حق شگفت‌ پدر و مادر در سنین پیری
جوانی در زمان زنده بودن پدر و مادرش به آنان فراوان خدمت می‌کند، پس از مرگ والدین خود در وصیت‌نامه ایشان این جمله را می‌بیند: «فرزندم، مقداری بدهکار هستم و از عهده پرداختش برنیامدم، تو از جانب من این بدهی را ادا کن!»
والدین
به آنان همواره دعا کن
پروردگار هستی، برای پدران و مادران سالخورده، اكرامی شگفت و احترامی شكوهمند را می‌طلبد و می فرماید:
«اگر هر دو یا یکی از آنها در نزد تو پیر و سالخورده شوند، زنهار کوچک‌ترین کلمه‌ای که رنجیده خاطرشان کند، مگویی! و کم‌ترین آزاری به آنها نرسانی! و با ایشان به اکرام و احترام سخن بگو! و همیشه پر و بال تواضع را با کمال مهربانی نزد پدر و مادر بگستران! و همواره دعایشان کن و بگو:"پروردگارا، با آنها مهربانی کن، همان گونه که مرا در کودکی مهربانانه پرورش دادند».1
اُف گفتن، به معنای کم‌ترین اظهار ناراحتی است؛ یعنی فرزند حتی حق ندارد در مقابل پدر و مادر خویش کوچک‌ترین نارضایتی را در زبان یا چهره‌اش ظاهر گرداند و آنها را از خود برنجاند.2
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این آیه فرمود:
در صورتی که به خاطر پیری و ضعف و کم‌حوصلگی تو را ناراحت و دلتنگ کردند، به آنان اف نگو! و اگر حتی تو را زدند، صدایت را بلند نکن! با آنان با سخن کریمانه و کلام بزرگوارانه رو به رو شو و اگر باز به روی تو دست بلند کردند، بگو: «خداوند هر دوی شما را مورد مغفرت قرار دهد» و این نیست مگر قول کریم. نهایت تواضع و فروتنی را نسبت به آنان رعایت کن و جز به رحمت و رأفت به آنان نظر مینداز! و صدا و دستت را بالای صدا و دست آنان بلند مکن! و جلوتر از ایشان منشین و برایشان مقدم مشو!
به آنان همواره دعا کن و بگو :«خدایا این دو نفر را مورد رحمت خود قرار ده، چنان که در کودکی مرا پرورش دادند تا به این‌جا رسیدم».3
امام صادق علیه السلام می فرمایند: در صورتی که به خاطر پیری و ضعف و کم‌حوصلگی تو را ناراحت و دلتنگ کردند، به آنان اف نگو! و اگر حتی تو را زدند، صدایت را بلند نکن! با آنان با سخن کریمانه و کلام بزرگوارانه رو به رو شو و اگر باز به روی تو دست بلند کردند، بگو: «خداوند هر دوی شما را مورد مغفرت قرار دهد» و این نیست مگر قول کریم
حق عظیم پدر و مادر پس از مرگ
سرور و آقای نیکوکاران در روز قیامت، کسی است که پس از درگذشت پدر و مادر خود، به آنان نیکی و احسان نماید.4
جوانی در زمان زنده بودن پدر و مادرش به آنان فراوان خدمت می‌کند، پس از مرگ والدین خود در وصیت‌نامه ایشان این جمله را می‌بیند: «فرزندم، مقداری بدهکار هستم و از عهده پرداختش برنیامدم، تو از جانب من این بدهی را ادا کن!» پسر می گوید: «به من هیچ ربطی ندارد، می‌خواستند خودشان در زمان حیات بدهی خود را ادا کنند.» او از خداوند حتی برای آنان طلب مغفرت نیز نمی‌کند. از این رو خداوند دستور می‌دهد وی را از جمله عاق شده‌ها ثبت کنند.5
و در مقابل فرزندی که در حیات پدر و مادر عاق شده است، ولی چون پس از مرگ آنها بدهی آنها را ادا می‌کند و برای آنها طلب مغفرت می‌نماید، جزء نیکوکاران به پدر و مادر ثبت می‌شود.6
عمده حقوق والدین پس از مرگ عبارت است از:
1. عمل‌کردن به وصیت والدین، چنان‌چه براساس قوانین شرعی باشد؛
2. دعا و درخواست رحمت و مغفرت از خدا برای ایشان؛
3. رسیدگی به بدهکاری مالی ایشان؛
4. انجام عبادات و خواندن قرآن و نماز و هدیه‌کردن ثوابش به روح ایشان؛
5. خواندن نماز قضا و گرفتن روزة قضای آنها؛
6. مداومت بر زیارت قبور ایشان؛
7. حفظ مودّت و ارتباط سالم خانوادگی پس از ایشان؛
8. احسان به آشنایان و دوستان ایشان پس از وفاتشان؛
9. صدقه‌دادن و خدمت به مردم به نیت آنان؛
10. زیارت معصومین به نیت ایشان.7

پی نوشت ها:
1. (...إِمّا یبلُغَنَّ عِندَکَ الکِبَرَ أحَدُهُما أو کِلاهُما فلا تَقُل لَهُما اُفٍّ وَ لا تَنهَرهُما وَ قُل لَهُما قَولاً کَریماً * وَ اخفِض لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحمَةِ وَ قُل رَبِّ ارحَمُها کَما رَبَّیانی صَغیراً)اسراء (17)، 23ـ24.
2. یثربی، سید محمد، سیری در رسالة حقوق امام سجاد (علیه السلام)، ج2، ص200.
3. شیخ کلینی، الکافی، ص157.
4. رسول الله (صلی الله علیه و آله): «سَیدُ الأبرارِ یومَ القِیامَةِ رَجُلٌ بِرَّ والِدَیهِ بَعدَ مَوتِهِما» علامه مجلسی، بحار الانوار، ج74، ص86، ح100.
5. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج74، ص86.
6. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج74، ص86.
7. ر.ك: نیلی‌پور، مهدی، بهشت اخلاق، ج2، ص544.