اختلاف
۰.امام علی علیه السلام:
و الْزَموا السَّوادَ الأعْظَمَ، فإنَّ يَدَ اللهِ مَع الجَماعةِ، و إيّاكُم و الفُرْقَةَ، فإنَّ الشّاذَّ مِن النّاسِ للشَّيطانِ، كما أنّ الشّاذَّ مِن الغَنَمِ للذِّئبِ.۱

۰.با اكثريت [دين دار] جامعه همراه شويد؛ زيرا دست خدا با جماعت است. از پراكندگى بپرهيزيد كه جدا شده از مردم، طعمه شيطان است، همچنان كه گوسفند جدا شده از رمه، طعمه گرگ است.

۰.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:
لا تَخْتَلِفوا فتَخْتَلِفَ قُلوبُكُم.۲

۰.با يكديگر ناسازگارى مكنيد كه دلهايتان ناسازگار و پراكنده می‌شود.

۰.امام علی علیه السلام:
أيْمُ اللهِ، ما اخْتَلَفتْ اُمّةٌ قَطُّ بَعدَ نَبِيّها إلاّ ظَهرَ أهْلُ باطِلِها على أهْلِ حَقِّها إلاّ ما شاءَ اللهُ.۳

۰.به خدا سوگند ياد می‌كنم كه هيچ امتى پس از پيامبر خود دچار اختلاف نشد، جز آن كه باطل گرايانِ آن امّت بر حقّ خواهانش چيره گشتند، مگر آن جا كه خدا نخواست.

۰.امام علی علیه السلام:
إيّاكُم و التَّلَوُّنَ في دِينِ اللهِ، فإنَّ جَماعَةً فيما تَكْرَهونَ مِن الحقِّ خَيرٌ مِن فُرقَةٍ فيما تُحِبّونَ مِن الباطِلِ، و إنّ اللهَ سُبحانَهُ لَم يُعْطِ أحَدا بفُرقَةٍ خَيرا، مِمّن مَضى و لا مِمّن بَقِي.۴

۰.از چند رنگى و اختلاف در دين خدا بپرهيزيد؛ زيرا يكپارچگى در آنچه حقّ است ـ ولى شما آن را ناخوش می‌داريد ـ از پراكندگى در آنچه باطل است ـ اما خوشايند شما می‌باشد ـ بهتر است. خداوند سبحان به هيچ يك از گذشتگان و باقى ماندگان، بر اثر تفرقه و جدايى، خير و خوبى عطا نكرده است.

۰.امام علی علیه السلام:
إنَّ الشَّيطانَ يُسَنّي لَكُم طُرُقَهُ، و يُريدُ أنْ يَحُلَّ دِينَكُم عُقْدةً عُقْدةً، و يُعْطيَكُم بالجَماعةِ الفُرقَةَ، و بالفُرقَةِ الفِتْنَةَ، فاصْدِفوا عن نَزَغاتِهِ و نَفَثاتِهِ.۵

۰.همانا شيطان راه‌هاى خود را براى شما آسان و هموار می‌كند و می‌خواهد بند بندِ دين شما را بگسلاند و به جاى يكپارچگى، پراكندگى نصيبتان كند و بر اثر پراكندگى، فتنه و فساد پديد آورد. پس، از وسوسه‌ها و افسون‌هايش روي گردان شويد.

۰.امام علی علیه السلام:
إنّ لِبَني اُمَيّةَ مِرْوَدا يَجْرونَ فيهِ، و لَو قدِ اخْتَلَفوا فيما بَينَهُم ثُمَّ كادَتْهُمُ الضِّباعُ لَغَلبَتْهُم!۶

۰.بنى اميه را مهلتى است كه در آن می‌تازند، و آن گاه كه در ميانشان اختلاف افتد، [چنان دچار ضعف خواهند شد كه] كفتارها بر آنان چيره گردند!

۰.امام علی علیه السلام:
ـ لَمّا قالَ لَه بعضُ اليَهودِ: ما دَفَنْتُم نَبيَّكُم حتّى اخْتَلَفْتُم فيهِ! ـ: إنَّما اخْتَلَفْنا عَنهُ لا فيهِ، و لكنَّكُم ما جَفّتْ أرْجُلُكُم مِن البَحرِ حتّى قُلْتُم لنَبيِّكُم: «اجْعَلْ لَنا إلها كَما لَهُمْ ءآلِهَةٌ قالَ إنَّكُمْ قَومٌ تَجْهَلُونَ»۷.۸

۰.ـ در پاسخ به يهوديى كه به امام علیه السلام گفت: هنوز پيامبر خود را دفن نكرده درباره او دچار اختلاف شديد! ـ فرمود: ما، در جانشينى او اختلاف كرديم نه درباره خود او. اما شما، هنوز پاهايتان از آب دريا نخشكيده بود كه به پيامبرتان گفتيد: «همچنان كه آنان را خدايان است براى ما نيز خدايى در نظر گير، پس او گفت: شما مردمى نادانيد».

