شكيات نماز
سؤال 1: شكهايي كه بروز آنها نماز را باطل مي‌كند را لطفاً بيان فرمائيد؟
جواب: شكهائي كه نماز را باطل مي‌كنند هشت تا مي‌باشند:
1ـ شك در شماره ركعت‌هاي نماز دو ركعتي مثل نماز صبح و نماز مسافر، ولي شك در شماره ركعت‌هاي نماز مستحب دو ركعتي و بعضي از نمازهاي احتياط نماز را باطل نمي‌كند. 2ـ شك در شماره ركعت‌هاي نماز سه ركعتي.
3ـ آنكه در نماز چهار ركعتي شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر. 4ـ آنكه در نماز چهار ركعتي پيش ازتمام شدن سجده دوم، شك كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر. 5ـ شك بين دو و پنج يا دو بيشتر از پنج. 6ـ شك بين سه و شش يا سه و بيشتر از شش. 7ـ شك در ركعت‌هاي نماز كه نداند چند ركعت خوانده است. 8ـ شك بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش، چه پيش از تمام شدن سجده دوم باشد يا بعد از آن. (ر.ک توضيح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1165)
سؤال 2: شكهائي كه ما نبايد به آنها اعتنا كنيم را بيان كنيد؟
جواب: شكهائي كه نبايد به آنها اعتنا كرد شش قسم است:
1ـ شك در چيزي كه محل بجا آوردن آن، گذشته اشت، مثل آنكه در ركوع شك كند كه حمد را خوانده يا نه.
2ـ شك بعد از سلام نماز. 3ـ شك بعد از گذشتن وقت نماز. 4ـ شك كثير الشك يعني كسي كه زياد شك مي‌كند.
5ـ شك امام در شماره ركعت‌هاي نماز در صورتي كه مأموم شماره آنها را بداند و همچنين شك مأموم در صورتي كه امام شماره ركعت‌هاي نماز را بداند. 6ـ شك در نماز مستحبي. (ر.ک توضيح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1167)
سؤال 3: شك‌هائي كه صحيح هستند و حكم بر آنها مترتب مي‌شود را لطفاً بيان فرمائيد؟
جواب: در 9 صورت اگر در شماره ركعت‌هاي نماز چهار ركعتي شك كند، بايد فكر نمايد، پس اگر يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا كرد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند وگرنه به دستورهائي كه گفته مي‌شود عمل نمايد و آن نه صورت از اين قرار است: 1ـ آنكه بعد از سر برداشتن از سجده دوم شك كند دو ركعت خوانده يا سه ركعت، كه بايد بنا بگذارد سه ركعت خوانده و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.
2ـ شك بين دو و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم، كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند.
3ـ شك بين دو و سه و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم، كه بايد بنا بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته به جا آورد، ولي اگر بعد از سجده اول يا پيش از سر برداشتن از سجده دوم يكي از اين سه شك برايش پيش آيد مي‌تواند نماز را رها كند و دوباره بخواند.
4ـ شك بين چهار و پنج بعد از سر برداشتن از سجده دوم، كه بايد بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد ولي اگر بعد از سجده اول يا پيش از سر برداشتن از سجده دوم، اين شك براي او پيش آيد، بنا بر احتياط استحبابي به دستوري كه گفته شد عمل كند اگر چه نمازش باطل است و بايد دوباره بخواند.
5ـ شك بين سه و چهار، كه در هر جاي نماز باشد، بايد بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده و يا دو ركعت نشسته به جا آورد.
6ـ شك بين چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده و يا دو ركعت نشسته به جا آورد.
7ـ شك بين سه و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو ركعت نماز احتياط ايستاده به جا آورد.
8ـ شك بين سه و چهار و پنج در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و بعد از سلام نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نشسته به جا آورد.
9ـ شك بين پنج و شش در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو به جا آورد. (ر.ک توضيح المسائل امام خميني(ره), م 1199)
سؤال 4: آيا اطمينان مطلقاً حجت است يا نه؟
جواب: اگر اطمينان صدق كند، حجت است.
