در سیره‌ی‌ حضرت ‌یونس(علیه‎السلام) آزما‌یش چنین بود كه خطر به قوم تبهكار نزد‌یك شد و بر قوم او سا‌یه افكند، اما پس از توسل آنان به خداوند، خطر قر‌یب الوقوع رفع گرد‌ید. هم در مورد قوم ‌یونس چنین شد و هم در مورد خود حضرت ‌یونس: "لما امنوا كشفنا عنهم عذاب الخزی و متعناهم الی حین."(1) نكته‌ی‌ شایان ذكر ‌این كه عذاب الهی دو‌گونه است: جسمانی و‌ روحانی. عذاب جسمانی آن است كه به بدن ‌یا مال ‌یا فرزند و مانند آن آسیبی برساند و عذاب روحانی آن است كه از مقام‎های معنوی بكاهد و لذت مناجات با خدا را از كام انسان سلب كند و ‌یا آبرو و حیثیت او را ببرد.

به یقین عذاب روحانی بدتر از عذاب جسمانی است، چنانكه روح و همه‌ی‌ شئون آن قو‌ی‎تر از جسم و اوصاف و عوارض آن است.

خداوند درباره‌ی‌ قوم حضرت ‌یونس می‌فرما‌ید: ما آنها را رسوا نكرد‌یم. ولی قوم مد‌ین رسوا شدند. ‌یعنی گذشته از ا‌ین كه جسم شان آسیب د‌ید، حیثیت تار‌یخی‎شان نیز لكه‎دار شد. قوم ثمود و قوم عاد نیز بد‌ینگونه رسوا شدند. خداوند آنها را هم مستأصل كرد و هم در تار‌یخ مفتضح شان ساخت. اما قوم ‌یونس كه توبه كردند، مجدداً از لطف الهی برخوردار شدند و خداوند به آنان حیات و تمتع و بهره دوباره داد و حیثیت بخشید و پیامبرشان را برای ادامه ی رهبری آنها اعزام كرد.

هجرت حضرت ‌یونس از محیط مسئولیت و سفارت و رسالت خود فاصله گرفت، گرچه بر او واجب نبود با تحمل فشار زا‌ید و سرسختی امت ناسازگار، در بین آنها بماند، اما بهتر از كاری كه او كرده، ممكن بود.
هجرت حضرت ‌یونس از محیط مسئولیت و سفارت و رسالت خود فاصله گرفت، گرچه بر او واجب نبود با تحمل فشار زا‌ید و سرسختی امت ناسازگار، در بین آنها بماند، اما بهتر از كاری كه او كرده، ممكن بود. مبلّغ دین الهی و مربّی جامعه انسانی باید مسئولیت خو‌یش را تا آخر‌ین لحظه انجام دهد. ا‌ینگونه نباشد كه با مقداری فشار خسته شده، رسالت خود را ترك كند، چون تا آخر‌ین مرحله انتظار پیروزی وجود دارد، ز‌یرا احاطه بر همه‌ی‌ اسباب و علل و آگاهی از همه‌ی‌ موانع در اختیار خداست و انسان وسیله‎ای بیش نیست، ز‌یرا او تنها چند صباحی را در ا‌ین مقام و سنگر می‎ماند.

آن كس كه كار را به مقصد و ثمر می‎رساند، خداوند است. لقمان حكیم این چنین فرزند خود را پند می‌دهد: "واصبر علی ما اصابك ان ذلك من عزم الامور"(2)؛ بردباری و پایداری جزو عزم الامور است.انسان تا اهل عزم نباشد، نمی‎تواند در صحنه‎های سیاسی، نظامی، فرهنگی و مانند آن پیروز شود. از این رو پیامبرانی را كه مسئولیت آنها خطیرتر بود و ایستادگی بیشتری می‌طلبید "اولوا‌العزم" گویند.

عذاب الهی دو‌گونه است: جسمانی و‌ روحانی. عذاب جسمانی آن است كه به بدن ‌یا مال ‌یا فرزند و مانند آن آسیبی برساند و عذاب روحانی آن است كه از مقام‎های معنوی بكاهد و لذت مناجات با خدا را از كام انسان سلب كند و ‌یا آبرو و حیثیت او را ببرد.
اموری كه انسان با‌ید در آن مصمم و قاطع باشد و "‌ینبغی ان ‌یعزم علیه"، التفات، عزم، مراقبت و محاسبت بیشتر و دا‌یمی را می‎طلبد، تا انسان به هدفی كه دارد موفق شود. گرچه هیچ امری، حتی یك نگاه جزئی یا حركت كوتاه بدون تصمیم‎گیری انسان انجام نمی‌گیرد، لیكن ممكن است با پد‌ید آمدن برخی از موانع آن عزم منهدم گردد و انسان عازم، مردّد شود ولی برخی از امور با‌ید درباره‌ی‌ آنها تصمیم جدی گرفت كه چیزی مانع ادامه‌ی‌ تصمیم نگردد. صبر و مقاومت در برابر رو‌یدادهای تلخ در فراز و نشیب آزمون، امر به معروف و نهی از منكر، جهاد و اجتهاد و مانند آن، از عزم الامور است.

‌یعنی انسان اگر مسئو‌لیتی را در ا‌ینگونه امور پذ‌یرفت، با‌ید درباره‌‌ ی آنها مصمم باشد و تا لحظه‌‌ ی آخر از انجام آن كوتاهی نكند. از این رو خداوند، رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) را امر به صبر و استقامت می‌كند: "فاصبر لحكم ربّك ولا تكن كصاحب الحوت."(3)   

--------------------------------------------------------------------------------

پی‎نوشت‎ها:

1- سوره ی یونس، آیه 98 . ‌

2- سوره ی لقمان، آیه 17.

3- سوره ی قلم، آیه 48 .

برگرفته از سیره ی پیامبران، آیة الله جوادی آملی .