کسی که فوت کرده و بدهکار است و مالی نیز ندارد آیا بر فرزندان او واجب است و برعهده ی آنها است که بدهی پدر را بپردازند یا شرعاً فرزندان بدهکار محسوب نمی شوند؟
پاسخ – شرعاً برعهده ی فرزندان نیست . اما اینکه نوشته اند بدهکار است و مالی نیز ندارد ، ممکن است به     اندازه ی تمام بدهی اموالی نداشته باشد اما به اندازه ی بخشی از آن دارد . مثلاً لباسی بر تن داشته است ، وسیله ی نقلیه ی ساده و یا اسباب و وسایل زندگی ساده ای داشته باشد ، اگر بدهی دارد همین وسایل را باید از بابت بدهی او بپردازند.  نه اینکه این اموال را تقسیم کنند و بعد بگویند که پدر ما مقداری بدهی دارد و بدهی او نیز بر ما واجب نیست . بدهی میت از اموال پرداخته می شود ، اگر بتوان تمام آن را با استفاده از اموال پرداخت کرد و نشد هرچقدر که اموال دارد . اگربعد از پرداخت بدهی چیزی از اموال باقی ماند به ورثه می رسد . اگر هم باقی نماند دیگر چیزی نیست که به ورثه برسد .

من از فروشنده ای خرید کردم و مقداری به ایشان بدهکار هستم ولی هر چه گشتم ایشان را پیدا نکردم . من چطور می توانم دِین خودم را ادا کنم ؟

پاسخ – اگر شما بقدر کافی تلاش کرده اید و امیدی ندارید که بتوانید صاحبش را پیدا کنید باید به نیت صاحبش ، مظالم عباد به فقیری بپردازید . شما با مرجع تقلیدتان تماس بگیرید و اجازه ی پرداخت این پول را به فقیر بگیرید یا اینکه می توانید هر گاه خمس پرداخت می کنید ، این مظالم عباد را هم  پرداخت بکنید .

  من از کسانی پول می خواستم یعنی حق من پیش آنها بود و از آنها طلب داشتم ولی آنها از حق ما استفاده می کردند و ما بارها تقاضا کردیم که حق ما را بدهند اما خبری نشد . چون پول نیاز داشتم بدون اجازه از آنها برداشتم . بعد من توبه کردم . راهنمایی بفرمایید .
پاسخ – اگر کسی از کسی طلب داشت و موعد آن هم رسیده است باید بدهکار طلب را بپردازد ولی اگر طرف بدهی خود را نداد و طلبکار همه ی راهها را رفت ولی به طلب خودش نرسید ، اگر مفسده ای پیش نمی آید می تواند تقاص کنید یعنی می تواند اموالی که پیش فرد دارید بردارید . اگر شما به اندازه ی حق تان برداشته اید اشکالی ندارد . تقاص آخرین مرحله است و باید مفسده هم نداشته باشد.

  بیست و پنج سال پیش از شخصی که در حال حاضر در قید حیات نیست ، به اندازه ی دویست و شصت هزار تومان گوسفند خریداری کرده بودیم . صدو پنجاه هزارتومان از آن را پرداخت کرده بودیم و صد و ده هزارتومان از آن باقی است . در آن زمان فرزندان آن مرحوم برای دریافت طلب خود نزد پدرمن می آیند . اما پدر من به دلایل مشکلات مالی نمی تواند بدهی خود را بپردازد . به هرحال الان این بدهی باقی مانده است . تکلیف چیست؟
پاسخ – تکلیف این است که این بدهی باید پرداخت شود . اگر در پرداخت پول گوسفند ها تأخیر نشده است . یعنی زمان پرداخت باقی مانده ی بدهی مشخص نشده بوده و الان درخواست کرده اند که باقی مانده ی پول را شما بپردازید . در این صورت همان مبلغ را باید بپردازید. اما اگر زمان پرداخت مشخص شده بوده و الان تأخیر شده است . یا اینکه فرد طلبکار ، پول خود را درخواست کرده اما به دلیلی پول به او پرداخت نشده است . در این صورت احتیاط این است که برای پرداخت آن  مصالحه کنید . یعنی یکدیگر را راضی کرده و باهم کنار بیایید .

 یکی از همکاران ما به همه ی کارمندان وام می داد و بطور اقساط آنرا پس   می گرفت . مدتی است که هیچ کس از ایشان خبری ندارد . ما به ایشان بدهکارهستیم .تکیلف ما چیست ؟
پاسخ – شما باید صبر کنید ، جستجوکنید و اگر ناامید از پیدا شدن ایشان شدید ، باز شما می توانید بدهی را بصورت امانت در نزد خودتان نگه دارید تا اگرایشان پیدا شدند به او بدهید یا به ورثه ی او بدهید .  البته شما می توانید از طرف او این پول را صدقه بدهید اما اگر شما از طرف ایشان صدقه دادید و ایشان یا ورثه اش پیدایش شدند  و بدهی را مطالبه کردند شما باید بدهی خودتان را بپردازید .

