چیستی عاق والدین و راه رهایی از آن
عقوق والدین به این است كه فرزند، حرمت آن ها را رعایت نكند و بی ادبی نماید و آن ها را به سبب گفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت كند و در چیزهایی كه منع شرعی و عقلی ندارد، از آن ها نافرمانی كند .
والدین
عاق والدین چیست؟
پاسخ :
الف- معنای عاق الوالدین
علامه مجلسی در شرح كتاب اصول كافی درباره معنای عاق والدین می نویسد: «عقوق والدین به این است كه فرزند، حرمت آن ها را رعایت نكند و بی ادبی نماید و آن ها را به سبب گفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت كند و در چیزهایی كه منع شرعی و عقلی ندارد، از آن ها نافرمانی كند؛ چه این كه در بیان امام صادق علیه السلام آمده است كه كم ترین ناسپاسی والدین، گفتن «اُف» است ... . نگاه تند به پدر و مادر، محزون ساختن آن ها و ترك وظایف حتمی در قبال آن ها مثل برآورده نساختن نیازهای مالی والدین در صورت نیاز نیز از موارد عاق شدن فرزندان معرفی شده است .
و به بیانی خلاصه: هر كارى كه موجب ایذا و اذیت والدین گردد، به معناى عاقّ والدین است، مگر در مواردى كه تكلیف واجب یا حرامى باشد، و به انسان دستور مخالفت با آن را بدهند( اسفتائات از حضرت آیة الله مكارم شیرازی دامَت بَرَكاتُه)

ب- برای آگاهی بیشتر به برخی وظایف فرزندان در برابر والدین توجه كنید :
وظایف فرزندان نسبت به والدین
1- اطاعت از والدین
1) قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ(علیه السلام):إِنَّ لِلْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ حَقّاً وَ إِنَّ لِلْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ حَقّاً فَحَقُّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ أَنْ یطِیعَهُ فِی كلِّ شَیءٍ إِلَّا فِی مَعْصِیةِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ أَنْ یحَسِّنَ اسْمَهُ وَ یحَسِّنَ أَدَبَهُ وَ یعَلِّمَهُ الْقُرْآن(نهج‏البلاغه، حكمت 399)
همانا فرزند را به پدر، و پدر را به فرزند حقّى است. حق پدر بر فرزند این است كه فرزند در همه چیز جز نافرمانى خدا، از پدر اطاعت كند، و حق فرزند بر پدر آن كه نام نیكو بر فرزند نهد، خوب تربیتش كند، و او را قرآن بیاموزد. (نهج البلاغة-ترجمه دشتى، ص: 727)
هر كه بامداد پدر و مادر از او راضى باشند دو در از بهشت به رویش باز است، و همچنین هنگام عصر. و اگر یكى از آنها از وى راضى باشد یك در به رویش باز است؛ و هر فرزندى كه بامداد یا پسین پدر و مادر از او خشمگین باشند دو در از جهنم به رویش باز است، و اگر یک كدام ناراضى باشد یک در
2- برّ ونیكی به والدین
در روایتی از امام صادق علیه السلام می‌خوانیم:
بِرُّ الْوَالِدَینِ وَاجِبٌ فَإِنْ كَانَا مُشْرِكَینِ فَلا تُطِعْهُما وَ لَا غَیرَهُمَا فِی الْمَعْصِیةِ فَإِنَّهُ لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِی مَعْصِیةِ الْخَالِق( الخصال ج‏2 608 )
‏ نیكى رسانیدن به پدر و مادر واجب است. و هر گاه مشرك باشند نه ایشان را و نه دیگرى را در معصیت خدا فرمان بردارى مكن چون براى مردم در مورد گناهكارى خدا فرمان بردارى نیست( خصال-ترجمه مدرس گیلانى، ج‏2، ص: 234)
3- حقیقت احسان به والدین

احسان چیست؟
عَنْ أَبِی وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً (بقره-83) مَا هَذَا الْإِحْسَانُ فَقَالَ: الْإِحْسَانُ أَنْ تُحْسِنَ ُحْبَتَهُمَا وَ أَنْ لَا تُكلِّفَهُمَا أَنْ یسْأَلَاك شَیئاً مِمَّا یحْتَاجَانِ إِلَیهِ وَ إِنْ كانَا مُسْتَغْنِیینِ[كافى، ج2، ص158) امام صادق(علیه السلام)فرمود: احسانِ به والدین این است كه وقتى چیزى از تو مى‏خواهند آنها را به زحمت نیندازى؛ گرچه بى‏نیاز هستند، حاجت آنان را برآور .
