دختري 8 ساله دارم كه از سن دو سالگي تا به الان، هنگام ديدن تلويزيون و خواب، شست دستش را مي مكد. لازم به ذكر است كه من و شوهرم هردو كارمند هستیم و تا به اين سن دخترمان (تک فرزند) از صبح تا بعداز ظهر نزد مادربزرگش بوده است. لطفاً راهنمایی کنید. با تشكر.
با سلام و عرض ارادت خدمت شما پرسشگر گرامي؛ از اينكه با ما سخن مي گوئيد خرسنديم و اميدواريم كه ارتباط شما با ما تداوم داشته باشد.
«مكيدن شست» يا انگشت، يكى از عادات رايج دوران كودكى است. اين رفتار براى كودكان خردسال كاملاً طبيعى و عادى است، ولى اگر بعد از 6 سالگى باز هم كودك مبادرت به مكيدن شست كند، نياز به درمان و رسيدگى دارد، زيرا موجب به هم ريختگى رديف دندان ها، فك و آرواره مى شود.
پژوهش ها نشان مى دهند حدود 75 درصد كودكان خردسال (تا يك سالگى) مُشت يا انگشتان خود را در دهان مى گذارند و مى مكند. انجام اين كار براى اين گروه سنى از كودكان آرامش بخش، سرگرم كننده و لذت بخش است. به طور معمول، كودكان زمانى مبادرت به مكيدن انگشت خود مى كنند كه يا خسته اند، يا ناراحت اند و يا حوصله شان سر رفته است.
*** علت مكيدن شست
انگشت مكيدن طبيعى ترين پاسخ كودك هنگام رويارويى با فشار روانى، اضطراب و مشكلات هيجانى - امنيتى است. روان شناسان معتقدند براى درمان اين رفتار در كودكان زير 6-5 سال نبايد عجله كرد، زيرا بسيارى از اين گونه عادت ها به تدريج و با افزايش سن كودك كاهش مى يابند و به كلى از بين مى روند. اما اگر كودك 7 ساله اى نتواند اين عادت خود را ترك كند، والدين و اطرافيان او بايد درصدد درمان او برآيند، زيرا ترك چنين عاداتى در سال هاى بعد (نوجوانى) بسيار دشوارتر مى شود. در صورتى اين عادت را در زمره اختلال بررسى مى كنند كه تا سنين 16-12 ادامه داشته باشد. مطالعات نشان مى دهند كه در حدود 15 درصد كودكانى كه از 5 سالگى به بعد انگشت خود را مى مكند، دچار مشكلات عاطفى - هيجانى ناشى از ورود به دوره پيش دبستانى و مدرسه هستند. بيشتر اين كودكان شديداً به پدر و مادر و اطرافيان شان وابسته و متكى هستند.
زمانى كه كودك سعى مى كند رفتار مكيدن انگشت خود را تغيير دهد، والدين و اطرافيان او بايد از اين تصميم او استقبال كنند و با حمايت ها و تشويق هاى خود، او را كمك و يارى نمايند. حمايت روانى براى كودك امنيت پديد مى آورد و باعث مى شود كه كودك در ناملايمات و سختى ها از خود مقاومت بيشترى نشان دهد.
پرسشگر گرامي؛ با توجه به اينكه كودك شما به اين رفتار عادت كرده است بايد براي تغيير رفتار او به صورت تدريجي عمل كنيد و در اين مورد به هيچ عنوان با عجله عمل نكنيد. بايد مراحل زير را به صورت تدريجي و آرام انجام دهيد و انتظار نداشته باشيد كه يك شبه رفتار او تغيير كند. در ضمن فراموش نكنيد اين رفتار كودك به نوعي مي‌تواند اعتراض به عدم پاسخ دهيد والدين به نيازهاي او باشد؛ والدين كودك بايد با دقت بررسي كنند و تمام نيازهاي كودك را شناسايي كنند و در رفع اين نيازها (به ويژه نياز عاطفي كودك) تلاش كنند.
*** راهكارهاي تغيير این نوع رفتار كودك
1. موقعيت‌هايي كه او دست به چنين رفتارهايي مي زند را شناسايي كنيد و سعي كنيد از اين به بعد در چنين موقعيت‌ها قرار نگيرد.
2. به هيچ عنوان در اين مورد به صورت مستقيم سخن نگوئيد؛ اين كار موجب حساسيت او مي‌شود و همين كار ممكن است باعث تكرار اين رفتار در او شود.
