عمل جنسی تحت‌تأثیر عوامل زیست‌شناختی، روان‌شناختی و اجتماعی قرار می‌گیرد. دستگاه تناسلی خارجی و داخلی هورمون‌ها و هورمون‌های عصبی، پویش‌های درون‌روانی، ارتباطات بین‌فردی، وضعیت اجتماعی، اقتصادی، و آداب و رسوم غالب‌فرهنگی، همه بر تظاهرات جنسیتی تأثیر می‌گذارند. اختلال در یک یا چند مورد از موارد ذکر شده می‌تواند. منجر به اختلال جنسی گردد. اپیزودهای مکرر اختلال جنسی، ایجاد اضطراب در مورد انجام عمل جنسی می‌کند و اضطراب اختلال در عملکرد جنسی را تشدید و منجر به دائمی شدن آن می‌گردد. اختلال می‌تواند بر اواع مادام‌العمر یا اکتسابی (که پس از یک دوره عملکرد طبیعی ایجاد می‌شود)، نوع فراگیر یا نوع موقعیتی (محدود به یک شریک خاص یا یک موقعیت خاص)، و نتیجه عوامل فیزیولوژیک عوامل روان‌شناختی، یا ترکیبی از عوامل باشد. هفت طبقه‌بندی اصلی اختلالات عملکرد جنسی که در DSM-IV-TR ذکر شده عبارتند از:
 
۱. اختلالات میل‌ جنسی
۲. اختلالات انگیختگی جنسی
۳. اختلالات ارگاسمی
۴. اختلالات درد جنسی
۵. اختلال جنسی ناشی از یک بیماری طب یک عمومی
۶. اختلال جنسی ناشی از مواد
۷. اختلال جنسی که به‌گونه‌ای دیگر مشخص‌نشده.
در جدول مراحل چرخه پاسخ جنسی در DSM-IV-TR و اختلالات جنسی همراه با آن هرکدام از مراحل چرخه پاسخ جنسی طبق DSM-IV-TR و اختلالات جنسی که معمولاً همراه با آن مرحله است، فهرست شده است.
              جدول مراحل چرخه پاسخ جنسی در DSM-IV-TR و اختلالات جنسی همراه با آن
            مراحل                          ویژگی‌ها                                   اختلال
            ۱. میل                          از هر مورد دیگری که انحصاراً با فیزیولوژی تشخیص داده می‌شود مجزا است و نشان‌دهنده انگیزش‌ها، سائق‌ها و شخصیت بیمار است. با خیالپردازی‌های جنسی و میل به برقرار کردن روابط جنسی مشخص می‌شود.                                 اختلالات کمبود میل جنسی، اختلال انزجار جنسی، اختلال کمبود میل جنسی به‌دلیل یک بیماری طبی عمومی (زن یا مرد)، اختلال جنسی ناشی از مواد با اختلال میل جنسی
            ۲. تحریک                                حس ذهنی لذت جنسی و تغییرات فیزیولوژیک همراه آن، همه پاسخ‌های فیزیولوژیک که در مرحله تحریک و Plateau در روش مسترز و جانسون (Masters and Johnson) وجود دارد. در این مرحله جای می‌گیرد.                                 اختلال انگیختگی جنسی در زن، اختلال نعوظ در مردان (ممکن است در مراحل سه و چهار هم رخ دهد)، اختلا لنعوظ در مردان به‌دلیل یک بیماری طبی عمومی، مقاربت دردناک به‌دلیل یک بیماری طبی عمومی (مرد یا زن)، اختلال جنسی ناشی از مواد همراه با اختلال انگیختگی
            ۳. ارگاسم                                اوج لذت جنسی، با رها شدن تنش جنسی و انقباض ریتمیک ماهیچه‌های پرینه‌ای و اندام‌های تناسلی لگنی                               اختلال ارگاسمی در زن، اختلال ارگاسمی در مرد، انزال زودرس، اختلال جنسی دیگر به‌دلیل یک بیماری طبی عمومی (زن یا مرد)، اختلال جنسی ناشی از مواد همراه با اختلال ارگاسم
            ۴. فرونشینی                           احساس آرمیدگی عمومی، خوشی، و آرمیدگی ماهیچه‌ای. در این مرحله مردان نسبت به رسیدن به ارگاسم دیگر مقاوم هستند که این زمان با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد. در حالی‌که زنان بدون مرحله مقاومت، می‌توانند چند ارگاسم داشته باشند.                                     دیسفوری پس از مقاربت، سردرد پس از مقاربت.
