مقدمه
اين بحث را با رعايت اختصار بيان مي كنيم بدان خاطر كه بحث درباره پوشش و عفاف فاطمه - سلام الله عليها - كه اسطوره عفت و تقواست بسيار بيمورد به نظر مي رسد. مگر ممكن است كه در اين زمينه غفلت و جهلي باشد كه براي بيان و اثبات آن تلاشي لازم باشد؟
آيات متعدد قرآن در خانه پدر حضرت فاطمه - سلام الله عليها - نازل شده و امر به حجابش كرده - مگر ممكن است در اين مورد غفلتي پديد آيد - آنهم براي زني كه ملكه اسلام والگوي مجسم يك بانوي اسلامي است؟ اينكه در عين حال راجع به آن سخني به ميان مي آيد بدان خاطر است كه:
اولاً سري مباحث مربوط به مكتب حضرت فاطمه - سلام الله عليها - كامل باشد و ثانياً مرز پوشش و عفاف و حد روابط آزاد مرد و زن ازطريق آن تا حدودي روشن گردد و ثالثاً زن مسلمان بداند بانوي او كه حضرت فاطمه - سلام الله عليها - است چگونه زندگي مي كرد و چگونه عمل مي كرد و اين درسي باشد براي آنها.
رمز حجاب و پوشش
بر طبق آيات قرآن وروايات سخن ازستر و پوشش زن است و براساس آنچه كه در سنت است اصل بر اين است زن بگونه اي مشي و حركت داشته باشد كه در عرصه اجتماعي جز به ضرورت هنوز چشمگير نداشته باشد و از پوششي برخوردار باشد كه حجم بدن و زيبائي او پيدا نشود و اين همان مسأله اي است كه در جامعه تحت عنوان، حجاب مطرح است.
حجاب براي زنان بر خلاف تصور عده اي عامل مصونيت زن از نگاه هاي ناروا و پيشگيري از تبديل شخصيت و ارزش وجودي او به كالاي قابل مبادله است، ممكن است آن را از ديدي محدوديت بحساب آورند ولي اين محدوديت براي حفظ مصالح عاليتري است كه در سايه آن شرافت و شخصيت زن محفوظ مي ماند.
ساختمان وجودي مرد و زن بويژه در بعد طلب و تسليم، و در جنبه پذيرش و رد، و يا در تصرف و انعطاف بگونه اي است كه اين ستر و پوشش مصلحةً بايد توسط زنان اعمال گردد و شوق طلب و دعوت مرد را بهمراه داشته باشد. در غير اين صورت حيات عاطفي و اجتماعي، و به دنبال آن حيات اقتصادي و شخصيتي زن در معرض خطر است و اين مسأله اي است كه بايد در مجلد ديگري مورد بررسي قرار گيرد. في الجمله اين نكته كفايت كننده را بايد در نظر داشت كه صدور حكم حجاب از سوي پروردگار بدان خاطر نيست كه خداي خواسته باشد محدوديتي را براي زن و آزادي و بي بند و باري را براي مرد پديد آورد و يا بي جهت موجب مزيتي و فضيليتي از فردي براي ديگران شود. اعتماد به امر و نهي حكيمانه خدا ريشه بسياري از افكار و انديشه هاي انحرافي را در اين زمينه مي زدايد.
الگوي عفاف حضرت فاطمه - سلام الله عليها -
درمسأله پوشش و روابط مرد و زن در اسلام كيست كه از نظر الگوئي برتر از حضرت فاطمه - سلام الله عليها - باشد؟ آنچه كه او عمل كرد و موضع گرفت حجتي است براي همه زنان در جامعه اسلامي، بايد سعي بر اين باشد از حضرت فاطمه - سلام الله عليها - عقب نمانند و هم در مواردي از او جلو نزنند. حضرت فاطمه - سلام الله عليها - يك ميزان و محك است، يك معيار و وسيله سنجش است.
اگر در گوشه و كنار جامعه انحرافي بچشم مي خورد و اگر خداي نخواسته در جاهائي در كوچه و خياباني از جامعه اسلامي زنان و دختران بي بند و باري حضور دارند بدان خاطر است كه يا دين را نمي فهمند و يا اطلاعات ديني درست به گوشش شان نخورده است و البته جمع كساني كه اين چنين اند و جداً از حيات الگوئي حضرت فاطمه - سلام الله عليها - بيخبرند اندك نيست.
اين نكته مهمي است كه بايد پيام حضرت فاطمه - سلام الله عليها - را به گوش ها رساند، افراد از منابع مطمئني بايد خبر بدست آورند كه او چگونه مي زيسته و چه راه و روشي را در ارتباط با مردم اتخاذ مي كرده است. يا حضور اجتماعيش چگونه بود و به چه صورتي با ديگران آمد و شد و سخن داشته است.
