حدیث : امام صادق علیه السّلام فرمودند: حَقٌّ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ یَعرِفُنا اَن یَعرِضَ عَمَلَهُ فی کُلِّ یَومٍ وَ لَیلَهٍ عَلی نَفسِهِ، فَیَکُونَ مُحاسِبَ نَفسِهِ؛ بر هر مسلمانی که ما را می شناسد (و ما را به رهبری قبول دارد) سزاوار است که هر روز و شب، عمل خود را بر خویش عرضه بدارد و حسابگر نفس خویش باشد. (1)
?شرح حدیث:
محور این حدیث، ضرورت «محاسبه ی اعمال» است. حدیث یاد شده، این برنامه مفید را وظیفه کسانی دانسته که به حق ائمه(علیه السلام) و ولایت آنان آشنایند. این مطب در روایات دیگر نیز آمده است؛ در حدیثی از موسی بن جعفر نقل شده است که: «هر کس، هر روز به حساب اعمال خود نرسد، از ما نیست» و این، نشان می دهد که در برنامه یک شیعه معتقد به خط اهل بیت(علیه السلام) و امامت پیشوایان معصوم، محاسبه، یک کار حتمی، اجتناب ناپذیر و سازنده است.
گاهی باید «آینه ی محاسبه» را برداشت و در مقابل اعمال نهاد و جوهره ی حقیقی آنها را ارزیابی کرد و از خود حساب کشید و خود را به «محکمه ی وجدان» سپرد.
«محاسبه ی نفس»، از برنامه های معمول اهل سیر و سلوک است، تا دچار غرور و غفلت نشوند و از خدا، اخلاص، عمل صالح، قیامت و مرگ غافل نگردند.
کاسبان و تاجران، برای اینکه سود و زیان خود را بفهمند، ارزیابی می کنند.
مدیران و مسؤولان، به گزارش کار دقت می کنند، تا روند امور را زیر نظر داشته باشند.
تولیدکنندگان، به شاخص های استاندارد توجه می کنند، تا کیفیت تولیدات پایین نیاید و مشتری های خود را از دست ندهند.
ما هم، که عمرمان «در بازار عمل» می گذرد و شب و روزمان برایمان «پرونده عملی» ترتیب می دهد، نباید از خود و عمل خود غافل شویم.
محاسبه، باز هم محاسبه! مبادا، در مسیر زیان، پیش می رویم و خبر نداریم!

? پی نوشت:
1. تحف العقول، ص301
منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول