حقوق مادر در حیات و مرگش !
مادر
هنگامی كه از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در مورد قدردانی از مادر سۆال شد، آن حضرت فرمود: «هیهات! هیهات! كه بتوانی حق مادر را ادا كنی. هر آینه اگر به اندازه ریگهای بیابان عالج [صحرائی در عربستان] و دانه‌های باران به مادر خدمت كنی و از وی قدردانی كرده و بنده وار در پیش او بایستی، این همه خدمات تو به اندازه زحمات وی در هنگامی كه در رحم او بودی و سنگینی تو را تحمل می‌كرد نخواهد بود.
مادر از نظر فرهنگ اسلام دارای جایگاه ویژه‌ای است. رهبر عالیقدر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله در یك جمله زیبا مقام و منزلت حقیقی مادر را چنین بیان می‌كند: «الجنة تحت اقدام الامهات؛ بهشت زیر پای مادران است.» و در جمله‌ای دیگر فرمود: «تحت اقدام الامهات روضة من ریاض الجنة؛ جای قدمهای مادران باغی از باغهای بهشت است.»
این سخنان گهربار رسول بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله نهایت درجه تكریم مادر است. یعنی هر كس بخواهد به عالی‌ترین مقامات انسانی دست یابد، باید مادر خود را مورد احترام و محبت قرار دهد.
در مورد مقام ارجمند مادر، مطالب فراوانی در سیره و سخن اهل بیت علیهم السلام می‌توان یافت. در اینجا به چند مورد اشاره می‌كنیم:
امام صادق علیه السلام فرمود: مردی به حضور رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله آمده و عرضه داشت:‌ای رسول خدا! به كدام یك از بستگانم نیكی كنم؟ فرمود: به مادرت. مرد پرسید: بعد از آن؟ فرمود: به مادرت. برای بار سوم پرسید: پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: مادرت. در نوبت چهارم حضرت فرمود: به پدرت نیكی كن! (الكافی، ج 2، ص 159)
از امام سجاد علیه السلام روایت شده است كه فرمود: مردی به حضور حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله شرفیاب شده و اظهار داشت: ‌ای رسول خدا! من مردی گنهكار و آلوده به معصیت هستم و از انجام هیچ گناهی فروگذاری نكرده‌ام، آیا امید آمرزش برایم هست؟
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «من زار قبر والدیه او احدهما كل جمعة فقرا عندهما یس غفر الله له بعدد كل حرف منها ؛ هر كس قبر پدر و مادرش یا یكی از آنها را در هر جمعه زیارت كند و در كنار مزار آنان سوره یس بخواند، در مقابل هر حرفی كه از این سوره می‌خواند، خداوند آمرزشی نصیب او می‌فرماید»
رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسید: آیا پدر و مادرت زنده هستند؟ مرد گفت: فقط پدرم زنده است. پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: برو با او خوشرفتاری كن. آن مرد رفت و پیامبر صلی الله علیه و آله بعد از رفتن او زیر لب زمزمه می‌كرد كه:‌ ای كاش مادرش زنده بود! (مستدرك الوسائل، ج 15، ص 180)

حقوق مادر در حیات
ابوذر می‌گوید: از رسول گرامی اسلام شنیدم كه فرمود: «نگاه به علی بن ابیطالب عبادت است. نگاه مهرآمیز به پدر و مادر عبادت است. نگاه به صحیفه - یعنی صحیفه قرآن - عبادت است. نگاه به كعبه عبادت است.»
