مؤلف:
محمد بن ابراهيم صدرالدين شيرازى، معروف به صدرالمتألهين (م 1050 ق).
زندگينامه و اظهار نظرها:
صدرالدين شيرازى معروف به ملاصدرا يا صدرالمتألهين، فيلسوف بزرگ جهان اسلام و صاحب مكتب فلسفى حكمت متعاليه، از كسانى است كه افزون بر اشتغال به تأليف و تعليم فلسفه، با معارف قرآنى و حديثى انس فراوان داشته و در شرح آيات قرآنى و احاديث اهل بيت(عليهم السلام) آثارى از خود برجاى گذاشته است.
صاحب امل الآمل درباره وى مى گويد: «ملاصدرا در روزگار خود در فن حكمت عالم دهر بود و از كليه علوم و فنون اطلاعات دقيق داشت». استاد شهيد مرتضى مطهرى درباره ملاصدرا چنين مى نويسد:
«تحقيقات ملاصدرا بيشتر در فلسفه اولى و حكمت الهى است و او آنچه فلاسفه يونان و فلاسفه اسلامى بيان داشتند، به خوبى هضم كرد و از نو اساس جديدى را در حكمت پى ريزى كرد و برهان و مسائل فلسفى را به صورت قواعد رياضى درآورد، تا استنباط مسائل فلسفى آسان گردد و از پراكندگى سابق نجات يابد. او با اساس جديدى كه در دروس فلسفه پى ريزى نمود، مشاجرات دو هزار ساله مكتب مشاء (ارسطو) و مكتب اشراق (سهروردى) را خاتمه داد».[1]
استادان:
ميرداماد، شيخ بهايى، ميرزا ابوالقاسم ميرفندرسكى.
شاگردان:
ملا محسن فيض كاشانى، عبدالرزاق فياض لاهيجى، شيخ حسين تنكابنى.
تأليفات:
شرح اصول كافى، شواهد الربوبية، اسفار الاربعة، شرح حكمت اشراق، شرح هداية، واردات قلبية، مسائل قدسيّة، حكمت عرشية، كسر اصنام جاهليت در رد بر صوفيان، حاشية الهيات شفاء، اسرار الآيات، رساله در اتحاد عاقل و معقول، اكسير العارفين، مفاتيح الغيب، قواعد ملكوتيه، رسائل هشت گانه.
معرفى اجمالى كتاب:
اين تفسير با ژرف نگرى عقلانى، ذوق عرفانى و نگرشى شيعى، عباراتى رسا، زيبا، روان و با توجه به آيات هم مضمون و استفاده از روايات تفسيرى نگارش يافته و در ميان تفاسير شيعه جزء تفاسير جامع به حساب مى آيد. اين اثر، تفسيرى است كه مؤلف در آن به ابعاد گوناگون قرآن پرداخته و به نكات ادبى، لغت شناسى، تاريخ، كلامى و اخلاقى اشاره كرده و هر بحث را در جايگاه خود به خوبى تقرير كرده است.
شيوه مفسّر در ارائه مطالب چنين است كه نخست به روش ديگر تفاسير، معانى لغات، اعراب و اختلاف قرائتها را مى آورد. پس از آن، آراى عالمان فن و مفسران به نام را نقل مى كند و در پايان هر بخش، چنانچه خودِ او نظرى مستقل داشته باشد، با استدلال مى آورد.
استاد سيد جلال الدين آشتيانى درباره اين تفسير چنين نوشته اند: «اين تفسير را ملاصدرا بر سوره فاتحه الكتاب و قسمت زيادى از سوره بقره، آيه نور، سوره يس، واقعه، حديد، جمعه و سجده، طارق، الاعلى، الزلزال، الضحى، الطلاق و چند آيه ديگر نوشته است. در اين تفسير متعرض اقوال مفسرين و روايات وارده از طريق اهل بيت عصمت و طهارت گرديده است. اين كتاب حاوى عمده مبانى و مسائل راجع به مبدأ و معاد و معارف فقه است و آرا و افكار عرفانى آخوند، بيشتر در اين كتاب موجود است. عالى ترين مباحث مربوط به تفسير، كه برخى اين مباحث را در اول تفسير خود آورده اند، در خلال اين كتاب موجود است و به خصوص تفسير فاتحه الكتاب آخوند اثري بى نظير است. قسمتى از اين تفسير را در شهر قم تأليف كرده است».[2]
وضعيت نشر:
اين كتاب در 7 جلد به زبان عربي به همت انتشارات بيدار، با تحقيق و مقدمه بيدارفر و تصحيح محمد خواجوى، در سال 1403 ق چاپ شده است. لازم به ذکر است تفسير سوره اعلي و سجده اين تفسير به فارسي ترجمه شده است.
[1]. علماى بزرگ شيعه، ص 135.
[2]. رسائل فلسفى، ص 48.
محمدرضا ضميري- کتابشناسي تفصيلي مذاهب اسلامي، ص 503- 505