              اختلالات میل جنسی
اختلالات میل جنسی به دو گروه تقسیم شده است: اختلالات کمبود میل جنسی، که با کاهش یا فقدان خیالپردازی‌های جنسی و میل برای فعالیت جنسی، و اختلال انزجار جنسی، که با انزجار و اجتناب از تماس تناسلی جنسی با شریک جنسی مشخص می‌گردد.
بیمارانی که مشکلات میل جنسی دارند ممکن است از مهار میل جنسی به‌عنوان دفاع علیه ترس‌های ناخودآگاه در مورد ارتباط جنسی استفاده کنند. ممکن است فقدان میل‌ جنسی همراه با اضطراب یا افسردگی مزمن، یا مصرف داروهای مختلف روانگرا و داروهای دیگری که سیستم عصبی مرکزی را تضیف می‌کنند باشد. در درمانگاه‌های مشکلات جنسی، فقدان میل جنسی یکی از شایع‌ترین شکایات در بین زوج‌های ازدواج‌کرده است، و زنان بیشتر از مردان مبتلا می‌شوند.
              اختلال درد جنسی
- واژینیسم (vaginismus):
واژینیسم، انقباض غیرارادی ماهیچه یک‌سوم خارجی واژن است که موجب تداخل در ورود آلت تناسلی مردانه و مقاربت جنسی می‌گردد. این اختلال بیشتر در زنان گروه‌های بالاتر اجتماعی - اقتصادی وجود دارد. آسیب جنسی مثل تجاوز یا سوءرفتار جنسی در کودکی، می‌تواند عامل آن باشد. زنانی که تعارض‌های روانی - جنسی دارند، ممکن است آلت تناسلی مردانه را همچون اسلحه‌ای بیندازند. تربیت مذهبی سختگیرانه، که ارتباط جنسی را معادل گناه می‌داند یا مشکلات در ارتباط دونفره، نیز می‌تواند در این موارد دیده شود.
- مقاربت دردناک:
درد مکرر یا دائمی در ناحیه تناسلی که قبل، در حین، یا پس از مقاربت جنسی اتفاق می‌افتد. علل طبی (آندوستریوز، واژینیت، التهاب سرویکس، یا اختلالات لگنی دیگر) در این بیماران باید رد شود. در زنانی‌که سابقه تجاوز یا سوءرفتار جنسی در کودکی دارند، درد مزمن لگنی شکایت شایعی است. مقاربت دردناک ممکن است منجر به تنش و اضطراب گردد. مقاربت دردناک در مردان غیرشایع است و معمولاً با یک وضعیت طبی همراه است.
اختلالات انگیختگی جنسی
این اختلالات شامل اختلالات نعوظی مرد و اختلالات انگیختگی جنسی در زن است. گذاشتن تشخیص با ملاحظه کانون، شدت و مدت فعالیت جنسی بیمار است. اگر تحریک جنسی از لحاظ کانون، شدت یا مدت کافی نباشد، نباید تشخیص اختلالات انگیختگی گذاشته شود.
- زنان:
به جدول معیارهای تشخیصی برای اختلال برانگیختگی جنسی زنان در DSM-IV-TR نگاه کنید. معمولاً شیوع اختلال انگیختگی جنسی زنان کم‌تر از واقع تخمین زده می‌شود. در مطالعه‌ای بر روی زوج‌های ازدواج‌کرده که زندگی خوبی دارند، ۳۳% زنان در انگیختگی جنسی مشکل داشتند. مشکل در حفظ تحریک جنسی می‌تواند به‌صورت تعارض‌های روان‌شناختی (از جمله اضطراب، گاه و ترس) یا تغییرات فیزیولوژیک، منعکس شود. در اختلالات انگیختگی، تغییرات در سطح تستوسترون، استروژن، پرولاکتین، سروتونین، دوپامین و تیروکسین، و همچنین مصرف داروهای آنتی‌هیستامین، مؤثر دانسته شده است.