والدین
آثار احسان به والدین
احسان به والدین آثار متعددی دارد كه كه ما در اینجا چند نمونه از احادیثی كه در این زمینه است را ذكر می‌كنیم:
احسان به والدین بالاترین مصداق صله رحم است و عمر را طولانى مى‏كند.[بحار الأنوار، ج74، ص80)

احسان به والدین در نسل تأثیر دارد
در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم:بَرُّوا آبَاءَكُمْ یبَرَّكُمْ أَبْنَاۆُكُم‏( أمالی الصدوق ص 288 )
نیكى كنید با پدرانتان تا بشما نیكى كنند پسرانتان وسعتِ رزق و روزى و آسان شدنِ سكراتِ مرگ از آثار احسان به والدین است( امالى شیخ صدوق-ترجمه كمره‏اى متن 288 )
آسانی سكرات موت
قَالَ الصَّادِقُ(علیه السلام):من أحب أن یخفف الله عز و جل عنه سكرات الموت فلیكن لقرابته وصولا و بوالدیه بارا فإذا كان كذلك هون الله علیه سكرات الموت و لم یصبه فی حیاته فقر أبدا[أمالى صدوق، ص389
- قَالَ الصَّادِقُ(علیه السلام):یأْتِی یوْمَ الْقِیامَةِ شَیءٌ مِثْلُ الْكبَّةِ فَیدْفَعُ فِی ظَهْرِ الْمُومِنِ فَیدْخِلُهُ الْجَنَّةَ فَیقَالُ هَذَا الْبِرُّ[كافى، ج2، ص158) قیامت چیزى مثل ابر مۆمن را تا بهشت راهنمایى مى‏كند. مى‏پرسند این علامت چیست؟ مى‏گویند: احسان به والدین].
در حدیث مى‏خوانیم: هر نگاه رحمت به والدین پاداش حجّ مقبول دارد.[میبدى)
امام باقر(علیه السلام)فرمود: فرزندى كه پدرش را از دست بدهد و نسبت به دیون او بى‏تفاوت باشد و برایش استغفار نكند، عاق مى‏شود و حتّى اگر در زمان حیات والدین عاق شده باشد، با پرداخت دیون آنها و استغفار براى آنها او برّ به والدین كرده است
4- احترام به والدین
1- احسان در پیرى
بِالْوالِدَینِ إِحْساناً إِمّا یبْلُغَنَّ عِنْدَك الْكبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كلاهُما[اسراء/23].
2-مراعات روحیه آنان:
فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ[اسراء/23].
3- تواضع كردن:
وَ لا تَنْهَرْهُما[اسراء/23].
4-خوش‏برخوردى
وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كرِیماً[اسراء/23].
5-تواضع عملى:
وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ[اسراء/24).
6-دعاى به آنها
وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كما رَبَّیانِی صَغِیراً[اسراء/24].
نذری در ظروف یکبار مصرف

2- احسان و نیكی بعد از وفات
1) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله):سَیدُ الْأَبْرَارِ یوْمَ الْقِیامَةِ رَجُلٌ بَرَّ وَالِدَیهِ بَعْدَ فَوْتِهِمَا[بحارالأنوار، ج71، ص86].
قَالَ الْبَاقِرُ(علیه السلام):إِنَّ الْعَبْدَ لَیكونُ بَارّاً بِوَالِدَیهِ فِی حَیاتِهِمَا ثُمَّ یمُوتَانِ فَلَا یقْضِی عَنْهُمَا دُیونَهُمَا وَ لَا یسْتَغْفِرُ لَهُمَا فَیكتُبُهُ اللَّهُ عَاقّاً وَ إِنَّهُ لَیكونُ عَاقّاً لَهُمَا فِی حَیاتِهِمَا غَیرَ بَارٍّ بِهِمَا فَإِذَا مَاتَا قَضَى دَینَهُمَا وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمَا فَیكتُبُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَارّاً[كافى، ج2، ص163].
