فرزند 6 ساله اي دارم كه به شدت عصباني و كم حوصله است و مدام بهانه گيري مي كند. نه تنبیه جواب مي دهد، نه تشويق. درضمن لوازم منزل را نیز مي شكند و اهل خانواده را كتك مي زند. بگویید چه کنم؟
با سلام و عرض ارادت خدمت شما ؛ از اينكه با ما سخن مي گوئيد خرسندیم.
پرسشگر گرامي؛ به دليل اينكه موارد متعددي را در سوالات خود مطرح كرده ايد، بنده به بررسي پرخاشگري كودك شما در اين پاسخ مي پردازم. شما مي توانيد موارد ديگر را در مکاتبات بعدي خود مطرح كنيد تا به صورت كامل به بررسي آن ها پرداخته شود (به ويژه در مورد شکستن اشياء خانه).
سوال شما را با دقت مطالعه كردم و از اينكه اينقدر با ريز بيني به دنبال تربيت فرزند خود هستيد خوشحال شدم؛ با جديتي كه در شما سراغ دارم مطمئن هستم كه شما مي توانيد در تربيت فرزند خود موفق باشيد. به شرطي كه اطلاعات روان شناختي و تربيتي خود را با مطالعه كتبي كه در پايان اين جواب به آن اشاره مي شود، بالا ببريد و نكات اين پاسخ را در برنامه تربيت خود مورد توجه قرار دهيد. پرسشگر گرامي، صحنه زير را تصور كنيد :
فرزندتان از شما خواسته اي دارد اما شما به دلائلي از برآورده كردن خواسته او امتناع مي كنيد. او بيشتر پافشاري مي كند اما شما هنوز مقاومت مي كنيد. او شروع به گريه كردن مي كند، اما شما به خواسته او بي توجه هستيد تا اينكه او شروع به خود زني مي كند، با اين كار شما يك دفعه از موضع خود عقب نشيني مي كنيد. شما مجبور مي شويد كاري را بكنيد كه به آن راضي نيستيد. به نظر شما با اين رفتارتان چه چيزي به كودك خود ياد مي دهيد؟ كودك شما از رفتارتان ياد مي گيرد كه هر چيزي را مي تواند با خود زني بدست آورد و حال آنكه چنانچه در همان اولين درخواست كودك بدون هيچ مقاومتي خواسته اش را برآورده می کردید، چنين عادتي در كودك شما شكل نمي گرفت. تكرار اين زنجيره رفتاري باعث مي شود تا كودك شما عادت كند كه هر چيزي را با اين روش غلط بدست آورد. آري چنانچه شما در همان مرحله اول خواسته او را بر طرف مي كرديد، به مراتب آسيب آن كمتر از اين بود كه بعد از چندين مرتبه اصرار فرزندتان خواسته او را بر آورده كنيد. به نظر شما بهترين راه حل براي حل اين مشكل چيست؟ راه هاي پيشنهادي خود را در اين باره بر روي كاغذي بنويسيد و با راهكارهاي زير مقايسه كنيد :
1. مهم ترين كار در بر طرف كردن مشكلات رفتاري كودكان، بر قرار كردن ارتباط عاطفي با كودك مي باشد. ممكن است بگوئيد هر مادري فرزند خود را دوست دارد و به او عشق مي ورزد؛ بله اين مطلب درست است اما منظور من رعايت كردن نكات ريزي است كه ممكن است از ديد شما مخفي بماند. براي اينكه بهتر به اهميت اين ارتباط پي ببريد، مثالي براي شما ذكر مي كنم : تصور كنيد نخي را به يك ماشين اسباب بازي بسته ايد و با اين نخ قصد داريد اين ماشين را جا به جا كنيد، تا زماني كه اتصال نخ به ماشين بر قرار است، شما به راحتي ماشين را جا به جا مي كنيد، ناگهان نخ پاره مي شود؛ هر چه انرژي وارد مي كنيد فايده اي ندارد، چرا كه اتصال شما با ماشين قطع شده است. دقيقاً ايجاد ارتباط عاطفي با كودك نقش اين نخ را بازي مي كند، نقش پلي بين شما و كودكتان را دارد. تا زماني اين پل بين شما و كودك ايجاد نشده است، تلاش هاي تربيتي شما فايده اي ندارد و به هيچ نتيجه اي نمي رسد. پس در اولين گام بايد تلاش كنيد كه اين پل بين شما و كودكتان بر قرار شود. به اين روش :
- با كيفيت ترين زماني را كه در آن حوصله ارتباط و بازي با كودك خود را داريد انتخاب كنيد.
- با كودك خود گفتگو كنيد و همراه او بازي مورد علاقه او را انتخاب كنيد.
- در طول روز در طول زماني كه در بند يك انتخاب كرده ايد با كودك خود بازي كنيد (حداقل يك ساعت). شايد اين مطالب به نظر شما ساده بيايد اما در حل مشكلات رفتاری كودكان اين تكنيك كارايي زيادي دارد.
2. زماني كه كودكتان شروع به پرخاشگري مي‌كند، صبور بوده و زود از كوره در نرويد. از چنين فرصت هايي براي آموزش كودك خود بهره بگيريد. با آرامش با او صحبت كنيد و به او بگوئيد چگونه براي به دست آوردن خواسته هاي خود بايد عمل كند.
3. كودكان از نوع برخورد اطرافيان، واكنش بعدي را انجام مي دهند؛ بنابراين شايسته است گاه در مقابل برخي از رفتارها و واكنش هاي او بي تفاوت باشيد تا آن رفتار در وي خاموش گردد؛ زيرا چه بسا توجّه شما خود به خود باعث تقويت رفتار در كودك گردد. به عنوان مثال وقتي كودك مي بيند شما در برابر خود زني او برآشفته شديد تازه ياد مي گيرد كه براي آشفته شدن شما بايد چه كند.