- معیارهای تشخیصی برای اختلال برانگیختگی جنسی زنان در DSM-IV-TR:
            الف ـ ناتوانی دائمی یا مکرر در رسیدن به پاسخ کافی لیز شدن - تورم (lubrication-swelling) در مرحله تحریک‌ جنسی یا حفظ آن تا کامل شدن فعالیت جنسی
            ب ـ اختلال باعث ناراحتی واضح یا مشکل بین فردی می‌گردد.
            ج ـ اختلال جنسی با بیماری دیگری در محور یک (به‌جز اختلال جنسی دیگر) بهتر توضیح داده نمی‌شود و صرفاً به‌دلیل اثر مستقیم فیزیولوژیک یک ماده (مثلاً داروی مورد سوءمصرف یا داروی طبی) یا یک بیماری طبی عمومی نمی‌باشد.
نوع را مشخص کنید:
            نوع مادام‌العمر
نوع اکتسابی
نوع را مشخص کنید:
            نوع فراگیر
نوع موقعیتی
نوع را مشخص کنید:
            به‌دلیل عوامل روان‌شناختی
به‌دلیل عوامل ترکیبی
- مردان:
به جدول معیارهای تشخیصی اختلال نعوظ در مردان در DSM-IV-TR نگاه کنید. در مردان جوان، شیوع اختلال نعوظ، یا ناتوانی جنسی (impotence)، هشت درصد تخمین زده می‌شود. با این حال، ممکن است این اختلال برای اولین بار در سنین بالار ظاهر می‌شود. برای تمایز ناتوانی جنسی ناشی از علل عضوی (طبی) از ناتوانی جنسی عملکردی (روان‌شناختی)، از روش‌های ساده تا تهاجمی استفاده می‌گردد. شایع‌‌ترین روشی که استفاده می‌شود پایش تورم شبانه آلت تناسلی (نعوظ‌های که هنگام خواب رخ می‌دهد)، است که به‌طور طبیعی همراه با خواب با حرکات سریع چشم (REM) است.
- معیارهای تشخیصی اختلال نعوظ در مردان در DSM-IV-TR:
            الف ـ ناتوانی دائمی با مکرر در رسیدن به نعوظ کافی یا حفظ آن تا کامل شدن فعالیت جنسی
            ب ـ اختلال موجب ناراحتی واضح یا مشکلات بین‌فردی می‌گردد.
            ج ـ اختلال نعوظ یا اختلال دیگری در محور یک (به‌جز یک اختلال جنسی) بهتر توضیح داده نمی‌شود و صرفاً به‌دلیل اثر فیزیولوژیک مستقیم یک ماده (داروی مورد سوءمصرف، یا داروی طبی) یا یک وضعیت طبی عمومی نمی‌باشد.
نوع را مشخص کنید:
            نوع مادام‌العمر
نوع اکتسابی
نوع را مشخص کنید:
            نوع فراگیر
نوع موقعیتی
نوع را مشخص کنید:
            به‌دلیل عوامل روان‌شناختی
به‌دلیل عوامل ترکیبی
گرفتن شرح حالی دقیق و خوب، در تعیین علت اختلال ارزش بسیار زیادی دارد. سابقه نعوظ خودبه‌خود، نعوظ صبحگاهی، یا نعوظ مناسب به‌هنگام خودارضائی یا با شریک جنسی به‌جز شریک جنسی همیشگی، نشان‌دهنده ناتوانی عملکردی است. عامل روان‌شناختی اختلال نعوظی عبارتند از تعارض‌های حل‌نشده ادبی یا پیش‌ - ادیبی (pre-oedipal)، که منجر به سوپرایگوئی مجازاتگر، ناتوانی در اعتماد، یا احساس عدم کفایت می‌گردد. اختلال نعوظی ممکن است نشان‌دهنده مشکلات ارتباطی بین شریک‌های جنسی باشد.
