گروه  صحابه    
    
سؤال كننده : علي اكبر سليمي
 
خلاصه جواب:
 
 اولا : حتي طبق نظر اهل سنت ، اين آيه شامل همه صحابه نيست .
 
ثانيا : مقصود از سابقون زودتر اسلام آوردن نيست بلکه به ايمان وعمل صالح است.
 
جواب تفصيلي :
 
در اين آيه خداوند سه گروه را مدح نموده است :
 
 1- سابقين اوليه از مهاجرين (مهاجرين اوليه) :( در آيه آمده است من المهاجرين (از مهاجرين) پس شامل همه مهاجرين ومتاخرين ايشان نمي شود .
 
مگر اينکه ادعا کنند کلمه "من" در اصطلاح علم نحو بيانيه است که چنين مطلبي قابل اثبات نيست .
 
2- سابقين اوليه از انصار : يعني در کسانيکه در همان ابتدا به ياري رسول خدا آمدند و ايشان را پناه دادند ( ياوران اوليه). پس شامل همه انصار ونيز فرزندان ايشان و... نخواهد شد .(
 
پس در ابتداي اين آيه دو گروه را مطرح نمود که يکي از آنها مهاجرين اوليه ودومي ياوران اوليه است که قبل از محکم شدن پايه هاي حکومت اسلامي اسلام آوردند.
 
توضيح اين دو گروه :
 
کسانيکه ايمان آورده بر مصيبت ها صبر کرده به مدينه يا حبشه هجرت کردند .
 
کسانيکه در همان ابتدا حضرت وياورانشان را پناه داده و آماده دفاع از اسلام شدند.
 
اين دو دسته قطعا شامل کساني مي شود که قبل از بدر ايمان آوردند . اما کسانيکه بعد از قوت گرفتن دين وظهور قدرت آن (در جنگ بدر) ، اسلام آوردند ديگر دليلي برشمول اين آيه در مورد ايشان موجود نمي باشد. و اگر کسي چنين ادعايي داشته باشد بايد دليل ارائه کند .
 
3-  کساني هستند که با نيکي اين دو دسته را تبعيت نمودند.
 
بنا بر آنچه که در تعريف دو قسم گذشته گفته شد ، اين دسته شامل کساني مي شود  که بعد از جنگ بدر تا بيعت رضوان يا فتح مکه اسلام آوردند . بنا بر اين ديگر شامل کسانيکه در سال نهم ( عام الوفود يا سال نمايندگان) اسلام آوردند نخواهد شد.
 
ودليل مدح ايشان در اين آيه اين است که ايشان سيره حسنه دو دسته قبل را پيش گرفته و در همان راه قدم برداشتند .
 
پس ملاحظه مي شود که نمي توان با اين آيه عدالت ده هزار صحابه ( اي را که اسم ايشان در معاجم ذکر شده است ) يا صد هزار (نفري را که در اماکن مختلف رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم  را ديده اند اما تنها عددشان در کتب ذکر شده است ) نخواهد شد.
 
مطالبي که ذکر شد آن چيزي است که از ظاهر اين آيه به راحتي بدست مي آيد .
 
اما اهل سنت با اين که ادعا دارند اين آيه شامل همه صحابه مي شود ، هيچ گونه دليل ومدرک صحيحي ارائه نکرده و حتي علماي ايشان در مورد مقصود آيه اختلاف کرده اند :
 
ابن جوزي حنبلي مي گويد درمورد مقصود اين آيه از سابقين اوليه 6 قول موجود است :
 
1 . کساني هستند که به دو قبله نماز خوانده اند . اين نظر ابو موسي اشعري و سعيد بن مسيب و ابن سيرين و قتاده است .
 
2 . کساني هستند که در بيعت رضوان با رسول خدا بيعت نمودند . اين نظر شعبي است .
 
3 . کساني هستند که در جنگ بدر شرکت داشته اند . اين نظر عطاء بن ابي رياح است .
 
4 . همه صحابه هستند که به سبب صحبت رسول خدا ، به مقام سبقت رسيده اند . اين نظر محمد بن کعب ال القرظي است.
 
5 . مقصود سابقين به ثواب وشهادت است . اين نظر را ماوردي ذکر کرده است .
 
6 . کسانيکه قبل از هجرت اسلام آوردند ؛ اين نظر قاضي ابو يعلي  است.
 
زاد المسير: ج3 ص333، بتحقيق محمد بن عبد الرحمن عبد اللّه، ط. دار الفكر ـ بيروت.
 
شبيه همين مطلب در تفسير طبري نيز آمده است.
 
 تفسير الطبري: ج11 ص10، بتحقيق صدقي جميل العطّار. ط. دار الفكر ـ بيروت.
 
