توصیه هایی در باره سیرمطالعاتی تاریخ معاصر ایران

بل از هر گونه مطالعات درباره تاریخ معاصر، باید مطالعاتی درباره جریان شناسی تاریخ نگاران معاصر داشت. تا زمانی که از جریان های تاریخ نگاری معاصر مطلع نباشیم هرگز به کنه حقایق تاریخ معاصر ایران دست پیدا نخواهیم کرد. غالب مشکلات و معضلات ما در عرصه تاریخ پژوهی معاصر برای جوانان و حتی اساتید، همین بی توجهی به جریان های تاریخ نگاری است. چرا که غالباً هر فرد با تعلقات و گرایشات سیاسی خاص خود، سراغ حوادث و اتفاقات تاریخ معاصر از یک دیدگاه رفته است و همین باعث تعلق خاطر به آن دیدگاه شده و همین تعلقات و گرایشات در نخستین مطالعات تاریخی باعث شده است که نتواند نگاه جامعی به تاریخ معاصر پیدا بکنند و تحلیل های تاریخی اش، صحت و جامعیت لازم را نداشته باشد.

لذا در ابتدای سیر مطالعاتی، کتابهای «سبک شناسی تاریخ نگاری در ایران معاصر» و «کنکاشی در تاریخ نگاری معاصر» استاد یعقوب توکلی پیشنهاد می شود. پس از آشنایی با جریان ها و مراکز تاریخ نگاری معاصر، می توان با آشنایی و تسلط بیشتری سراغ آثار مختلف تاریخ معاصر و تاریخ نگاران رفت.

نکته دوم اینکه، ارائه سیر مطالعاتی منسجم، متقن و جامع در زمینه تاریخ معاصر کاری سخت است و معمولاً به همین خاطر است که صاحب نظران از ارائه سیر مطالعاتی کامل و جامع در این زمینه بازمانده اند. محققان منصف تاریخ معاصر، کتابهایی از شخصیت های مختلف و حتی با گرایشات متضاد فکری و عقیدتی را معرفی می کنند که هر کدام از آنها می تواند در تحلیل برخی حوادث تاریخی راهگشا و پاسخگوی سئوالات ما باشد. آشنایی با نظرات و تحلیل های مختلف شاید در ابتدای امر، باعث سردرگمی ما شود ولی پس از مطالعه مستمر، با توجه به شواهد و قرائنی برای ما در مطالعات بعدی پیش خواهد آمد، باعث جامعیت نگاه ما درباره حوادث تاریخ معاصر خواهد شد.

با این مقدمه، علاقمندان به مطالعه تاریخ معاصر به ویژه تاریخ انقلاب اسلامی و تاریخ مشروطیت را به آثار تاریخی اساتیدی چون موسی نجفی، سید هادی خسروشاهی، علی ابوالحسنی(منذر)، محمد محیط طباطبایی، علی دوانی، سید جلال الدین مدنی، سید حمید روحانی، یعقوب توکلی، روح الله حسینیان، رسول جعفریان، عبدالله شهبازی و… ارجاع می دهیم که از نویسندگان تاریخ معاصر از جایگاه معتبرتری برخوردارند و نگاهی منصفانه تر نسبت به بقیه دارند.

گذشته از این، کتاب های «تاریخ تحولات سیاسی ایران» نوشته موسی نجفی و موسی فقیه حقانی(مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران)، تاریخ سیاسی معاصر ایران(۲ج) سید جلال الدین مدنی(دفتر انتشارات اسلامی)، «جریان ها و جنبش های سیاسی مذهبی ایران(سال های ۱۳۵۷-۱۳۲۰)، رسول جعفریان(موسسه خانه کتاب ایران)، «بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران» نوشته روح الله حسینیان(مرکز اسناد انقلاب اسلامی)، «جریان شناسی سیاسی در ایران»، نوشته علی دارابی(پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی) جزو کتاب های مهم در زمینه جریان شناسی گروه های فعال تاریخ معاصر هستند که مطالعه آنها خالی از لطف نیست. اخیراً کتابی با نام «نگاهی به تاریخ معاصر ایران» از استاد علی صفایی(عین صاد) منتشر شده است که با این که نویسنده آن، مورخ نیست و در زمینه تربیت اسلامی صاحب نظر است، اما نظرات جالب و قابل تأملی در این زمینه دارد. در این زمینه مطالعه کتاب مقدماتی و مختصر دیگری در این زمینه با نام «جریان شناسی تاریخ معاصر ایران» نوشته مظفری(انتشارات زمزم هدایت قم) توصیه می شود.

مرکز اسناد انقلاب اسلامی و دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری اقدام به چاپ و نشر خاطرات شخصیت های مختلفی از فعالان سیاسی معاصر کرده اند که هم جذاب و خواندنی است و هم اینکه خواننده را با فضاهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دورانهای مختلف آشنا می کند که مطالعه آنها می‎تواند در اولویت های بعدی مطالعه قرار گیرد.

ناگفته نماند که مطالعات تاریخی شاید در ابتدا برای هر فردی چندان جذابیتی نداشته باشد ولی شروع مطالعات تاریخی خاطرات شخصیت ها مانند احمد احمد، عزت شاهی و… می تواند انگیزه مناسبی برای شروع و ادامه مطالعات تاریخ معاصر باشد. حتی همزمان با مطالعه کتاب تحلیلی در زمینه تاریخ معاصر، یک کتاب مرتبط از این مجموعه نیز مطالعه شود. گذشته از این کتابها، اساتید و پژوهشگران بسیاری در تاریخ معاصر به ویژه تاریخ انقلاب داریم که مقالات قابل توجه و ارزشمندی داشته اند که مطالعه مقالات و گفتگوهای آنها می تواند تا حدی وجوه ناگفته ای از تاریخ معاصر را بشکافند. این شخصیت ها عبارتند از: مظفر نامدار، احمد رهدار، عباس سلیمی نمین(رئیس دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر ایران)، رحیم نیکبخت، مسعود رضایی، محسن کاظمی و… البته طی سال های اخیر نرم افزارهای خوبی در زمینه تاریخ معاصر درآمده اند که نرم افزارهای «سایه روشن زمانه»(کانون اندیشه جوان)، «تاریخ معاصر ایران»(مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر)، «ایران معاصر»(مؤسسه فرهنگی نرم افزاری آرمان) از جمله آنهاست.

گذشته از این برای تکمیل و افزایش دایره معلومات تاریخی، «دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر» که به همت آقای سلیمی نمین راه اندازی شده است، بر غالب کتاب های تاریخ معاصر ایران نقد نوشته اند که تاکنون بیش از یک صد جلد از آن تحت عنوان «بولتن های تاریخی» منتشر شده است. در این بولتن ها، ابتدا خلاصه کتاب و گزیدة مطالب بحث برانگیزش آورده شده و سپس کتاب، نقد و بررسی شده است. علاوه بر این کتاب، فصلنامه هایی چون «تاریخ معاصر»، «یاد» و «آموزه» و ماهنامه «زمانه» به تاریخ معاصر ایران می پردازند که به ترتیب از سوی مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، بنیاد تاریخ معاصر ایران، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر می شوند و می توانند اطلاعات مناسبی درباره برخی از حوادث تاریخ معاصر ایران بدهند..