5عامل اختلاف و کدورت در خانواده
اختلاف

خانواده از مجموعه افرادی تشكیل شده كه مسئولیت های متقابلی بر عهده آنها است. این افراد نیازهای مادی، عاطفی و اجتماعی دارند كه باید در محیط خانواده برآورده شود.
بسیاری از اختلافات به كمک همین روابط عاطفی مثبت و بسیار نزدیک، قابل حل است. بدون شک بسیاری از مشكلات اخلاقی جامعه امروز ما ریشه در اختلافات خانوادگی دارد. آمارهای مربوط به مسایل اخلاقی نشان می دهد، اغلب افراد بزهكار از نعمت خانواده سالم محروم بوده و وارث ناهنجاری های خانوادگی هستند. همچنین كسانی كه در جامعه به موفقیت هایی رسیده اند، نیز موفقیتشان را مدیون خانواده سالم خویش هستند.
در مقاله حاضر به بررسی بعضی از عوامل اختلاف و ایجاد كدورت در خانواده و ارائه راه حل های پیشگیرانه پرداخته شده كه با هم آن را از نظر می گذرانیم:

1. خودخواهی
خودبینی و خودخواهی از جمله مهم ترین عوامل اختلافات خانوادگی است. كسانی كه به این بیماری مبتلا باشند، خوبی‌های خود را می بینند و بزرگ می شمارند، ولی بدی هایشان را نمی بینند. در متون اسلامی نكوهش های فراوانی در مورد تكبر و خودمحوری وارد شده و گفته شده كه اگر ذره ای تكبر در وجود فرد باشد وارد بهشت نمی شود. (لا یدخل الجنه من فی قلبه ذره من كبر.) (كلینی، كافی، ج 2، ص 309)
البته صفت تكبر برای زن در برابر غیرشوهرش (نامحرم) پسندیده است، ولی در برابر شوهرش بزرگترین عامل ایجاد كننده اختلاف می باشد.
یكی از بیماریهای بزرگ اجتماعی چشم چرانی و نگاه های طولانی و شهوت آلود به نامحرم است. قرآن مجید و پیامبر(صلی الله علیه وآله) و اهل بیت عصمت(علیه السلام) با بیانات بسیار مهمی، آثار منفی این پدیده زشت را گوشزد نموده و از مسلمانان خواسته اند تا چشم خود را از نگاه به نامحرمان كنترل كنند
نگاه

2. چشم چرانی
قرآن مجید در سوره مباركه نور در دو آیه به حكم این مسأله پرداخته و در آیه نخست خطاب به مۆمنان می فرماید: به مۆمنان بگو چشم های خود را از نگاه به نامحرمان فرو گیرند و دامان خود را حفظ كنند، این برای آنها پاكیزه تر است، خداوند از آنچه انجام می دهید آگاه است و در آیه دوم زنان مۆمنه را مخاطب قرار داده و چنین می فرماید: «و به زنان باایمان بگو چشم های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند و دامان خویش را حفظ كنند و زینت خود را جز آن مقدار كه ظاهر است، آشكار ننمایند.»(نور/ 31)
افراد در انتخاب همسر باید نهایت كوشش را به عمل آورند تا همسری نیک و دلخواه و دیندار پیدا كنند و هرچه بیشتر در این زمینه احتیاط و عاقبت اندیشی كنند بهتر است؛ زیرا ازدواج، آغاز زندگی مشترک انسان است و پس از این كه انسان فردی را برای همسری برگزید و با او پیمان زناشویی برقرار كرد باید از غیر او چشم بپوشد.
ازدواج‌ سالم
امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «ما اغنتم احد بمثل ما اغنتم بغض البصر فان البصر لا یغض عن محارم الله الا وقد سبق الی قلبه مشاهده العظمه و الجلال (مصباح الشریعه، ص 9)؛ هیچ كس سودی بالاتر از این سود به دست نیاورد كه در اثر فروپوشاندن چشم به دست آورده باشد، چون هر اندازه كه چشم از محارم خدا فرو پوشانده و كنترل شود، با قلبی نورانی آثار عظمت و جلال خدا را می بیند.»
هر كسی كه به سعادت و خوشبختی خویش علاقه مند است باید پس از ازدواج دست از افكار كودكانه و چشم چرانی های خانمان سوز بردارد و مسیر زندگی خود را تغییر دهد.
با كمی دقت در آیات و روایات به دست می آید كه چشم چرانی آثار سوء فراوانی دارد و مهم ترین آن اسیر شدن انسان در دام های شیطان و فراهم ساختن بدبختی در آخرت است. از حضرت علی(علیه السلام) سۆال شد به چه وسیله ای از نگاه بد نجات یابیم؟ حضرت یاد خدا و خواندن دو ركعت نماز را توصیه نمودند. (مصباح الشریعه، ص 9)
از نتایج عیب جویی این است كه زن و شوهر نسبت به یكدیگر مكدر می شوند و مهر و علاقه شان از بین رفته، كم رنگ می گردد و نسبت به زندگی و همسرداری دلسرد می شوند و یا ممكن است در صدد تلافی برآیند و همدیگر را به سبب عیب جویی تحقیر نمایند. و این امر، صفا و صمیمیت و شیرینی زندگی را به تلخی و شكست مبدل می سازد و زن و شوهر را از یكدیگر فراری می دهد.
3. بدبینی
قرآن می فرماید: «ای كسانی كه ایمان آورده اید از بسیاری از گمان ها بپرهیزید كه پاره ای از گمان ها گناه است و جاسوسی مكنید.» (حجرات 12)
سوءظن و گمان بد بردن نسبت به هر مسلمانی زشت و ناروا است و نارواتر از آن در محیط خانواده است. هر كس به این بیماری مبتلا شد، زندگی را بر خود و خانواده اش تلخ می كند، بهانه جویی می كند و آن را تعقیب می كند؛ چون یكی از آثار زشت بدگمانی تجسس است كه در آیه شریفه فوق از آن نهی شده است.
خانواده ای كه به مرض بدگمانی دچار شود، آسایش و خوشی نمی بیند. بنیاد چنین خانواده ای همواره در معرض خطر است و ممكن است حتی به طلاق و جدایی هم بینجامد و یا جنایتی را در پی داشته باشد.
توجه به مفاسد فردی و اجتماعی سوء ظن و نیز خود را در مظان اتهام قرار ندادن، از راه های علاج این رذیله اخلاقی است.
تمسخر

