فردوسی، شیعه یا زرتشتی ؟

پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابوالقاسم حسن ابن علی طوسی ملقب به فردوسی، شاعر بزرگ، حکیم و دانشمند ایرانی است، و شاهنامه بزرگترین منظومه پهلوانی ایران به او تعلق دارد. او در سال مرگ رودکی یعنی ۳۲۹ ه.ق در شهر طوس به دنیا آمده و در سال ۴۱۱ ه.ق در همانجا از دنیا رفته است.[۱]
از نکات مهم در زندگی فردوسی که باید در تحلیل اشعار او قابل توجه ما قرار گیرد، این است که او معاصر و همشهری دانشمندان بزرگی است که در عالم می درخشند، از جمله:
۱. فارابی (۲۶۰-۳۳۹ ه.ق) متولد فاریاب از توابع شاهرود.[۲]
۲. ابوسعید ابوالخیر (۳۵۷-۴۴۰ ه.ق) متولد مرو.[۳]
۳. ابوریحان بیرونی (۳۶۲-۴۴۰ ه.ق) متولد خوارزم.[۴]
۴. ابو علی ابن سینا (۳۷۰-۴۲۸ ه.ق) متولد بلخ.[۵]
۵. شیخ طوسی (ره) صاحب کتاب های تهذیب و استبصار (۳۸۵-۴۶۰ ه.ق) متولد خراسان.[۶]
بعلاوه، طوس از توابع مرو است که عباسیان آنجا را به مرکز علمی بزرگی تبدیل کرده بودند و یکی از قطبهای علمی ایران محسوب می شد [۷]. لذا فردوسی در چنین محیطی بدون شک از علوم زمان خود آگاه بوده است، و او را باید فردی دانشمند و روشن ضمیر دانست که به همین دلیل حکیم نامیده شده است، نه آنطور که تاکنون وانموده اند خرافی و کهنه پرست.
علاوه بر این، طوس شهری است که حضرت امام رضا علیه السلام در آنجا زندگی نموده و مباحثات علمی سرنوشت سازی را اداره فرمودند که منشاء دانشهای زیاد، و مخصوصا رشد و توسعه تشیع در ایران شد، و حرم مطهر آن حضرت هم در آن قرار دارد. به واسطه وجود آن حضرت دانش های عقلی و نقلی در آن سامان و بلکه در سراسر ایران منتشر شد، و مذهب شیعه گسترش یافت [۸]. به همین دلیل و تحت تاثیر همین جریان فراگیر، فردوسی هم که اهل آن دیار است، یک دانشمند شیعه و آن هم شیعه متعصب است. چنانچه از شاهنامه بدست می آید پدر و مادر او هم شیعه بوده اند. این دو مطلب یعنی شیعه بودن فردوسی و دانشمند بودن او در تحلیل شاهنامه اهمیت بسزایی دارد.
مهمترین اثر فردوسی منظومه پهلوانی شاهنامه است که حدود شصت هزار بیت دارد، و گفته می شود آن را در حدود سی سال سروده است. لکن افراد مختلفی در طول تاریخ در شاهنامه دست برده و به آن افزوده یا از آن کاسته اند. لذا به درستی معلوم نیست چه میزان از اشعار آن از خود فردوسی است، و هنوز هم یک متن نقادانه از شاهنامه که مورد وثوق محققان باشد منتشر نشده است. فردوسی در سرودن شاهنامه مبتکر نیست، قبل از او دیگرانی از جمله دقیقی شاعر به این کار پرداخته بودند. فردوسی کار دقیقی را دنبال کرد و هزار بیت از ابیات او را در شاهنامه آورده است.
اما مهمتر این است که بدانیم شاهنامه چیست و هدف فردوسی از سرودن آن چه بوده است؟

امروزه شاهنامه پردازان می گویند: شاهنامه زندگینامه شاهان و پهلوانان قبل از اسلام است، و هدف شاعر احیاء زبان فارسی در مقابل زبان عربی، و ترویج فرهنگ قبل از اسلام و زرتشتی گری در مقابل اسلامی بوده است.
اما مسئله به همین سادگی نیست. با دقت در شاهنامه و زندگی فردوسی در می یابیم که حقیقت چیز دیگری است و باید تحقیقات بیشتری صورت گیرد تا حقیق روشن شود.

پی نوشت:

[۱]. محمدامین ریاحی، فردوسی: زندگی، اندیشه و شعر او، ۱۳۷۵، ص ۶۴ و ص ۱۵۲-۱۵۶
[۲]. کتاب درسی فلسفه (آشنایی با فلسفه اسلامی) دوره پیش‌دانشگاهی رشته علوم انسانی و معارف صفحه ۴۵ و ۴۶
[۳]. رباعیات ابوسعید ابوالخیر، خیام، باباطاهر؛ گردآوری: جهانگیر منصور، تهران: انتشارات ناهید (۱۳۷۸)؛ ص ۷.
[۴]. لغت نامه دهخدا
[۵]. لغت نامه دهخدا؛ فرهنگ واژگان فارسی به فارسی
[۶]. سید محسن امین عاملی، اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۱۵۹
[۷]. انتقال علوم يوناني به جهان عربي، ص۲۳۴؛  تاريخ عرب، ص۳۹۱.
[۸]. بحارالانوار، ج ۴۹ ـ اخبار و آثار حضرت امام رضا علیه‌السلام.