طرز فكر حضرت فاطمه - سلام الله عليها -
براي اينكه طرز فكر حضرت فاطمه - سلام الله عليها - در رابطه اش با مردان روشن گردد به سخن زير توجه شود كه راويان آن متعدد و از جمله انس بن مالك از اميرالمؤمنين و ديگران است كه قبلاً از آن سخن گفتيم واينك هم مكرر مي كنيم. علي - عليه السلام - فرمود نزد پيامبر بوديم و او در منبر بود. پرسيد:
- اخبروني اي شئ خير للنساء؟ به من خبر دهيد و بگوئيد چه چيز براي زن از همه چيز بهتر است؟ هر كس سخني گفت و به نتيجه اي منجر نشد. مردم درمانده و متفرق شدند. من به نزد حضرت فاطمه - سلام الله عليها - آمدم وسؤال پيامبر را تكرار كردم. حضرت فاطمه - سلام الله عليها - فرمود:
خيرللنساء ان لا يرين الرجال ولا يراهن الرجال - بهترين چيز براي زن اين است كه آنها مردي را نبينند و مردي هم آنها را نبيند.[1] خبر را به پيامبر برديم تحسين و تأكيد كرد و حضرت فاطمه - سلام الله عليها - را در كنار گرفت و فرمود ذرية بعضها من بعض[2].
و يا در شب ازدواج حضرت فاطمه - سلام الله عليها - به هنگامي كه او به خانه شوهر رفت از پدرش پرسيد تكليف و وظيفه من وعلي در اين خانه چيست؟ و پيامبر كارهاي داخل خانه را به حضرت فاطمه - سلام الله عليها - سپرد وكارهاي بيرون را به علي - عليه السلام - . حضرت فاطمه - سلام الله عليها - پس از تقسيم كار گفت جز خدا كسي نمي داند كه چقدر خوشحال شدم كه رسول خدا - صلي الله عليه و آله - مرا از مواجهه با مردان معاف نمود.[3]
در ديدار مردم او ضوابط پوشش را در رابطه با نامحرم كاملاً رعايت مي كرد وسعي داشت از غير محارم كناره گيري داشته باشد[4] و داستان ذيل اين سخن را نشان مي دهد. روزي پيامبر به عمران بن حصين فرمود: با من به ديدن فاطمه نمي آئي! عمران گفت چرا يا رسول الله مايل به ديدار او هستم و با هم به سراغ فاطمه - سلام الله عليها - رفتيم. در زديم و پيامبر از فاطمه - سلام الله عليها - رخصت خواست و فاطمه - سلام الله عليها - اجازه ورود داد. رسول خدا - صلي الله عليه و آله - فرمود كسي همراه من است آيا با او داخل شوم؟ فاطمه - سلام الله عليها - گفت جز پارچه اي پشمين وسيله اي براي پوشش و ستر خود ندارم. رسول خدا - صلي الله عليه و آله - دستور پوشش داد كه چنين و چنان خود را بپوشان تا وارد شويم فاطمه - سلام الله عليها - عرض كرد چيزي كه سرم را بپوشاند ندارم - پيامبر پارچه اي كهنه به همراه داشت كه با اين پارچه سرت را بپوشان، و فاطمه - سلام الله عليها - خود را پوشاند وآنان وارد شدند.[5]
دامنه ستر و عفاف
دامنه عفاف او بميزاني است كه حتي از فردي كور ونابينا حجاب مي كند، ابن مكتوم بهمراه پيامبر بر حضرت فاطمه - سلام الله عليها - وارد شد. حضرت فاطمه - سلام الله عليها - خود را مستور كرد وكنار آنان آمد. دخترم او كور است و ترا نمي بيند چرا حجاب كردي؟ عرض كرد:
او مرا نمي بيند ولي من اورا مي بينم اگر در پرده نباشم او بوي مرا استشمام مي كند (كنايه از اينكه آن هم روا نيست) پيامبر فرمود گواهي مي دهم كه تو پاره تن مني اشهد انّك بضعة مِني[6]. همانگونه كه مي ببينيد حضرت فاطمه - سلام الله عليها - از جهت عفاف در كمال اوج است و زن مسلمان اگر بانوئي چون حضرت فاطمه - سلام الله عليها - دارد بايد از او تبعيت كند نه ديگران.
آري،اينكه حدي كمتر از آن را مراجع تقليد و فقها اجازه دادند، بدان خاطر است كه عُسر و حرَجي در ميان نباشد و كسي به خاطر احساس در بند بودن، خويشتن را گرفتار نبيند وگرنه براي آنكس كه خواستار حفظ عفت است و مي خواهد همگام حضرت فاطمه - سلام الله عليها - باشد چاره ندارد جز آنكه اينچنين بينديشد و عمل كند.
