نقل به معنا در صحیح بخاری

بخاری می گوید:من حدیث های فراوانی را در بصره شنیده ام و در شام نوشته ام و حدیث های فراوانی را در شام شنیده ام و در مصر نوشته ام .از او پرسیدند: یا ابا عبدالله! آیا این احادیث کامل نوشته شده است؟ بخاری در جواب ساکت شد و چیزی نگفت.آیا می توان به احادیث صحیح بخاری اعتماد کرد؟؟
یکی از دلایل عدم اعتماد به احادیث بخاری این است که ایشان احادیث را نقل به معنا کرده است و با همان الفاظی که بخاری از ناقلان احادیث شنیده نقل نشده است.خطیب بغدادی در این مورد از خود بخاری نقل می کند که:
من حدیث های فراوانی را در بصره شنیده ام و در شام نوشته ام و حدیث های فراوانی را در شام شنیده ام و در مصر نوشته ام .از او پرسیدند: یا ابا عبدالله! آیا این احادیث کامل نوشته شده است؟
بخاری در جواب ساکت شد و چیزی نگفت.(1)
ابن حجر نیز می گوید:
ازعجایب و نوادری که در صحیح بخاری واقع شده این است که در این کتاب حدیث با سندی نقل شده و همان حدیث با همان سند اما با الفاظ و متن دیگر در قسمت دیگری از کتاب نقل شده است. نمونه آن در حدیث سحرالنبی(ص) به چشم می خورد:« و هذا من نوادر ما وقع فی البخاری ان یخرج الحدیث تاما باسناد واحد بلفظین...»(2)
با تتبع و بررسی به دست خواهد آمد که در صحیح بخاری روش نقل به معنا در حدیث های زیادی واقع گردیده است و آنچه ابن حجر بیان کرده از باب مثال است نه بیان انحصار .
با این وضع کتابی که در طول 16 سال به شکلی که خود مولف بدان اعتراف دارد تالیف شود و حدیثی در شهری شنیده شده و پس از مدتی در شهر دیگر نوشته شود تا چه حد می تواند مورد اعتماد باشد؟؟؟
زیرا مسلما در این مدت و فاصله الفاظ حدیث فراموش شده و جای خود را به الفاظ دیگر خواهد داد و با اصطلاح حدیث نقل به معنا خواهد گردید در این صورت است که مطالب حدیث موقعیت خود را از دست می دهد و احتمال از بین رفتن نکات و دقائقی که در متن اولی حدیث بوده بیشتر می گردد از این جاست که ما موضوع نقل به معنا بودن صحیح بخاری را یکی از علل ضعف احادیث آن کتاب به شمار می آوریم.

پی نوشت ها

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1) تاریخ بغداد ج2 در بیان حالات محمدبن اسماعیل بخاری ص11
2) فتح الباری ج10 کتاب الطب باب السحر ص186