سيوطي نظر هفتمي را بيان مي کند که در آن آمده است : سابقين تنهت ابو بکر عمر علي سلمان و عمار ياسر هستند و براي اين مطلب رواياتي را نقل مي کند.
 
 الدر المنثور: ج3 ص269. ط. الفتح ـ جدّة.
 
جداي از اين اختلاف ايشان در معناي تابعين نيز اختلاف دارند :
 
ابن جوزي مي گويد:
 
کسي که سابقين را همه صحابه دانسته است ، تابعين را همان تابعين صحابه ( تابعين اصطلاحي ) مي داند . از ابن عباس نيز روايت شده است که مقصود کساني است که تا روز قيامت به نيکي از ايشان تبعيت کنند .
 
اما کسي که مي گويد سابقين متقدمين از صحابه هستند مي گويد مقصود از تابعين کساني است که در روش از ايشان تبعيت کرده اند . فضل سابقين به زودتر انجام دادن است ؛ اگرچه همه صحابه فضل صحبت را برده اند .
 
عطاء مي گويد : اتباع به احسان آن است که ياد محاسن سابقين بوده و بر ايشان رحمت فرستد
 
زاد المسير: ج3 ص333.
 
ابن جرير و سيوطي گفته اند مقصود کساني است که از مسلمانان تا روز قيامت باقي مي مانند.
 
جامع البيان: ج82 ص120، والدر المنثور: ج3 ص271.
 
ثعالبي نيز کلام شعبي را نقل کرده که مي گويد:
 
 مقصود از سابقين کساني است که بيعت رضوان را درک کرده اند و تابعين باحسان ساير صحابه است و البته در اين لفظ تابعين وساير امت نيز به شرط احسان وارد مي شوند
 
تفسير الثعالبي: ج3 ص208، بتحقيق الدكتور عبد الفتّاح أبو سنة. ط. دار إحياء التراث العربي ـ بيروت.
 
شوکاني نيز مي گويد :
 
 تابعين باحسان کساني هستند که سابقين از مهاجر و انصار را تبعيت کرده اند . و ايشان صحابه اي  هستند که بعد از آنها آمدند و نيز کساني که بعد از آن تا روز قيامت هستند ؛ و مقصود تابعين اصطلاحي نيست .
 
ومقصود از  "به نيکي" قيدي براي تابيعين است . يعني کساني که از ايشان تبعيت کردند در حاليکه با اقتدا به سابقين ، در کردار  و گفتار ، نيکي را روش خود قرار داده بودند  .
 
فتح القدير: ج2 ص398. ط. عالم الكتب ـ بيروت.
 
حال با اين همه تفسير مختلف اهل سنت چگونه ادعا مي کنند که اين آيه به صراحت عدالت همه صحابه را بيان مي کند ، خدا مي داند!!!
 
جداي از همه اين مطالب ، ما با استفاده از قرآن مي گوييم که معناي سابق اصلا زودتر اسلام آوردن نيست بلکه سبقت در ايمان وکارهاي نيک است. قرآن در چند جا لفظ سابق را مطرح کرده است :
 
ثُمَّ أورَثنَا الكِتَابَ الَّذِينَ اصطَفَينَا مِن عِبَادِنَا فَمِنهُم ظَالِمٌ لِنَفسِهِ وَمِنهُم مُقتَصِدٌ وَمِنهُم سَابِقُ بِالخَيرَاتِ بِإِذنِ الله ذَلِكَ هُوَ الفَضلُ الكَبِيرُ ( فاطر 32 )
 
سپس کتاب را به برگزيدگان از بندگانمان داديم پس از ايشان کساني هستند که به خودشان ظلم نموده اند واز ايشانند ميانه روها واز ايشانند کساني که به سوي نيکي ها با اجازه پروردگارشان سبقت مي جويند . اين همان فضل بزرگ است .
 
سَابِقُوا إلى مَغفِرَةٍ مِن رَبِّكُم وَجَنَّةٍ عَرضُها كَعَرضِ السَّمَاءِ وَالأرضِ (الحديد 21 )
 
سبقت بگيريد به سوي بخششي از پروردگارتان وبهشتي که وسعت آن مانند وسعت آسمان وزمين است
 
در همه اين آيات سبقت تنها به سوي خيرات ومغفرت الهي مطرح شده است.
 
اما اصطلاحا سبقت در اسلام اگر ايمان همراه آن نباشد فائده اي ندارد . چون بسياري از مسلمانان قبل ديگران اسلام آوردند اما به زور شمشير .
 
قالَتِ  الأعرَابُ آمَنَّا قُل لَم تُومِنُوا وَلَکِن قُولُوا أسلَمنَا (سوره حجرات آيه 14)
 
اعراب گفتند ما ايمان آورده ايم بگو ايمان نياورديد بلکه بگوييد اسلام آوريدم.
 
موفق باشيد
 
گروه پاسخ به شبهات
 
مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج)