بسم الله الرحمن الرحیم
آیه:
خداوند می فرماید:(فَاذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لی وَ لا تَکْفُرُونِ)بقره/۱۵۲
پس مرا یاد کنید، تا شما را یاد کنم؛ و شکر مرا بهجاى آورید و [نعمتهاى مرا] کفران نکنید.
بیان:
خداوند از بندگانش می خواهد که او را یاد کنند. اگر او را یاد کنند خداوند نیز آنها را یاد خواهد کرد. در این آیه شریفه، به بیان اهمیت ذکر الهی و اصل آن می پردازد. اما ظاهرا صِرف یادکرد الهی کافی نیست. کمیت و مقدار ذکر الهی نیز اهمیت دارد. از بندگانش می خواهد او را بسیار یاد کنند: (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً) احزاب/۴۰؛
چند نکته درباره ذکر الهی:
منظور از ذکر الهی گاه ذکر زبانی است مانند گفتن سبحان الله، یا الحمدلله، گاه ذکر قلبی است که منظور یاد خداوند در قلب و دل است و گاه ذکر عملی است که منظور آن است که به هنگام انجام عمل، جانب خدا را در نظر داشتن است به این معنا که اگر رضایت خداوند در انجام عمل بود انجام دهد و اگر نبود، ترک کند.
دشوارترین نوع ذکر، ذکر عملی است چون مستلزم توجه و مراقبه دائمی است اینکه شخص به هنگام اعمالش مدام رضایت خداوند را مدنظر داشته باشد و خلاف آن رفتار نکند.
پیامبر (صلی الله علیه وآله):( یاعلی، ثَلاثٌ لا تُطیقُها هذِهِ الامَّهِ): ای علی، سه کار است که این امّت طاقت آن را ندارند (و از همه ساخته نیست:
مواسات با برادران دینی در مال (المواساهُ لِلأخِ فی مالِهِ)؛
حقّ مردم را از خویشتن دادن (وَ انصافُ النّاسِ مِن نَفسِهِ)؛
و یاد خدا در هر حال، (وَ ذِکرُ اللّهِ عَلی کلّ حالٍ ) ولی یاد خدا (تنها) «سبحان اللّه و الحمدللّه و لا إله إلّااللّه و اللّه اکبر» نیست، بلکه یاد خدا آن است که وقتی انسان در برابر حرامی قرار می گیرد از خدا بترسد و آن را ترک گوید. (َلَیسَ هُوَ: «سُبحانَ اللّهِ وَالحَمدُلِلّهِ وَلا إله إلَّااللّهُ وَاللّهُ اکبَرُ» وَلکن إذا وَرَدَ عَلی ما یحرُمُ عَلَیهِ خافَ اللّه عَزَّوَجَلَّ عِندَهُ وَ تَرکه. (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۴۵)
اگر کسی خداوند را به هنگام طاعت و معصیت یاد کند خداوند بهتر از او یاد می کند یادکردنی که او را مشمول رحمت خویش می گرداند. قطعا ذکر و یاد خداوند از شخص بالاتر و بزرگتر است.
النبی (صلی الله علیه وآله): فی الحدیثِ القُدسیِّ : عَبدِی إذا ذَکَرتَنِی خالِیاً ذَکَرتُکَ خالِیاً ، و إن ذَکَرتَنی فی مَلَأٍ ذَکَرتُکَ فی مَلَأٍ خَیرٍ مِنهُم و أکثَرَ؛ بنده ام! اگر مرا در تنهایى یاد کنى، تو را در تنهایى یاد کنم و اگر در میان جماعتى یادم کنى، تو را در میان جماعتى بهتر و فراوانتر از جمع تو، یاد کنم .(کنزالعمال،ح۱۷۹۷)
کسی که مدام در ذکر و یاد الهی باشد و در زندگی اش جز رضایت الهی برایش اهمیتی نداشته باشد خداوند خودش تربیت و رشد او را به دست می گیرد.
در حدیث قدسى آمده است : هر گاه به دل بنده اى سر زنم و ببینم که یاد من بر آن چیره گشته است ، تربیت او را خود به عهده گیرم و همنشین و همسخن و همدم او شوم (أیُّما عَبدٍ اِطَّلَعتُ عَلى قَلبِهِ فَرَأیتُ الغالِبَ علَیهِ التَّمَسُّکَ بِذِکرِی تَوَلِّیتُ سیاسَتَهُ ، و کنتُ جَلِیسَهُ و مُحادِثَهُ و أنِیسَهُ)؛ (بحار الأنوار : ۹۳ /۱۶۲/۴۲)