۰.معاني الأخبار:
عن عبد المُؤمِن الأنصاريّ: قلت للإمامِ الصّادقِ علیه السلام: إنّ قَوما رَوَوا أنَّ رسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله قالَ: إنّ اخْتِلافَ اُمَّتي رَحمَةٌ؟ فقالَ: صَدَقوا. قلتُ: إنْ كانَ اخْتِلافُهُم رَحمَةً فاجْتِماعُهُم عَذابٌ؟ قالَ: لَيس حيثُ ذَهَبْتَ و ذَهَبوا، إنَّما أرادَ قولَ اللهِ عز و جل: «فلَولا نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ»۹، فأمَرَهُم أنْ يَنْفِروا إلى رسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و يَخْتَلِفوا إلَيهِ فيَتَعلّموا ثُمَّ يَرْجِعوا إلى قَومِهِم فيُعَلّموهُم، إنّما أرادَ اخْتِلافَهُم مِن البُلْدانِ، لا اخْتِلافا في دِينِ اللهِ، إنّما الدِّينُ واحِدٌ.۱۰

۰.ـ به نقل از عبد المؤمن انصارى ـ: به امام صادق علیه السلام عرض كردم: عدّه‌اى روايت می‌كنند كه پيامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اختلاف امت من، رحمت است؟ امام پاسخ داد: راست می‌گويند. عرض كردم: اگر اختلاف آنان رحمت است پس اتّحاد ايشان عذاب است؟ حضرت فرمود: معناى اين حديث آن گونه كه تو و آنان فهميده‌ايد نيست، بلكه منظور پيامبر، اين سخن خداوند عز و جل است كه: «چرا از هر گروهى از ايشان جماعتى كوچ نمی‌كنند تا (جماعتى بمانند و) در دين آگاهى پيدا كنند». خداوند به آنان فرمان داد كه از هر سو نزد پيامبر خدا صلی الله علیه و آله بروند و پيش او آمد و شد كنند و آموزش ببينند و سپس، نزد مردم خود برگردند و تعليمات دين را به آنها نيز بياموزند. منظور پيامبر، آمد و شد آنها از شهرهايشان بود نه اختلاف در دين خدا؛ دين، البته يكى است.۱۱

۰.امام صادق علیه السلام:
سُئلَ رسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله عَن جماعَةِ اُمَّتهِ، فقالَ: جَماعَةُ اُمَّتي أهلُ الحقِّ و إنْ قَلُّوا.۱۲

۰.از پيامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره جماعت امّتش سؤال شد، فرمود: جماعت امت من، حق گرايانند؛ هرچند اندك باشند.

۰.امام علی علیه السلام:
إنَّما أنتُم إخْوانٌ على دِينِ اللهِ، ما فَرّقَ بَينَكُم إلاّ خُبْثُ السَّرائرِ، و سُوءُ الضَّمائرِ، فلا تَوَازَرونَ (تأزِرون) و لا تَنَاصَحونَ، و لا تَبَاذَلونَ و لا تَوَادّونَ.۱۳

۰.شما برادر دينى يكديگريد و آنچه ميان شما جدايى انداخته، درون پليد و بد نهادى است، به اين سبب بارى از دوش همديگر برنمى‌داريد و براى هم خيرخواهى نمی‌كنيد و به هم بذل و بخشش نمی‌كنيد و با هم دوستى نمی‌ورزيد.

۱.. نهج البلاغة: الخطبة ۱۲۷

۲.. كنز العمّال: ۸۹۵

۳.. شرح نهج البلاغة: ۵ / ۱۸۱

۴.. نهج البلاغة: الخطبة ۱۷۶

۵.. نهج البلاغة: الخطبة ۱۲۱

۶.. نهج البلاغة: الحكمة ۴۶۴

۷.. الأعراف: ۱۳۸.

۸.. نهج البلاغة: الحكمة ۳۱۷

۹.. التوبة: ۱۲۲.

۱۰. معاني الأخبار: ۱۵۷ / ۱

۱۱.. يكى از معانى اختلاف، «آمد و شد» است و حضرت، حديث پيامبر را به همين تفسير كرده است.

۱۲.. معاني الأخبار: ۱۵۴ / ۱

۱۳.. نهج البلاغة: الخطبة ۱۱۳