گروه صحابه
سؤال كننده: سيد شفيع
بسم الله الرحمن الرحيم
فهرست مطالب:
رضايت دائمي خداوند از بيعت كنندگان در زير درخت:
حضور عبدالله ابي درشجره
بيعت عبدالله ابي در شجره
*************
توضيح سؤال:
اهل سنت عقيده دارند : هر كسى كه در بيعت رضوان حاضر بوده و آنجا با رسول خدا صلى الله عليه وآله دست بيعت داده باشد، شامل رضايت دايمى الهى مى‌شود و اين امر ثابت مى‌كند كه همه بيعت كنندگان تحت شجره عادل هستند .
و نيز عقيده دارند : آنها آمرزيده شده‌اند و گناهان گذشته و آينده آنها محاسبه نمى‌شود و به همين دليل آتش جهنم حاضران در بيعت رضوان را نمى‌سوزاند.
آيا كسى از منافقان مشهور؛ همانند عبد الله بن أبى در اين قضيه حاضر بوده و با رسول خدا صلى الله عليه وآله بيعت كرده است؟
آيا خداوند از او نيز راضى شده و گناهان گذشته و آينده او نيز بخشيده شده است؟
پاسخ:
پيش از اين كه ثابت كنيم عبد الله بن أبى ، منافق مشهور زمان رسول خدا صلى الله عليه وآله در بيعت رضوان حاضر بوده است، بايد اين نكته بررسى شود كه آيا خداوند از همه آنها براى هميشه راضى شده است يا خير . آيا كسى از علماى اهل سنت چنين ادعاى كرده است يا خير؟
رضايت دائمي خداوند از بيعت كنندگان در زير درخت:
از ديدگاه اهل سنت، تمامى كسانى كه در بيعت رضوان حاضر بوده‌اند، اهل بهشت هستند و هيچ يك از آنها وارد جهنم نخواهند شد .
مسلم نيشابورى در صحيح خود مى‌نويسد:
حدثني هَارُونُ بن عبد اللَّهِ حدثنا حَجَّاجُ بن مُحَمَّدٍ قال قال بن جُرَيْجٍ أخبرني أبو الزُّبَيْرِ انه سمع جَابِرَ بن عبد اللَّهِ يقول أَخْبَرَتْنِي أُمُّ مُبَشِّرٍ انها سَمِعَتْ النبي صلى الله عليه وسلم يقول عِنْدَ حَفْصَةَ لَا يَدْخُلُ النَّارَ ان شَاءَ الله من أَصْحَابِ الشَّجَرَةِ أَحَدٌ الَّذِينَ بَايَعُوا تَحْتَهَا ... .
ام بشر گويد كه از پيامبر (ص) شنيدم با حفصه مى‌گفت: ان شاء الله هيچ يك از كسانى كه در زير درخت بيعت كرده‌اند، وارد آتش جهنم نمى‌شوند.
النيسابوري القشيري ، ابوالحسين مسلم بن الحجاج (متوفاى261هـ)، صحيح مسلم، ج4، ص 1942، ح2496، 37 ، كِتَاب فَضَائِلِ الصَّحَابَةِ ، بَاب من فَضَائِلِ أَصْحَابِ الشَّجَرَةِ أَهْلِ بَيْعَةِ الرُّضْوَانِ رضي الله عَنْهُمْ، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت.
محيى الدين نووى ، در شرح اين روايت مى‌نويسد كه آتش جهنم، هرگز اصحاب حديبيه را نمى سوزاند :
قوله صلى الله عليه وسلم ( لا يدخل النار إن شاء الله من أصحاب الشجرة أحد من الذين بايعوا تحتها) قال العلماء معناه لا يدخلها أحد منهم قطعا كما صرح به في الحديث الذي قبله حديث حاطب وانما قال إن شاء الله للتبرك لا للشك.
فرمايش رسول خدا (ص) است كه فرمود : «ان شاءالله هيچ كس از بيعت كننده گان در زير درخت در آتش نمى سوزند» علماء در تفسير معناى آن گفته اند : قطعا هيچ فردى آنها سوى آتش برده نمى‌شوند و در آتش نمى‌سوزند؛ چنانچه به صورت روشن در حديث مربوط به حاطب آمده بود كه گذشت ،
قيد انشاء الله كه در روايت ذكر شده است ، به اين معنا نيست كه در اين حكم شكى وجود دارد؛ بلكه اين قيد را براى تبرك فرموده است.
النووي الشافعي، محيي الدين أبو زكريا يحيى بن شرف بن مر بن جمعة بن حزام (متوفاى676 هـ)، شرح النووي علي صحيح مسلم، ج16، ص 58، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، الطبعة الثانية، 1392 هـ.