              اختلالات ارگاسمی
- زنان:
به جدول معیارهای تشخیصی اختلال ارگاسمی زنان در DSM-IV-TR نگاه کنید. اختلال ارگاسم در زنان (آنورگاسمی) تأخیری مکرر یا دائمی در ارگاسم یا فقدان آن پس از یک مرحله تحریک جنسی است. میزان تخمینی زنان ازدواج کرده بالای ۳۵ سال که هرگز به ارگاسم نرسیده‌اند، پنج درصد است. این نسبت در زنان ازدواج نکرده و زنان کم‌سن‌تر، بیشتر است.
شیوع کلی ارگاسم مهارشده در زنان، سی درصد است. عوامل روان‌شناختی همراه با ارگاسم مهارشده شامل ترس از بارداری یا طرف شدن از سوی شریک جنسی، خصومت نسبت به مردان، احساس گناه در مورد تکانه‌های جنسی، یا تعارض‌های زندگی خانوادگی است.
- معیارهای تشخیصی اختلال ارگاسمی زنان در DSM-IV-TR:
            الف ـ تأخیر دائم یا مکرر، یا فقدان ارگاسم پس از یک مرحله تحریک جنسی طبیعی. زنان در نوع یا شدت تحریکی که ارگاسم را در آنها باعث می‌گردد، تفاوت زیادی دارند. تشخیص اختلال ارگاسمی زنان باید براساس قضاوت پزشک باشد، مبنی بر اینکه توانائی ارگاسمی زن کم‌تر از حدی است که برای سن، تجربه جنسی و کفایت تحریک جنسی که دریافت می‌کند، مناسب به نظر می‌رسد.
            ب ـ اختلال موجب ناراحتی واضح یا مشکلات بین‌فردی می‌گردد.
            ج ـ اختلال ارگاسمی با بیماری دیگری در محور یک (به‌جز اختلال جنسی دیگر) بهتر توضیح داده نشود و صرفاً به‌دلیل اثر فیزیولوژیک مستقیم یک ماده (داروی مورد سوءمصرف، یا داروی طبی) یا یک بیماری طبی عمومی نباشد.
نوع را مشخص کنید:
            نوع مادام‌العمر
نوع اکتسابی
نوع را مشخص کنید:
            نوع فراگیر
نوع موقعیتی
نوع را مشخص کنید:
            به‌دلیل عوامل روان‌شناختی
به‌دلیل عوامل ترکیبی
- مردان:
در اختلال ارگاسمی مردان (ارگاسم مهارشده در مردان)، در حین مقاربت جنسی، با اشکال دچار انزال می‌شوند یا اینکه اصلاً انزال ندارند. ارگاسم مهارشده در تمام طول زندگی مردان معمولاً نشان‌دهنده آسیب‌شناسی شدید روانی است. اختلال اکتسابی در انزال اغلب نشان‌دهنده مشکلات بین‌فردی است.
- انزال زودرس:
شکایت اصلی ۳۵ تا ۴۰% مردانی که به‌دلیل اختلالات جنسی درمان می‌شوند، انزال زودرس است. بیمار به‌طور مکرر یا دائم، قبل از زمانی‌که می‌خواهد، به ارگاسم می‌رسد و انزال دارد. در مردان جوان، مردانی که شریک جنسی جدید دارند، و مردان تحصیل‌کرده دانشگاه شایع‌تر از مردانی است که تحصیلات کمتری دارند. به‌نظر می‌رسد که به نگرانی در مورد رضایت شریک جنسی ربط داشته باشد.
انزال زودرس ممکن است با ترس‌های ناخودآگاه از واژن همراه باشد. همچنین ممکن است نتیجه شرطی شدن فرد در تجارب جنسی اولیه باشد که در موقعیت‌هائی انجام‌ می‌شد که دیده شدن در آن موقعیت‌ها ممکن است خجالت‌آور باشد و باعث دستپاچگی شود. ازدواجی پراسترس، اختلال را تشدید می‌کند.
در صورت استفاده از روش‌های رفتاردرمانی، به حد زیادی قابل درمان است. با این حال، زیرگروهی از انزال‌کنندگان زودرس از نظر زیست‌شناختی، مستعد هستند، به تحریک سمپاتیک حساسیت بیشتری دارند یا زمان نهفتگی رفلکس عصبی بولیوکاورنوس (bulbocavernous reflex nerve latency time) در آنها کوتاه‌تر است، و باید با دارو، درمان گردند.
منبع:vista.ir