امام باقر(علیه السلام)فرمود: فرزندى كه پدرش را از دست بدهد و نسبت به دیون او بى‏تفاوت باشد و برایش استغفار نكند، عاق مى‏شود و حتّى اگر در زمان حیات والدین عاق شده باشد، با پرداخت دیون آنها و استغفار براى آنها او برّ به والدین كرده است.[بحار الأنوار، ج74، ص59)
5- كمك و انفاق به والدین
یسْأَلُونَكَ مَاذَا ینفِقُونَ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَیرٍ فَلِلْوَالِدَینِ وَالأَقْرَبِینَ وَالْیتَامَى وَالْمَسَاكِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَیرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِیمٌ- از تو سۆال مى‏كنند چه چیز انفاق كنند؟ بگو: «هر خیر و نیكى (و سرمایه سودمند مادى و معنوى) كه انفاق مى‏كنید، باید براى پدر و مادر و نزدیكان و یتیمان و مستمندان و درماندگان در راه باشد.» و هر كار خیرى كه انجام دهید، خداوند از آن آگاه است.( لازم نیست تظاهر كنید، او مى‏داند)»(بقره،آیة215) همانطور كه می‌بینید والدین در صدر جدول است.
امام صادق(علیه السلام)فرمود: احسانِ به والدین این است كه وقتى چیزى از تو مى‏خواهند آنها را به زحمت نیندازى؛ گرچه بى‏نیاز هستند، حاجت آنان را برآور
6- ادب نسبت به والدین
در ورایتی از پیامبر اكرم صّی الله علیه و آله وارد شده است:
مَا مِنْ وَلَدٍ بَارٍّ ینْظُرُ إِلَى وَالِدَیهِ نَظَرَ رَحْمَةٍ إِلَّا كَانَ لَهُ بِكُلِّ نَظْرَةٍ حِجَّةٌ مَبْرُورَةٌ قَالُوا یا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ نَظَرَ كُلَّ یوْمٍ مِائَةَ مَرَّةٍ قَالَ نَعَمْ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ أَطْیب (روضة الواعظین و بصیرة المتعظین ج‏2 ص 368 ) ‏
هیچ فرزند نیكوكارى نیست مگر اینكه چون یك نظر رحمت به پدر و مادر افكند براى او پاداش حجى پذیرفته است. گفتند: اى رسول خدا! و اگر در هر روز صد بار بنگرد؟ فرمودند: آرى و خداوند بزرگتر و مهربان‏تر است( روضة الواعظین-ترجمه مهدوى دامغانى ص 587 )
7- مدارا با والدین
امام رضا(علیه السلام)فرمود: گر چه والدین در خط نیستند، ولى با آنها مدارا كن.[مرآة العقول، ج8، ص 418)
8- تشكر از والدین
قَالَ الرِّضَا(علیه السلام):مَنْ لَمْ یشْكرْ وَالِدَیهِ لَمْ یشْكرِ اللَّهَ[خصال صدوق، ج1، ص156)
هر كس از پدر و مادر خود سپاسگزار نباشد خداى را سپاسگزار نیست (خصال-ترجمه فهرى، ج‏1، ص: 174)
9- جلب رضایت والدین
در روایتی از پیامبر اكرم صلّی الله علیه و آلة وارده شده است كه:
من أصبح مرضیا لأبویه أصبح له بابان مفتوحان إلى الجنّة، و من أمسى مثل ذلك و إن كان واحدا فواحد، و من أصبح مسخطا لأبویه أصبح له بابان مفتوحان إلى النار، و من أمسى مثل ذلك، و إن كان واحدا فواحد.(تحریر المواعظ العددیة ص175)
هر كه بامداد پدر و مادر از او راضى باشند دو در از بهشت به رویش باز است، و همچنین هنگام عصر. و اگر یكى از آنها از وى راضى باشد یك در به رویش باز است؛ و هر فرزندى كه بامداد یا پسین پدر و مادر از او خشمگین باشند دو در از جهنم به رویش باز است، و اگر یک كدام ناراضى باشد یک در . (نصایح ص 79 )