پسر دو و نیم ساله اي دارم كه موقع بازي كردن تمام اسباب بازيهايش را اطراف خودش پخش مي كند، مي خواستم ببينم چگونه مي توانم به او نظم ياد بدهم؟ مسأله ديگر در مورد توالت رفتن پسرم است كه اولين باری كه عادتش دادم دستشويي اش را بگويد خيلي راحت با من كنار آمد و مرتب دستشويي اش را مي گفت اما بعد از گذشت بيست روز به يك مسافرت شش روزه رفتيم كه من اون را در اين سفر پوشك كردم و از روزي كه از مسافرت برگشته ايم، ديگر دستشويي اش را نمي گويد و هر كار مي كنم اون در شلوارش دستشويي مي كند و مي گويد مامان در پوشك دستشويي كردم. الان حدود دو ماه است كه اون ديگه دستشويي اش را نمي گويد، چه كنم؟
 
پاسخ:
با سلام خدمت شما پرسشگر گرامی از اینکه با این مرکز در ارتباط هستید تشکر می کنیم، پرسشگر محترم توجه شما به آموزش نظم در کودکتان ستودنی است .
قبل از اینکه به بررسی سوا ل شما بپردازیم ذکر دو نکته لازم است :
- با شلخته خواندن کودکی که اسباب بازی های خود را جمع نمی کند وسایل او جمع نخواهد شد و این بر چسب به وی نظم و ترتیب را نمی آموزد، پس به جای اینکه با بر چسب زدن به کودک خود سعی کنید تا نظم را به او آموزش دهید، تلاش کنید تا به صورت عملی او را به طرف نظم پیدا کردن در زندگی سوق دهید.
- افراط و تفریط در نظم آموزی پرهیز کنید : از اینکه بخواهیم با ترساندن انضباط را به کودک آموزش بدهیم ، یا او را به حال خود رها کنیم تا هر چه دلش خواست انجام بدهد ؛ جدا پرهیز کنیم بلکه باید نظم را در کودک درونی کنیم .
اصول نظم آموزی به کودکان :
1. ابراز محبت به کودک به کسی که به او مهر می ورزد علاقه پیدا کرده او را فردی خیر خواه ، قدر شناس و قابل اعتماد می داند و به سخن او بهتر گوش می دهد .
2. تناسب قوانین با سن و شرایط : قواعد و محدودیتها باید متناسب با سن بچه ها تغییر کند .
3. استفاده از تشویق در نظم آموزی : تشویق غذای روح و روان است و برای پیش بردن کارها بسیار ضروری است .
4. تبیین و تحلیل مسائل و آگاه ساختن فرزندان : برای پدید آمدن انضباط در کودکان لازم است فوائد انضباط و پیامدهای بی انضباطی را برای آنا ن تشریح کنیم تا آنان این گوهر گران بها را بشناسند .
5. الگو دهی به کودکان : والدین علاوه بر آگاه ساختن باید در ارائه ی رفتار درست ومقررات خود بهترین نمونه برای او باشند زیرا پدر و مادر نخستین الگوی رفتار کودک اند .
6. پرهیز از خشم و زور گوئی : انضباطی که بر پایه خشم و غضب استوار باشد و با زور حاکم شود همچون خانه ای است که بر پایه هایی سست بنا شود و به محض برداشته شدن زور و اجبار از هم می پاشد و فرو می ریزد . ایجاد انضباط از راه زور پیامدهای زیانباری در پی دارد که می توان به مقاومت ، بی اعتنایی ، پر خاشگری ، بدخلقی ، دروغ گویی، انزوا طلبی ، لج بازی و فقدان اعتماد به نفس در کودک اشاره کرد .
7. ثبات و پرهیز از تردید و دودلی : سستی و سهل انگاری والدین موجب بی انضباطی می شود و والدین را از هدف باز می دارد . اگر فرزندان از تردید و دو دلی والدین با خبر باشند از رعایت مقررات سر باز می زند و به بحث و جدل می پردازند و همچنین ممکن دچار سردرکمی شوند .
8 . رعایت اصل تدریج در اصلاح رفتار : کسب عادت های درست به وقت نیازمند است و یکباره امکان پذیر نیست در این راه ظرفیت و موقعیت جسمی و روحی کودک را در نظر بگیرید .
9. تداوم در استوار ساختن نظم و انضباط : گر چه ممکن است کار در آغاز آسان باشد اما به سامان رساندن و به بار نشاندن آن به مراقبت نیاز دارد .
10 . استفاده از اصل تغافل : بنابر اصل تغافل مربی یا پدر و مادر در نخستین برخورد با خطای کودک آن را نادیده می گیرد و به گونه ای رفتار می کند که گویا از چیزی خبر ندارد این عمل دو نتیجه دارد :
اول: حرمت کودک محفوظ می ماند و فرصتی برای تجدید نظر به او داده می شود .