سؤال 5: مظنّه در عدد ركعات حكم يقين را دارد يا خير؟
جواب: در ركعات حكم يقين را دارد. (ر.ک توضيح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1234)
سؤال 6: كسي كه شك بين سه و چهار كرده و بنا را بر چهار گذاشت و عمل به وظيفه كرد، بعد از راهي يقين پيدا كرد كه سه ركعت خوانده آيا احتياج به اعاده دارد يا نه؟
جواب: اگر بعد از نماز احتياط فهميده اعاده ندارد. (ر.ک استفتائات امام خميني(ره) ج1, ص 168, س153)
سؤال 7: آيا كسي كه در يك نمازش شك‌هاي مختلف مي‌كند كثير الشك هست؟
جواب: اگر سه شك در آن بكند كثير الشك است. (ر.ک استفتائات امام خميني(ره) ج1, ص 169, س159)
سؤال 8: كسي كه در مورد ركعت اول و دوم و همچنين سجده اول و دوم؛ كثير الشك است وقتي كه شك مي‌كند بنا را بر كدام يك بگذارد؟
جواب: بنا بر ركعت دوم و سجده دوم بگذارد. (ر.ک استفتائات امام خميني(ره) ج1, ص 170, س163)
سؤال 9: اگر نفهميم كه نمازمان را سه ركعت يا چهار ركعت خوانده‌ايم آيا نماز قبول است يا خير؟
جواب: شك در ركعات نماز دو ركعتي و سه ركعتي مثل نماز مغرب باطل است اما اگر نماز چهار ركعتي مي‌خوانيد و در آن شك بين سه و چهار كنيد وظيفه آن است كه بنا بر چهار بگذاريد و نماز را تمام كنيد و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده و يا دو ركعت نشسته بخوانيد. در نماز احتياط خواندن حمد كافي است و سوره لازم نيست. و اگر بعد از تمام شدن نماز شك بين سه و چهار پيدا كرديد به شك خود توجه نكنيد و بگوييد انشاء الله تمام خوانده‌ام. (ر.ک توضيح المسائل امام خميني(ره) م 1165 و1167 و1199)
سؤال 10: اگر در نماز شك داشته باشيم كه يكي از حرف‌هاي نماز را نگفتيم و در آن شك داشته باشيم بايد نماز را بشكنيم و يا اهميت ندهيم و نماز را بخوانيم؟
جواب: اگر بعد از گذشتن از محل شك كرديد به شك خود توجه نكنيد و نماز را ادامه دهيد ولي اگر در محل عمل شك كنيد بايد آن را به جا آوريد مثلاً اگر در موقع خواندن «قل هو الله احد» در خواندن كلمه‌اي از سوره حمد شك كرديد توجه نكنيد اما اگر در وقت خواندن آيه‌اي در اداي صحيح يك كلمه شك كرديد آن را بايد مجدداً به طور صحيح بخوانيد. (ر.ک توضيح المسائل امام خميني(ره) م 1168 و1169)
سؤال 11: در نماز اگر كسي شك كند كه تشهد را خوانده يا نه چه حكمي دارد؟
جواب: اگر در حال برخاستن شك كند كه تشهد را به جا آورده يا نه؟ به نظر برخي از علماء نبايد به شك خود توجه كند و برخي مي‌فرمايند به جا آورد. به رساله مرجع تقليد خود در باب «شك در چيزي كه محل آن گذشته است» مراجعه فرمائيد. (ر.ک توضيح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1172)
سؤال 12: اگر كسي در نماز همه‌اش شك كند آيا بايد به نماز ادامه دهد يا نه؟
جواب: اگر زياد شك مي‌كند به طوري كه كثير الشك به حساب مي‌آيد نبايد به شك‌هاي خود اعتنا نمايد. (ر.ک توضيح المسائل امام خميني(ره) م 1184)
سؤال 13: آيا استفاده از مهره‌هايي كه تعداد ركعات و سجده و ركوع و... را نمايش مي‌دهد و براي رفع شكيات به كار مي‌رود جايز است يا خير؟
جواب: مانعي ندارد. (ر.ک استفتائات امام خميني(ره) ج1, ص 165, س140)
سؤال 14: چنانچه در نماز ظهر شك كنيم كه ركعت چهارم يا پنجم هستيم وظيفه چيست؟
جواب: اگر بعد از سجده دوم شک کنيم بنا را بر چهار مي‌گذاريم و سلام مي‌دهيم و بعد از سلام دو سجده سهو به جا مي‌آوريم. (ر.ک توضيح المسائل دوازده مرجع, ج1, ص674)
سؤال 15: اگر كسي شك كند كه ركني را بجا آورده يا نه چه بايد بكند؟
جواب: چنانچه مشغول تشهد است اگر شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر يادش بيايد كه آن ركن را بجا نياورده، در صورتي كه مشغول ركن بعد نشده، بايد آن را بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است. (ر.ک توضيح المسائل دوازده مرجع, ج1,م1176)
سؤال 16: اگر كسي شك كند كه عملي را كه ركن نيست بجا آورده يا نه چه بايد بكند؟
جواب: چنانچه مشغول كاري كه بعد از آن است شده، بايد به شك خود اعتنا نكند، مثلاً موقعي كه مشغول خواندن سوره است، اگر شك كند كه حمد را خوانده يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند، و اگر بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده و صورتي كه مشغول ركن بعد نشده، بايد بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش صحيح است. (ر.ک توضيح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1177)
سؤال 17: اگر كسي بعد از گذشتن و قت نماز شك كند كه نماز خوانده يا نه چه بايد بكند؟
جواب: اگر كسي بعد از وقت شك كند يا گمان كند كه نماز نخوانده، خواندن نماز لازم نيست، ولي اگر پيش از گذشتن وقت، شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، بايد آن نماز را بخواند. (ر.ک توضيح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1180)
سؤال 18: شيوه خواندن نماز احتياط چگونه است؟
جواب: كسي كه نماز احتياط بر او واجب است بعد از سلام نماز بايد فوراً نيت نماز احتياط كند و تكبير بگويد و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده نمايد پس اگر يك ركعت نماز احتياط بر او واجب است بعد از2 سجده تشهد بخواند و سلام دهد و اگر2 ركعت نماز احتياط بر او واجب است بعد از دو سجده، يك ركعت ديگر مثل ركعت اول به جا آورد و بعد از تشهد سلام دهد. نكته‌ايي كه قابل ذكر است آن است كه نماز احتياط سوره و قنوت ندارد،و بايد نيت آن را به زبان نياورند و احتياط واجب آن است كه سوره حمد و بسم الله آن را هم آهسته بگويند. (ر.ک توضيح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1215 و1216)