صورت جنازه حضرت فاطمه - سلام الله عليها -
حضرت فاطمه - سلام الله عليها - در امر ستر و عفاف حتي براي پس از مرگ خود در انديشه بود. به اسماء كه محرم رازش بود فرمود: خوش ندارم بر جسد زن پس از مرگ جامه اي افكنند و حجم بدن را وراي جامه نمايان باشد در اين باره چه مي انديشي؟ اسماء گفت در حبشه چيزي در مورد تابوت ديدم كه اينك صورت آن را بر تو نشان مي دهم.
چند شاخه تر گرفت و آنها را خم كرد و به صورت عماري درآورد و متذكر شد كه جسد مرده را در دورن آن قرار مي دهند و حجم بدن نمايان نمي شود. حضرت فاطمه - سلام الله عليها - آن را ديد و پسنديد و فرمود چيز خوبي است نقش زن و مرد در آن از هم متمايز نيست. و چون وفات يافتم تو مرا بشوي ونگذار كسي بر كنار جنازه ام بيايد و مرا در اين گونه از تابوت گذارده (7) و در دنباله آن در برخي از روايات آمده است كه فاطمه - سلام الله عليها - فرمود: سترتني سترك الله، مرا پوشانده اي خداوند تو را بپوشاند (و مي گويند تابوت محمل گونه، از آن زمان پديد آمد).
زينت هاي آن حضرت
توصيه و دستور اسلامي اين است كه زن خود را زينت كند ولي براي شوهر، متجمل باشد ولي در خانواده و براي همسر. و اسلام آن را يك وظيفه براي زن مي داند و لذّات پديد آمده از آن را لذّاتي مشروع و حلال. در آنچه كه مربوط به بيرون است اسلام اصرار دارد كه زن متجمل نباشد، خود را به بوئي خوش نيارايد لباس شهرت نپوشد، در وسط خيابان راه نرود، از كفش و پاي او صدائي برنخيزد و... و حضرت فاطمه - سلام الله عليها - اين چينن بود و در تمام مدت عمر چنان عمل مي كرد.
روايات ما سخن از اين دارند كه حضرت فاطمه - سلام الله عليها - خود را براي همسر خويش آراست وحتي در يكي از جنگهاي صدر اسلام كه علي بسلامت از جنگ باز مي گشت حضرت فاطمه - سلام الله عليها - خود را آرايش كرد و به استقبال علي رفت، و اين لذت حلالي است كه اسلام بر آن صحه گذارده و بانوي اسلام بدان عامل است و ما قبلاً در اين مورد سخن گفته ايم.
در عين حال اين سخن پيامبر - صلي الله عليه و آله - هم براي بيرون محيط خانه مطرح است كه فرموده بود:
« يا فاطمه ما من امراة تزينت حسنه»، اي فاطمه زني نيست كه خود را بيارايد، «و خرجت من بيتها باحسن ملبوس»، ازخانه خود با زيباترين پوشش خارج شود، «حتي ينظر اليها الناس» و در پي آن در ديد و منظر مردم قرار گيرد، « الا لعنها ملائكة السموات السبّع و الارضين» جز آنكه فرشتگان آسمان هفت گانه و زمين ها بر او لعنت فرستند، «و كانت في غضب اللّه حتي تموت»، او هم چنان در خشم وغضب خداست تا بميرد،«و يمور بها الي النار» و فرمان مي دهد او را در دوزخ اندازند.
در عين حال در عين چنان پوشش و عفافي، زن مي تواند به ضرورت نياز جامعه و خودش حضور اجتماعي داشته باشد، از حق خود و خانواده، و از حق شرافت جامعه و اسلام دفاع كند. پوشش و ستر مانع حق گوئي و حق طلبي، و حتي مانع كار و تلاش نيست، حضرت فاطمه - سلام الله عليها - در عين چنان پوشش و ستر و در عين خانه داري و فرزندي داري :
معين و همكار همسر است، داراي حضور اجتماعي به موقع است، در مسير هدايت زنان و بانوان است، خط سياسي روشني را تعقيب مي كند، حق طلب است، مبارز است و در برابر ناروائي ها و نامرادي ها با تمام وجود مي ايستد و حتي خليفه زمان را به محاكمه مي كشاند.
تاريخ فريقين پر است از اينگونه تلاش ها و اقدامات و اين از يكسو پاسخي است به آنها كه حجاب را عامل محدوديت و قيد وبند براي كار و تلاش اجتماعي معرفي مي كند و از سوي ديگر درسي است براي همه آنها كه مي خواهند در صراط مستقيم و وادي حق در سير و سعي باشند.
[1] . منتهي الامال، ج 1 ص 133.
[2] . سوره آل عمران، آيه 34.
[3] . وسايل الشيعه، ج 14، ص 122.
[4] . رياحين الشريعه، ج 1 ص 216.
[5] . حليه الاولياء، ج 2، ص 42.
[6] . منتهي الامال، ج 1، ص 134.
