اصلاح تباهی‌ها نزد خداست (۶)
و لِما فَسَدَ صَلاح.[۱]
در تبیین این جمله از دعای نورانی مکارم الاخلاق، اشاره شد که یکی از مصداق‌های روشن اصلاح نادرستی‌ها توسط خدای متعال، تبدیل سیئات به حسنات است که در آیه هفتاد سوره فرقان آمده است.
در جلسه قبل، به پنج دیدگاه در باره چگونگی جایگزینی بدی‌ها به نیکی‌ها اشاره شد. دو دیدگاه دیگر که به بیان عنوان آنها بسنده می‌کنیم چنین است: «جایگزینی حسنات با سیئات در نامه اعمال» و «دگرگونی حقیقت کار به واسطه اعتبار الهی».
برای جمع‌بندی و نتیجه‌گیری بار دیگر به دسته‌بندی روایات این بحث می‌پردازیم. چهار دسته روایت در این زمینه وجود دارد:
دسته اول، روایاتی است که بر جایگزینی اعمال نیک به جای اعمال سیئه گذشته در همین جهان دلالت دارند. این روایات ناظر به كفار و مشركانى است كه مسلمان مى‌شوند و نگران اعمال ناشايست گذشته خود هستند. طبق این روایات، خداوند به خاطر توبه آنها، به جاى كفر، اسلام و به جاى شرک، توحید و به جای تمام كارهاى زشت، كارهاى شايسته را به ايشان می‌دهد. مانند آنچه از ابن عباس گزارش شده است که آیه یاد شده را اینگونه تفسیر نموده است: «فَأَبدَلَهُمُ اللّٰهُ بِالكُفِر الإِسلامَ، و بِالمَعصِيَةِ الطّاعَةَ، و بِالإِنكارِ المَعرِفَةَ، و بِالجَهالَةِ العِلمَ.»[۲]
دسته دوم، احادیثی است که تبدیل سیئه به حسنه در نامه عمل و در آخرت را بیان می‌کند. مانند این روایت از امام صادق(علیه‌السلام) که در تفسیر آیه یاد شده می‌فرماید:
يُؤتَى بِالمُؤمِنِ اَلمُذنِبِ يَومَ القِيامَةِ حَتَّى يُوقَفَ بَينَ يَدَيِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَيَكونُ هوَ اَلَّذِي يَلي حِسَابَهُ فَيُوقِفُهُ عَلَى سَيِّئَاتِهِ شَيئاً فَشَيئاً فَيَقولُ عَمِلتَ كَذا وَ كَذا فِي يَومِ كَذا في ساعَةِ كَذا فَيَقولُ أَعرِفُ يا رَبِّ قالَ حَتَّى يُوقِفَهُ عَلَى سَيِّئاتِهِ كُلِّها كُلَّ ذلِكَ يَقولُ أَعرِفُ فَيَقُولُ سَتَرتُهَا عَلَيكَ فِي الدُّنيا وَ أَغفِرُها لَكَ اليَومَ أَبدِلوها لِعَبدِي حَسَناتٍ. قالَ فَتُرفَعُ صَحِيفَتُهُ لِلنَّاسِ فَيَقولُونَ سُبحانَ اللَّهِ أَما كانَت لِهَذا العَبدِ وَ لا سَيِّئَةٌ واحِدَةٌ فَهوَ قَولُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿فَأُوْلٰئِكَ يُبَدِّلُ اَللّٰهُ سَيِّئٰاتِهِمْ حَسَنٰاتٍ﴾.[۳]
در روز رستاخيز مؤمن گنهكار را آورده، در برابر خداوند عزّوجلّ نگه مى‌دارند و خداوند، خود، به حسابش رسيدگى مى‌كند. او را بر یک یک اعمال زشتش آگاه می‌سازد و می‌فرماید: در فلان روز و فلان ساعت چنين كردى. می‌گويد: ميدانم خدايا. تا آن كه وى را بر همه گناهانش آگاه مى‌سازد و او همواره مى‌گويد: مى‌دانم. پس، خداوند به او مى‌فرمايد: در دنيا گناهان تو را پرده‌پوشى كردم، و امروز آنها را مى‌بخشم. گناهان بنده مرا به نيكى تبديل كنيد. پس، نامه اعمال او در برابر مردم بالا برده مى‌شود. آنها مى‌گويند: سبحان اللَّه! آیا اين بنده حتّى يك گناه هم نداشته است؟! این است معنای سخن خدای عز و جل که فرمود: «خداوند نيكى آنان را جانشين بدى‌هايشان مى‌گرداند».
دو دسته دیگر را در جلسه بعدی بیان می‌کنیم.
[۱] الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین (علیه‌السلام)، الدعاء ۲۰.
[۲] الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، السیوطی (۹۱۱ق): ج٦ ص٢٧٨ به نقل از ابن مردويه.
[۳] المحاسن، أبوجعفر البرقی (۲۸۰ ق): ج۱، ص۱۷۰.