دوم: قدر و منزلت مربی نزد کودک محفوظ می ماند .
چند گام عملی در نظم آموزی را برای شما اشاره می کنیم :
1. رفتاری را که می خواهید تغییر دهید مشخص کنید.
2. به کودک بگویید انتظار شما از او چیست و چگونگی انجام آن را به او نشان دهید .
3. دستورات را به صورت بازی در آورید مثلا : چقدر طول می کشه رختخوابت را مرتب کنی؟ فکر می کنی تو زودتر می تونی لباسهایت را توی کمد بگذاری یا مامان غذا درست کنه ؟
4. رفتار کودک ( نه خود کودک ) را مورد تشویق یا انتقاد قرار دهید. به جای این که بگویید : حالا بچه خوبی شدی . به او بگویید :چقدر خوب است که آرام نشسته ای . یا بگویید چقدر مرتب لباسهایت را تمیز نگه داشته ای .
5. پاداش و تشویق های شما برنامه ریزی شده نباشد. نباید بگویید : اگر رختخوابت را جمع کردی تو رو پارک می برم . بلکه بدون اعلام قبلی باشد و بعد از پاداش دادن بگویید به خاطر فلان کارت ما شما را به پارک بردیم .
6. تا زمانی که رفتار جدید نیازمند پشتیبانی است به تشویق ادامه دهید . اما آنر ا کم کم که به تثبیت رفتار مورد نظر می رسید نسبت به ان رفتار کم کنید .
7. از جنگ قدرت با کودک خود بپرهیزید .
8. رفتار های نادرست او را یاد آوری نکنید.
9 از داد و فریاد استفاده نکنید .
پس به کودک خود احترام بگذارید و از امر و نهی صرف پرهیز کنید. به انها حق سخن گفتن بدهید، دلیل مقررات را توضیح دهید و منظورتان را به روشنی بیان کنید . ضمنا برخی از اوقات فراغت کودکتان را با ارتباط و رفت و امد با دیگران و همسایه ها باید پر کنید. با اطرافیانی که با شما هم سطح هستند و خانوادهای سالمی می باشند که تاثیرات منفی برای کودک شما ندارند رفت و آمد داشته باشید. با همکاران و دوستان خود در ارتباط باشید خصوصا آن دسته از خانوادهایی که کودک هم سن کودک شما دارند .
در مورد قسمت دوم سوال شما در ابتدا لازم است بگوئیم که روانشناسان در صورتی دفع مدفوع در لباس یا مکانهای نا مناسب را اختلال می دانند که سن زمانی و عقلی کودک حداقل 4 سال باشد ( روانشناسی مرضی کودک ص 182 ) بیشتر کودکان تا 3 سالگی توانایی کنترل روده را بدست می آورند اگر کودک گاهی پس از این سن خود را کثیف کند معمولا نباید موجب نگرانی شود .( همه کودکان سالمند ص 169 .) پس نگران نباشید و با راهکارهای ذیل این مساله را حل کنید:
- تنبیه ممکن است مساله را بدتر کند با ملایمت اما با قاطعیت کودک را تشویق کنید زیاد به توالت برود . پژوهشهایی که عمدتا از بررسی مربوط به آموزش کنترل ادرار و مدفوع تشکیل می شود قویا مبین آن است که آموزش توام با سختگیری و تنبیه منجر به ایجاد خصومت در کودکان می شود . به همین جهت برنامه ریزی و شناخت مساله بدون سخت گیری یا بی قیدی در این زمینه توصیه می شود .( روانشناسی مرضی کودک ص 185 )
- امروزه به نظر می رسد که هیچ روشی به اندازه روش شرطی کردن مستقیم در آموزش کودک برای نگه داشتن خود موثر نبوده است ( لوویباند ، به نقل از روانشناسی مرضی کودک ص 189 ) پس روشهای پاداش دهی و فنون آرامش بخشی در این زمینه توصیه می شود . می توانید تقویمی روی دیوار نصب کنید که کودک هر موقع خود را خیس نکرد و اطلاع داد یک ستاره برای او در تقویم بگذارید . این کار ممکن است به کودک انگیزه مثبت بدهد .
- پس از خوردن یا نوشیدن می توان کودک را تشویق به نشستن روی لگن کرد و باید برای او کتاب برای نگاه کردن یا اسباب بازی برای بازی کردن در اختیارش گذاشت و به وی در نشستن و ماندن روی لگن کمک کرد . اگر کودک علاقه نشان نداد نباید نگران شد بلکه باید روز بعد این کار را تکرار کرد .
- هر بار که در توالت مدفوع کرد او را تحسین کنید یا پاداش دهید ( دفعه اول موفقیت بسیار مهم می باشد)
نویسنده: محمود خلیلیان