امام سجاد علیه السلام با توجه به نقش حیاتی مادر در پرورش و رشد فرزندان، به حقوق اساسی مادر اشاره كرده و فرزندان را اكیدا به رعایت آن سفارش می‌كند: «حق مادرت آن است كه بدانی، او تو را حمل كرد به گونه‌ای كه هیچ كس، دیگری را چنین حمل نمی‌كند و از شیره جانش به تو بخشید كه هیچ كس به دیگری نمی‌بخشد. و با تمام وجودش از تو نگهداری كرد و برایش مهم نبود كه خودش گرسنه بماند و به تو غذا بدهد، خود تشنه باشد و به تو آب بیاشامد، خودش برهنه باشد و به تو لباس بپوشاند، خودش در مقابل آفتاب باشد و تو را زیر سایه نگهدارد، از خواب خود به خاطر تو چشم بپوشد. او تو را از گرمای تابستان و سرمای زمستان حفظ كرد. [مادر همه این رنجها را تحمل كرد،] تا تو برای او باشی. تو توانایی شكرگزاری از مادرت را نداری، مگر با یاری و توفیق خداوند متعال.» (من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 621)
آنچه از روایات برمی آید این است كه جبران زحمات مادر و بجای آوردن حقوق او كاری است بس مشكل، اما باید تا حد توان در این زمینه تلاش نمود. در اینجا به مهمترین حقوق مادر اشاره می‌كنیم:
مادر شاغل و فرزندانشان
1. نیكی و احسان
خداوند متعال در قرآن كریم با اشاره به مقام بلند پدر و مادر، از زبان حضرت عیسی علیه السلام می‌فرماید: «خداوند مرا نسبت به مادرم نیكوكار قرار داده و جبار و شقی نگردانید.» (سوره مریم/32)
2. قدرشناسی
هنگامی كه از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در مورد قدردانی از مادر سۆال شد، آن حضرت فرمود: «هیهات! هیهات! كه بتوانی حق مادر را ادا كنی. هر آینه اگر به اندازه ریگهای بیابان عالج [صحرائی در عربستان] و دانه‌های باران به مادر خدمت كنی و از وی قدردانی كرده و بنده وار در پیش او بایستی، این همه خدمات تو به اندازه زحمات وی در هنگامی كه در رحم او بودی و سنگینی تو را تحمل می‌كرد نخواهد بود.» (مستدرک الوسائل، ج 15، ص 203)
یكی از مصادیق قدرشناسی در مورد مادر این است كه انسان نسبت به او درشتی نكند و همواره در جلب رضایت او تلاش نماید.
3. نگاه مهرآمیز
ابوذر می‌گوید: از رسول گرامی اسلام شنیدم كه فرمود: «النظر الی علی بن ابیطالب عبادة والنظر الی الوالدین برافة و رحمة عبادة والنظر فی الصحیفة - یعنی صحیفة القرآن - عبادة والنظر الی الكعبة عبادة ؛ نگاه به علی بن ابیطالب عبادت است. نگاه مهرآمیز به پدر و مادر عبادت است. نگاه به صحیفه - یعنی صحیفه قرآن - عبادت است. نگاه به كعبه عبادت است.» (وسائل الشیعه، ج 6، ص 205)
ابوذر می‌گوید: از رسول گرامی اسلام شنیدم كه فرمود: «نگاه به علی بن ابیطالب عبادت است. نگاه مهرآمیز به پدر و مادر عبادت است. نگاه به صحیفه - یعنی صحیفه قرآن - عبادت است. نگاه به كعبه عبادت است»
4. بدست آوردن رضایت پدر و مادر
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: نسبت به پدر و مادر نیكوكار باش تا پاداش تو بهشت باشد ولى اگر عاقّ آنها شوى جهنّمى خواهى بود.(اصول كافى، ج 2، ص 348)

حقوق مادر پس از مرگش
از دیدگاه فرهنگ آسمانی اسلام همچنان كه فرزندان در حال حیات مادر خود، حقوق وی را رعایت می‌كنند، شایسته است پس از مرگ وی نیز او را فراموش نكرده، با انجام اعمال شایسته در تكریم او بكوشند. برخی از این اعمال را می‌توان این گونه بیان كرد:
1. زیارت مزار مادر
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «من زار قبر والدیه او احدهما كل جمعة فقرا عندهما یس غفر الله له بعدد كل حرف منها (بحارالانوار، ج 89، ص 293)؛ هر كس قبر پدر و مادرش یا یكی از آنها را در هر جمعه زیارت كند و در كنار مزار آنان سوره یس بخواند، در مقابل هر حرفی كه از این سوره می‌خواند، خداوند آمرزشی نصیب او می‌فرماید.»
2. قرائت قرآن
امام صادق علیه السلام به فرزندان صالح توصیه فرمود كه: «قرائة القرآن فی المصحف تخفف العذاب عن الوالدین ولو كانا كافرین (الكافی، باب قرائة القرآن فی المصحف، حدیث 1)؛ قرائت قرآن از روی مصحف، از عذاب پدر و مادر می‌كاهد، گرچه آنان كافر باشند.»
3. انجام اعمال نیک به نیت مادر
انجام اعمال نیک و هدیه ثواب آن به مادر، در جلب رضایت وی و شادی روحش تاثیر فراوان دارد. پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «سید الابرار یوم القیامة رجل بر والدیه بعد موتهما (بحارالانوار، ج 71، ص 84)؛ سرآمد و سرور ابرار در روز قیامت كسی است كه بعد از مرگ پدر و مادرش برای ایشان احسان و نیكی كند.»