3. روان شناسان كودك بر اين باورند كه زماني كه كودك در رفتارهاي خود دچار مشكل مي شود، بايد ريشه آن را در روابط والدين با كودك مورد بررسي قرار داد؛ از اين رو مي توان گفت مهم ترين عامل براي مقابله با رفتارهاي اين چنینی كودك، بالا بردن سطح روابط عاطفي والدين با كودك است. مهم ترين كار در بر طرف كردن مشكلات رفتاري كودكان، بر قرار كردن ارتباط عاطفي با كودك مي باشد. ممكن است بگوئيد هر مادري فرزند خود را دوست دارد و به او عشق مي ورزد، بله اين مطلب درست است اما منظور من رعايت كردن نكات ريزي است كه ممكن است از ديد شما مخفي بماند. براي اينكه بهتر به اهميت اين ارتباط پي ببريد مثالي براي شما ذكر مي كنم :
تصور كنيد نخي را به يك ماشين اسباب بازي بسته ايد و با اين نخ قصد داريد اين ماشين را جا به جا كنيد. تا زماني كه اتصال نخ به ماشين بر قرار است، شما به راحتي ماشين را جا به جا مي كنيد. ناگهان نخ پاره مي شود؛ هر چه انرژي وارد مي كنيد فايده اي ندارد، چرا كه اتصال شما با ماشين قطع شده است. دقيقاً ايجاد ارتباط عاطفي با كودك، نقش اين نخ را بازي مي كند؛ نقش پلي بين شما و كودكتان را دارد. تا زماني اين پل بين شما و كودك ايجاد نشده است، تلاش هاي تربيتي شما فايده اي ندارد و به هيچ نتيجه اي نمي رسد. پس در اولين گام بايد تلاش كنيد كه اين پل بين شما و كودكتان بر قرار شود. به اين روش :
- با كيفيت ترين زماني را كه در آن حوصله ارتباط و بازي با كودك خود را داريد انتخاب كنيد.
- با كودك خود گفت و گو كنيد و همراه او بازي مورد علاقه او را انتخاب كنيد.
- در طول روز و در طول زماني كه در بند يك انتخاب كرده ايد با كودك خود حداقل يك ساعت بازي كنيد. (شايد اين مطالب به نظر شما ساده بيايد اما در مشكلات كودكان اين تكنيك كارايي زيادي دارد).
4. زماني كه مي خواهيد چيزي را از كودك منع كنيد بايد چيزي را به عنوان جايگزين آن به كودك معرفي كنيد. اگر تصميم گرفته ايد كودكتان را از اين عادتش جدا كنيد، قبل از اين كار بايد حتماً جايگزين مناسبي را براي او معين كنيد. بهترين جايگزين اين است كه زمينه روابط او را با همسالانش را فراهم كنيد.
5. در طول روز آنقدر او را مشغول كنيد تا خسته و نالان به رختخواب خود پناه آورد و فرصتي براي انجام اين عادت نداشته باشد. تا زماني كه او كاملاً خسته نشده او را به رختخواب نبريد.
6. براي اينكه در تربيت فرزند خود موفق باشيد لازم است ويژگي هاي رواني كودك را به طور كامل شناسايي كنيد. مطالعه كتاب هايي كه در زمينه روان شناسي رشد نگاشته شده است در اين مورد بسيار مفيد است.
7. هيچ گاه براي پيشبرد خواسته هاي خود از تنبيه استفاده نكنيد، زيرا ممكن است موجب تقويت و تشديد عادت در او شود.
8. از آنجا كه كودكتان به اين رفتار عادت كرده است، براي ترك اين عادت بايد به صورت تدريجي عمل كنيد. به عنوان مثال اگر او عادت داشته كه در طول روز سه بار دست به اين كار بزند، در هفته اول اين سه بار را به دو بار تقليل دهيد و همين طور ادامه دهيد تا ميزان عادت آنان به صفر برسد.
9. اتاقي كه كودك در آن مي خوابد را با وسائلي كه او دوست دارد تزئين كنيد و سعي كنيد اتاق خواب، به كودك آرامش تلقين كند.
10. يكي از علت‌هاي مكيدن شست، بالا بودن سطح اضطراب كودك است. هنگام خواب با لحن دلنشين براي او لالايي بخوانيد و از اين طريق احساسات مثبت خود را به او منتقل كنيد. اين رفتار موجب مي شود سطح اضطراب كودك پايين بيايد.
11.زماني كه او دست به چنين رفتاري مي‌زند خيلي زيركانه سعي كنيد توجه او را از این كار به سمت ديگري معطوف كنيد.
12. سعى كنيد عواملى را كه موجب آزار روحى كودك مى شود، از بين ببريد.
منبع :
رفتار من با كودك من، دكتر محمد جواد فيض، انتشارات اساطير.