4. عیب جویی
قرآن كریم می فرماید: «ای اهل ایمان! نباید گروهی گروه دیگر را مسخره كنند، شاید مسخره شده ها از مسخره كنندگان بهتر باشند و نباید زنانی زنان دیگر را (مسخره كنند) شاید مسخره شده ها از مسخره كنندگان بهتر باشند و از یكدیگر عیب جویی نكنید...» (حجرات/ 11)
كمتر كسی را در این جهان می توان یافت كه تمام خوبی ها در او جمع باشد و از تمام بدی ها و نقص ها پاک و منزه باشد. انسان ها با ویژگی های متفاوت و فرهنگ ها و آداب و رسوم مختلفی بزرگ شده و پرورش می یابند و هیچ زن و مردی نیست كه كاملا بی عیب و نقص باشد، مگر ائمه معصومین- علیهم السلام- پس نباید درصدد عیب جویی برآمد و كانون مقدس زناشویی را متزلزل و اسباب ناراحتی خانواده را فراهم نمود.
از نتایج عیب جویی این است كه زن و شوهر نسبت به یكدیگر مكدر می شوند و مهر و علاقه شان از بین رفته، كم رنگ می گردد و نسبت به زندگی و همسرداری دلسرد می شوند و یا ممكن است در صدد تلافی برآیند و همدیگر را به سبب عیب جویی تحقیر نمایند. و این امر، صفا و صمیمیت و شیرینی زندگی را به تلخی و شكست مبدل می سازد و زن و شوهر را از یكدیگر فراری می كند.
طرح قرآن برای پیشگیری از این بیماری اجتماعی استمداد از عواطف و توجه به صمیمیت و وحدت است. «از یكدیگر عیب جویی نكنید». (حجرات/ 11) یكدلی و همراهی كردن هم در زندگی و ایجاد وحدت و پذیرش تفاوت ها هم می تواند همان وحدت را برساند كه قرآن روی آن انگشت گذاشته و فرموده كه از خودتان عیب جویی نكنید.

5. توقعات نابجا
یكی از عواملی كه باعث بروز اختلاف در خانواده می گردد، توقعات است كه اعضای خانواده از یكدیگر دارند، در حالی كه بسیاری از این توقعات برآورده نمی شوند. مشكل عمده این است كه معمولا انسان به توقعاتی كه از دیگران دارد، توجه می‌كند نه به توقعات و انتظاراتی كه دیگران از او دارند.
سوءظن و گمان بد بردن نسبت به هر مسلمانی زشت و ناروا است و نارواتر از آن در محیط خانواده است. هركس به این بیماری مبتلا شد، زندگی را بر خود و خانواده اش تلخ می كند، بهانه جویی می كند و آن را تعقیب می كند.
انسان ها همواره خوبی هایی را كه در حق دیگران كرده اند به یاد دارند و از این كه در مقابل آن خوبی ها پاسخی دریافت نمی كنند ناراحت شده و از بی نمک بودن دست خویش گلایه دارند، اما در مورد كوتاهی های خود و خوبی های دیگران چندان حضور ذهنی ندارند. وقتی در یک خانواده همه اعضای آن با چنین نگرشی اعمال همدیگر را مورد ارزیابی قرار دهند طبیعی است كه همواره در میانشان ناراحتی و گلایه خواهد بود. راه از بین بردن این گلایه ها كم كردن توقعات است. انسان باید توقعات و انتظاراتش را از دیگران بریده و به خالق خویش وابسته نماید و از كسی انتظار نداشته باشد كه خوبی ها و نیكی های او را جبران كند.
اعمال نیک را باید همواره بخاطر خود نیكی و اجر و ثوابی كه دارد انجام داد نه با انتظار جبران آن. در این صورت، انسان از نیكی كردن به دیگران لذت می برد و البته زندگی بسیار لذت بخش تری نیز در قیامت در انتظار او خواهد بود و همین توجه به ثواب اخروی، زندگی دنیوی را نیز شیرین و با طراوت می كند.
توقعات بیجا و چشم هم چشمی ها كه بیشتر در میان زنان شایع است، سرزنش های زن است كه مرد را به كارهای گاها غیر مشروع وا می دارد.(آیین همسرداری، ابراهیم امینی، ص67)
كم كردن توقعات یعنی هر كسی در زندگی، قدر نعمت هایی را كه دارد بداند. و با توجه به این كه امكانات و توان مالی افراد متفاوت است، نباید به خاطر خواسته های نابجا و غیرضروری و غیرعاقلانه، كانون گرم خانواده را تلخ نمود و مرد خانواده را به خاطر هوی و هوس های زنانه و زیاده طلبی ها به زحمت و گاهی كارهای نامشروع واداشت. از این رو پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید: هر زنی كه با شوهرش ناسازگار باشد و او را بر چیزهایی كه توانایی ندارد وادار نماید اعمالش مورد قبول خدا واقع نشده و در قیامت مورد غضب پروردگار جهانیان واقع می شود. (بحارالانوار، ج103، ص244)