 من به شخصی بدهکار هستم و ایشان فوت کرده است . من خانواده ی او را هم پیدا نکرده ام. من باید چه کار کنم ؟
پاسخ – اگر شما از پیدا کردن ورثه ناامید شده اید می توانید همان مقدار را بعنوان مظالم عباد بپردازید. شما می توانید آنرا به دفتر مرجع تقلید تان بپردازید یا اینکه اجازه بگیرید که آنرا به فقیر بدهید .

 کسی که بدهکار است و صاحبان بدهی را نمی شناسد تکلیفش چیست؟ 
پاسخ – کسی که می داند بدهکار است و صاحبان بدهی را نمی تواند پیدا کند دو صورت دارد .یک وقت مقدار بدهی را می داند و یک وقت مقدار بدهی را نمی داند . اگر مقدار بدهی را می داند همان مبلغ را باید بعنوان مظالم عباد بپردازد . اگر مقدار بدهی را نمی داند به آن مال مخلوط به حرام می گویند که باید خمس مال را بپردازد . یک وقت می داند این کمتر از خمس است مثلا ده یا بیست هزار تومان است ، در اینصورت شخص می تواند همین مبلغ را بعنوان مظالم عباد بپردازد . 
 پدرم بیست سال پیش فوت کرد و عمویم مبلغی برای دفن و کفن او خرج کرده است . ما بدهی او را نپرداخته ایم .الان عمویم ادعا می کند که ما باید بدهی را به نرخ روز بپردازیم . آیا این کار درست است ؟ ( بدهکار)
پاسخ – وقتی فردی فوت می کند بعضی ها مبلغی را برای کفن و دفن او خرج می کنند و بعد آن مبلغ را از دیگران طلب می کنند. در حالیکه ممکن است که دیگران آن خرج را قبول نداشته باشند . پس یا شما ثواب می برید یا آن مبلغ را به شما می پردازند . خوب است که شما در مورد هزینه مشورت کنید و از اول ، مخارج را مشخص کنید . خرج هایی که برای میت می کنند مثل سوم ،هفت و غذا دادن هیچ کدام جزو واجبات نیست. خرج میت همان خرج متعارف قبر و دفن کردن است . هزینه های بعدی اضافی است . اگر میت وارث صغیر ندارد می توان این هزینه ها را از اموال میت پرداخت . اگر طرف خودش مبلغ کفن و دفن را پرداخت کرده است الان باید همان مبلغ را به او بدهید ولی بعضی از فقها می فرمایند که اگر در پرداخت بدهی تاخیر شده است خوب است که مصالحه کنند .
من در مغازه ی سوپرمارکتی شریک هستم و گاهی چیزی برای خانه برمی دارم ولی فراموش می کنم که پول آنرا بگذارم . تکلیف چیست ؟
پاسخ – فردی که شریک دارد باید بدهی خودش را یادداشت کند . اگر شما چیزی را از مغازه برداشته اید ومبلغ آنرا فراموش کرده اید ، مبلغ آنرا دست بالا بگیرید و بیشتر بپردازید تا مطمئن بشوید که بدهی خود را پرداخته اید . شما می توانید به شریک تان این موضوع را بگویید وهمدیگر را راضی کنید . مال مورد شراکت ،باید بادقت استفاده بشود .
 من به شخصی پول قرض داده ام و او مرتبا از من مهلت می خواهد .تکلیف من چیست ؟
پاسخ – تکلیف به خود شما برمی گردد، اگر شما می توانید به او مهلت بدهید . ولی اگر شما فکر می کنید که اگر به او مهلت بدهید او عادت می کند و فرد مسامحه کاری می شود یا ممکن است که سرمایه از دست شما برود ،بهتر است که طلب را از او مطالبه کنید . ولی اگر بتوانید به او مهلت بدهید خوب است .
 ما در خانه ای زندگی می کنیم که کنتور آب ندارد و از آب رایگان استفاه می کنیم . آیا ما بدهکار هستیم و از نظر شرعی اشکال دارد ؟
پاسخ – بله شما بدهکار هستید . شما باید پول آب را حساب کنید و آنرا بپردازید . شما می توانید به سازمان آب مراجعه کنید تا آنها مبلغ را تعیین کنند و شما می توانید کمی بیشتر از آن مبلغ بپردازید که ضامن نباشید .
من در بچگی از مغازه ای پول برداشته ام .چکار کنم که آبرویم حفظ بشود و آنرا ادا کنم ؟
پاسخ – ممکن است کسی در کودکی مکلف نبوده است و کار اشتباهی کرده است مثلا حق کسی را ضایع کرده باشد. کودک چون مکلف نیست بخاطر کاری که کرده در قیامت عذاب نمی شود ولی ضمان آور است . اگر امکان ندارد که شما مستقیما این پول را به او برسانید با واسطه این کار را انجام بدهید و نامه ای هم همراه آن بدهید . اگر شماره حسابی از او داشته باشید به حسابش پول بریزید .
 اگر در اتوبان عوارض ندهیم آیا مشکل شرعی دارد ؟
پاسخ – طبق مقررات برای استفاده از اتوبان باید مبلغی پرداخت بشود و اگر کسی این مبلغ را نپردازد و از اتوبان استفاده بکند بدهکار محسوب می شود و ضامن است .