَةَ ثَلاثا مُتتابِعَةً لِغَيرِ عِلَّةٍ كُتِبَ مُنافِقا .[بحار الأنوار : 89/183/18 .]
امام على عليه السلام : هر كس سه جمعه متوالى، نماز جمعه را بى دليل ترك كند ، منافق نوشته شود
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : مَن تَرَكَ الجُمُعَةَ ثلاثا مُتَواليَةً بِغَيرِ عِلَّةٍ طَبَعَ اللّه ُ على قَلبِهِ .[ثواب الأعمال : 276/3 .]
امام باقر عليه السلام : هركه ، بدون عذر و علّتى ، سه جمعه پياپى در نماز شركت نكند خداوند بر دل او مُهر زند .
عنه عليه السلام : صلاةُ الجُمُعَةِ فَريضَةٌ، و الاجتِماعُ إلَيها فَريضَةٌ مع الإمامِ، فإن تَرَكَ رَجُلٌ مِن غَيرِ عِلَّةٍ ثلاثَ جُمَعٍ فَقَد تَرَكَ ثلاثَ فَرائضَ، و لا يَدَعُ ثلاثَ فَرائضَ مِن غَيرِ عِلَّةٍ إلاّ مُنافِقٌ .[. بحار الأنوار : 89/184/21 .]
امام باقر عليه السلام : نماز جمعه واجب است و جمع شدن براى آن ، با وجود امام ، واجب مى باشد . پس هر مردى كه ، بدون عذرى ، سه نماز جمعه را ترك گويد ، سه فريضه را ترك كرده است و كسى جز منافق سه فريضه را بدون علّت ترك نمى كند .
آداب گوش دادن به خطبه
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : لا كلامَ و الإمامُ يَخطُبُ و لا التِفاتَ إلاّ كما يَحِلُّ في الصَّلاةِ .[كتاب من لا يحضره الفقيه : 1/416/1230 .]
امام على عليه السلام : وقتى امام جمعه خطبه مى خواند ، نه صحبت كردن جايز است نه روى گرداندن از قبله ، مگر در همان حدّى كه در نماز جايز است .
عنه عليه السلام : يُكرَهُ الكلامُ يَومَ الجُمُعَةِ و الإمامُ يَخطُبُ، و في الفِطرِ و الأضحى و الاستِسقاءِ .[قرب الإسناد: 150/544 .]
امام على عليه السلام : در روز جمعه وقتى امام خطبه مى خواند ، صحبت كردن كراهت دارد . در نماز فطر و قربان و استسقا نيز چنين است .
الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : كُلُّ واعِظٍ قِبلَةٌ . يَعنِي إذا خَطَبَ الإمامُ الناسَ يومَ الجُمُعَةِ يَنبَغِي لِلنّاسِ أن يَستَقبِلُوهُ .[الكافي : 3/424/9 .]
امام صادق عليه السلام : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : هر واعظى قبله است ؛ يعنى وقتى امام در روز جمعه براى مردم خطبه مى خواند، مردم بايد رو به سوى او داشته باشند.
عنه عليه السلام : نَهى رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله عن الكلامِ يومَ الجُمُعَةِ و الإمامُ يَخطُبُ، فَمَن فَعَلَ ذلكَ فَقَد لَغا و مَن لَغا فلا جُمُعَةَ لَهُ .[وسائل الشيعة: 5/30/4.]
امام صادق عليه السلام : رسول خدا صلى الله عليه و آله از صحبت كردن در زمانى كه امام خطبه نماز جمعه را مى خواند نهى فرمود ؛ زيرا هر كه در حين خطبه صحبت كند ، مرتكب عمل لغو شده و هر كه دچار كار لغو شود ، نماز جمعه اش باطل است .
عنه عليه السلام : إذا خَطَبَ الإمامُ يومَ الجُمُعَةِ فلا يَنبَغي لأحَدٍ أن يَتَكَلَّمَ حتّى يَفرُغَ الإمامُ مِن خُطبَتِهِ، و إذا فَرَغَ الإمامُ مِنَ الخُطبَتَينِ تَكَلَّمَ ما بينَهُ و بينَ أن تُقامَ الصَّلاةُ .[الكافي : 3/421/2 .]
امام صادق عليه السلام : وقتى امام [جمعه ]در روز جمعه خطبه مى خواند ، هيچ كس نبايد سخن بگويد، تا امام خطبه اش را تمام كند . وقتى دو خطبه را به پايان رسانْد، در فاصله آن تا اقامه نماز مى تواند صحبت كند .
عنه عليه السلام : إذا قامَ الإمامُ يَخطُبُ فقد وَجَبَ على النّاسِ الصَّمتُ .[دعائم الإسلام : 1/182 .]
امام صادق عليه السلام : وقتى امام، خطبه مى خوانَد ، بر مردم واجب است كه سكوت كنند .
