در اين قرن، بيشتر شيعيان از كوفه بودند، لقب «كوفي» كه به برخي افراد نسبت داده شده است، بهترين گواه اين مطلب است.
از دوران امام باقر و امام صادق ـ عليهما السّلام- به بعد، لقب «قمي» در آخر اسم شماري از اصحاب ائمه به چشم مي خورد. اينها اشعري هاي عرب تباري بودند كه در قم مي زيستند.[1] در زمان امام هادي ـ عليه السّلام ـ قم مهمترين مركز تجمّع شيعيان ايران بود و روابط محكمي ميان شيعيان اين شهر و ائمه طاهرين ـ عليهم السّلام ـ وجود داشت.
دو شهر «آبه» يا «ساوه» و «كاشان» تحت تأثير تعليمات شيعي قرار داشتند و از بينش شيعي مردم قم پيروي مي كردند. در پاره اي از روايات «محمد بن علي كاشاني» نام برده شده كه از امام هادي ـ عليه السّلام ـ سؤال كرده است. [2]
مردم قم رابطة مالي نيز با امام هادي داشتند، در اين زمينه، از «محمد بن داود قمي» و «محمد طلحي» ياد شده است كه از قم و شهر هاي اطراف آن، اموال و اخبار دربارة وضعيت آن سامان را، به امام ـ عليه السّلام ـ مي رسانيدند.[3]
مردم شيعة ديگر شهر هاي ايران نيز با امامان رابطه داشتند، اين در حالي بود كه بيشتر شهر هاي ايران به دليل نفوذ قهر آميز «امويان» و «عباسيان» گرايش هاي «سنّي» داشتند.
«ديلم» از اواخر قرن دوم هجري، شيعيان زيادي را در آغوش خود داشت. علاوه بر آن، عده اي از مهاجران «ديلمي»، در عراق نيز به مذهب تشيع گرويده بودند.
در روايتي كه حاوي نامه اي از امام هادي ـ عليه السّلام ـ به وكيل خود در همدان است، اين چنين آمده است: «سفارش شما را به دوستداران خود در همدان كرده ام.» [4]
[1] . تاريخ تشيّع در ايران، ج1، بحث قم، پايگاه تشيع در ايران .
[2] . كافي، ج1، ص 102 و توحيد، صدوق، ص 101.
[3] . مشارق الانوار، ص 10 و مسند الامام الهادي، ص45.
[4] . رجال كشي، ص 610 .
علي اصغر رضواني- شيعه شناسي و پاسخ به شبهات، ص90