البته روايات و تصريحات ديگرى نيز در اين باره وجود دارد كه ما تنها به همين يك مورد بسنده مى‌كنيم.
حضور عبدالله ابي درشجره:
تا اين جا ثابت شد كه تمام حاضران در بيعت رضوان و بيعت كنندگان با رسول خدا صلى الله عليه وآله اهل بهشت هستند ، حال به اين پرسش پاسخ خواهيم داد كه آيا عبد الله بن أبى نيز در اين قضيه شركت داشته يا خير؟
مداركى در كتاب‌هاى اهل سنت يافت مى‌شود كه ثابت مى‌كند عبد الله بن أبى ، رئيس منافقان مدينه نيز در اين سفر رسول خدا صلى الله عليه واله را همراهى مى‌كرده است:
بد الدرين عينى در عمدة القاري، شرح صحيح بخارى مى‌نويسد: روايت مى كند:
ان ابن أبي قال يوم الحديبية كلمة حسنة ، وهي : أن الكفار قالوا : لو طفت أنت بالبيت ؟ فقال : لا ، لي في رسول الله إسوة حسنة ، فلم يطف .
روز حديبيه «أبي» كلام زيبايى گفت : وآن اين بود كه كفار گفتند : اگر بخواهى مى‌توانى طواف كنى ! او در پاسخ گفت : خير ! رسول الله برايم الگويى خوبى است . بدين ترتيب «ابي»به طواف مكه نرفت .
العيني الغيتابي الحنفي، بدر الدين ابومحمد محمود بن أحمد (متوفاى 855هـ)، عمدة القاري شرح صحيح البخاري، ج8، ص 54، ناشر: دار إحياء التراث العربي – بيروت.
اين مدرك ثابت مى‌كند كه عبد الله بن أبى در حديبيه حاضر بوده و پشنهاد قريش را نپذيرفته و همانند رسول خدا صلى الله عليه وآله و ساير مسلمانان طواف نكرده است.
ابن حزم نيز تصريح مى‌كند كه كفار قريش به او پشنهاد طواف دادند؛ اما او نپذيرفت:
وَأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) لم يَخْدَعْ إنْسَانًا قَطُّ غير أَنَّهُ قال يوم الْحُدَيْبِيَةِ كَلِمَةً حَسَنَةً قال الْحَكَمُ فَسَأَلْت عِكْرِمَةَ ما هذه الْكَلِمَةُ قال قالت قُرَيْشٌ يا أَبَا حَبَّابٍ إنَّا قد مَنَعْنَا مُحَمَّدًا طَوَافَ هذا الْبَيْتِ وَلَكِنَّا نَأْذَنُ لَك فقال لاَ لي في رسول اللَّهِ (ص) أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ
رسول خدا (ص) ، هرگز فريب كسى را نخورد ؛ جز اينكه در روز حديبيه ، عبد الله بن أبى كلام نيكويى فرمود. حكم گفت از عكرمه پرسيدم: آن سخن زيبا چه بود؟ وى گفت : قريش به عبدالله خطاب كرد: يا ابا حباب! [كنيه عبدالله ابي] ما محمد را از طواف خانه ممانعت كرديم ؛ ولى براى تو اجازه مى دهيم . عبدالله در جواب گفت : خير، رسول خدا الگويى شايسته اى براى من است .
إبن حزم الأندلسي الظاهري، ابومحمد علي بن أحمد بن سعيد (متوفاى456هـ)، المحلى، ج11، ص 209 ، تحقيق: لجنة إحياء التراث العربي، ناشر: دار الآفاق الجديدة - بيروت.
بدر الدين عينى و جلال الدين سيوطى نيز همين روايت را نقل كرده‌اند:
العيني الغيتابي الحنفي، بدر الدين ابومحمد محمود بن أحمد (متوفاى 855هـ)، عمدة القاري شرح صحيح البخاري، ج8، ص 54، ناشر: دار إحياء التراث العربي – بيروت.
السيوطي، جلال الدين أبو الفضل عبد الرحمن بن أبي بكر (متوفاى911هـ)، الدر المنثور، ج8، ص 177، ناشر: دار الفكر - بيروت – 1993.
و على بن برهان حلبى به استناد به همين روايت، تصريح مى‌كند كه عبد الله بن أبى در صلح حديبيه و حتى در جنگ بدر حضور داشته است:
وقال له المشركون يوم الحديبية انا لانأذن لمحمد ولكن نأذن لك فقال لا ان لى فى رسول الله أسوة حسنة فشكر رسول الله صلى الله عليه وسلم له ذلك واكراما لابنه وفى هذا تصريح بأن ابن أبى كان مع المسلمين فى بدر وفى الحديبية فلما بلغ وفي لفظ قال إن لي في رسول الله أسوة حسنة رسول صلى الله عليه وسلم امتناعه رضي الله عنه أثنى عليه بذلك.