4. زمينه بروز اين گونه رفتارها را در فرزند خود كاهش دهيد. به عنوان مثال اگر تجربه نشان داده مثلاً زماني با تندي با او برخورد مي شود او دست به پرخاشگري مي زند، سعي كنيد خود و ديگران چنين رفتاري با او نداشته باشيد.
5. با توجّه به موقعيّتي كه او اقدام به پرخاشگري مي كند، سعي نماييد در برخي از مواقع از روش محروم سازي به جاي تنبيه كلامي و رفتاري براي كاهش رفتار نادرست فرزند خود بهره گيريد؛ به اين صورت كه پس از اقدام وي به پرخاشگري به او اجازه ندهيد با اسباب بازي هایش بازي نمايد. به او توضيح دهيد كه چرا او را از اسباب بازي هايش محروم كرديد. او را از اسباب بازي هايش دور كنيد تا مهلت يابد كه دريابد چرا او را از اسباب بازي هايش، دور نموده ايد ( براي مدت زياد او را از اسباب بازي ها دور نكنيد؛ زيرا در اين صورت فراموش مي كند كه چرا چنين رفتاري با او داشته ايد). به وي بگوييد كه اگر به شما قول دهد كه ديگر اين كار را تكرار نكند او را دوباره به محل بازي باز مي گردانيد.
6. در انتخاب فيلم و كارتون نيز دقت نموده و شرايطي فراهم آوريد فيلمي كه مناسب سن وي نيست را نبيند.
7. يكي از دلايل تكرار رفتار پرخاشگرانه اين است كه كودك به اين نتيجه مي‌رسد كه نه تنها رفتار پرخاشگرانه‌اش منجر به پيامد بدي نمي‌شود بلكه تقويت هم مي‌شود. مثلاً والدين گاهي چون حوصله سر و صدا و داد و فريادهاي كودك خود را ندارند يا از رفتارهاي پرخاشگرانه او مي‌ترسند، هنگام بروز رفتار پرخاشگرانه از سوي كودك سريع او را به خواسته‌اش مي‌رسانند تا او را آرام كنند، در نتيجه كودك ياد مي‌گيرد براي رسيدن به خواسته‌اش پرخاشگري كند.
8. گاهي هم كودك تنها براي جلب توجه والدين به خود و قراردادن خود در كانون توجه خانواده پرخاشگري مي‌كند و والدين نيز بدون آنكه متوجه باشند با توجه به او (توجه مثبت مثل دلسوزي كردن) او را به خواسته‌اش مي‌رسانند و به اين ترتيب احتمال اينكه در دفعات بعد براي جلب توجه والدين، پرخاشگري كند را افزايش مي‌دهند. پس بايد مراقب باشيد كه با رفتار خود موجب تقويت رفتار منفي در او نشويد.
9. اگر بد رفتاري كودك نشانه اعتراض وي است، به او و اعتراضش گوش دهيد؛ زيرا گاه بد رفتاري در بچه ها نشانه اعتراض آنهاست. اين نوعي رفتار تلافي جويانه است كه برخي از كودكان در پيش مي گيرند؛ زيرا احساس مي كنند فقط با اينگونه رفتارها است كه مي توانند نارضايتي خود را نشان دهند.
10. در موارد عدم پرخاشگري، رفتارهاي مثبت كودك مورد تشويق و توجه قرار گيرد. جهت تقويت رفتارهاي مثبت مي توان از جدول رفتاري و امتياز دادن بهره برد. البته با توجه به سن فرزندتان (6 سال) بايد بيشتر بصورت ديداري باشد تا بتواند بفهمد. يعني قرار گرفتن و بالا رفتن امتيازات را ببيند.
11. در مخالفت هاي خود با كودك ، دقت داشته باشيد كه پاي « نه گفتن » خود بايستيد تا كودك تصميمات را جدي بگيرد. جديت شما ، آرامش و امنيت را براي كودك به ارمغان مي آورد. البته منظور ما از قاطعيت به موقع، خشونت و ديكتاتوري در برابر فرزند نيست (در تربيت او كم نه بگوئيد اما محكم).
12. آنچه مي گوييد واقعي و درست باشد؛ مثلاْ اگر بچه كار خوبي انجام داد و به او قول هديه داديد، بايد سر موقع هديه اش را به او تحويل دهيد. اين كار باعث مي شود كه فرزند روي حرف والدينش حساب باز كند و براي تقويت رفتارهاي خود و جلب رضايت پدر و مادرش، تمام تلاش خود را به كار گيرد؛ اما اگر به او قول دهيد و در عمل به قولتان، سستي به خرج دهيد، كودك به حرفتان اعتماد نمي كند و كم كم نسبت به انجام كارهاي مفيد و خوب بي رغبت مي گردد. در مقابل اگر بچه كار اشتباه و عمدي را انجام داد و او را تنبيه محروميتي كرديد. بايد حتماْ تنبيه محروميتي خود را عملي كنيد؛ اگر اين كار را نكنيد ، كودكتان اين برداشت را مي كند كه انجام كارهاي اشتباه، تنبيهي را برايش به همراه ندارد و تنبيه هاي ذكر شده توسط والدين ، هرگز عملي نخواهد شد.
13. اگر كودك شما عصباني و خشمناك شد، شما در برابر او عصباني نشويد.
14. سن كودك شما سن پر مخاطره ای است؛ يعني سني است كه كودك در آن دست به رفتارهاي نامناسب مي زند، بنابراين با صبوري اجازه دهيد تا كودكتان از اين مرحله عبور كند.