روز حديبيه مشركان به رسول خدا (ص) گفتند : ما براى محمد [ص] اجازه نمى‌دهيم به زيارت برود ولى براى شما [= عبدالله ابى و دوستان تان] اجازه داده مى شود ! عبدالله گفت : خير! رسول خدا [ص] ، برايم الگويى خو بى است ! رسول خدا [ص] از سخنان عبدالله ونيز براى دلجويى پسرش تشكر كرد . مولف مى‌گويد : وقوع اين گفتگو ها بطور آشكارا نشان مى دهد كه عبدالله ابى همراه مسلمان ها در غزواتى چون بدر و بيعت رضوان حضور داشته است.
در خبر ديگرى آمده است : هنگامى كه به پيامبر صل الله عليه و آله وسلم ، خبر رسيد: عبدالله ابن ابى (رضى‌الله عنه) از پذيرش پيشنهاد قريش خود دارى ورزيد حضرت با شادمانى او را ستايش كرد!
الحلبي، علي بن برهان الدين (متوفاى1044هـ)، السيرة الحلبية في سيرة الأمين المأمون، ج2، ص 23، ناشر: دار المعرفة - بيروت – 1400.
بيعت عبدالله ابي در شجره:
تا اين جا ثابت شد كه عبد الله بن أبى در حديبيه حاضر بوده است؛ اما آيا با رسول خدا صلى الله عليه وآله، بيعت نيز كرده است يا خير؟ چون اگر بيعت نكرده باشد، رضايت خداوند شامل حال او نمى‌شود؛ اما اگر ثابت شود كه او نيز بيعت كرده است، تمام استدلال اهل سنت باطل مى‌شود.
طبق روايتى كه مسلم نيشابورى در صحيح خود نقل كرده است، تمام كسانى كه در بيعت رضوان حاضر بوده‌اند، با رسول خدا صلى الله عليه وآله بيعت نيز كرده‌اند؛ از اين ميان تنها يك نفر استثناء شده است و او جد بن قيس است كه زير شكم شتر خود مخفى شده بود تا مجبور به بيعت كردن نباشد:
وحدثنا محمد بن حَاتِمٍ حدثنا حَجَّاجٌ عن بن جُرَيْجٍ أخبرني أبو الزُّبَيْرِ سمع جَابِرًا يَسْأَلُ كَمْ كَانُوا يوم الْحُدَيْبِيَةِ قال كنا أَرْبَعَ عَشْرَةَ مِائَةً فَبَايَعْنَاهُ وَعُمَرُ آخِذٌ بيده تَحْتَ الشَّجَرَةِ وَهِيَ سَمُرَةٌ فَبَايَعْنَاهُ غير جَدِّ بن قَيْسٍ الْأَنْصَارِيِّ اخْتَبَأَ تَحْتَ بَطْنِ بَعِيرِهِ.
مردم از جابر مى پرسيدند : در حديبيه چند صحابى حضور داشت ؟ جابر گفت : ما زير آن درخت كه درخت موز بود، هزار و چهار صد نفر بوديم ؛ آن روز همه ى ما با پيامبر (ص) بيعت كرديم . عمر بن خطاب با دست‌هايش زير درخت را گرفته بود؛ پس همه ما با پيامبر (ص) بيعت كرديم؛ غير از جد بن قيس انصارى كه در زير شكم شترش پنهان شده بود.
النيسابوري القشيري ، ابوالحسين مسلم بن الحجاج (متوفاى261هـ)، صحيح مسلم، ج3، ص 1483 ، ح1856، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت.
پيش از اين ثابت كرديم كه عبد الله در حديبيه حاضر بوده و اين روايت هم ثابت مى‌كند كه تمام حاضران در حديبيه با رسول خدا بيعت كرده‌اند ؛ غير از يك نفر كه او هم نامش مشخص است . و عبد الله بن أبى نيز از اين عموم استثناء نشده است؛ پس او نيز بيعت كرده است و گرنه همانند جد بن قيس استثناء مى‌شد.
حال سؤال ما اين است كه آيا خداوند از عبد الله بن أبى نيز براى هميشه راضى شده است؟
آيا او نيز از اهل بهشت است و هرگز وارد جهنم نمى‌شود؟
اگر او وارد بهشت نمى‌شود، پس آيه بيعت رضوان تخصيص مى‌خورد شامل همه بيعت كنندگان نمى‌شود؛ بلكه تنها شامل كسانى مى‌شود كه در زمان بيعت مؤمن نيز بوده‌اند و بر اين ايمان تا آخر عمر استوار باقى مانده‌اند؛ پس شامل همه صحابه نمى‌شود.
