حكومت
1

۰.رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
عُمّالُكُمْ أَعْمالُكُمْ، كَما تَكونونَ، يُوَلّى عَلَيْكُمْ؛۱

۰.كارگزاران شما (نتيجه) اعمال شما هستند، همان گونه كه هستيد، بر شما حكومت مى‏شود.

2

۰.امام صادق عليه‌السلام:
لَيْسَ يُحَبُّ لِلْمُلوكِ أَنْ يُفَرِّطوا فى ثَلاثٍ: فى حِفْظِ الثُّغورِ، وَتَفَقُّدِ الْمَظالِمِ وَاخْتيارِ الصّالِحينَ لأَِعْمالِهِمْ؛۲

۰.براى حاكم سزاوار نيست كه در سه كار كوتاهى كند: حفظ مرزها، رسيدگى به حقوق پايمال شده و انتخاب افراد شايسته براى كارهاى خود.

3

۰.رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
إِذا كانَتْ اُمَراؤُ كُمْ خيارَكُمْ وَأَغْنياؤُكُمْ سُمَحاءَ كُمْ وَاُمورُ كُمْ شورى بَيْنَكُمْ فَظَهْرُالأَْرْضِ خَيْرٌ لَكُمْ مِنْ بَطْنِها وَإِذا كانَتْ اُمَراؤُكُمْ شِرارَكُمْ وَأَغْنياؤُكُمْ بُخَلاءَكُمْ وَاُمورُكُمْ إِلى نِساءِكُمْ فَبَطْنُ الأَْرْضِ خَيْرٌ لَكُمْ مِنْ ظَهْرِها؛۳

۰.هرگاه حاكمانتان نيكان شما باشند و ثروتمندانتان بخشندگان شما و كارها ميان شما با مشورت باشد، روى زمين از درون آن براى شما بهتر است و هرگاه حاكمان شما اشرار شما و ثروتمندان شما بخيلان باشند و كارهاى شما به دست زنان افتد، درون زمين براى شما بهتر از روى زمين است.

4

۰.امام على عليه‌السلام:
لِعُمَرَبْنِ الْخَطّابِ ـ: ثَلاثٌ إِنْ حَفِظْتَهُنَّ وَعَمِلْتَ بِهِنَّ كَفَتْكَ ما سِواهُنَّ وَإِنْ تَرَكْتَهُنَّ لَمْ يَنْفَعْكَ شَىْ‏ءٌ سِواهُنَّ. قالَ: وَما هُنَّ يا أَبَاالْحَسَنِ؟ قالَ إِقامَةُ الْحُدودِ عَلَى الْقَريبِ وَالْبَعيدِ وَالْحُكْمُ بِكِتابِ اللّه‏ِ فِى الرِّضا وَالسَّخَطِ وَالْقَسْمُ بِالْعَدْلِ بَيْنَ الأَْحْمَرِ وَالأَْسْوَدِ. فَقالَ لَهُ عُمَرُ: لَعَمْرى لَقَدْ أَوْ جَزْتَ وَأَبْلَغْتَ؛۴

۰.به عمر بن خطّاب ـ: سه چيز است كه اگر آنها را به خاطر سپارى و به كار بندى به چيز ديگر نياز نخواهى داشت و اگر آنها را رها كنى، هيچ چيز ديگرى سودت نبخشد. عمر گفت: آنها چيست اى اباالحسن؟ فرمودند: اجراى حدود درباره نزديكان و بيگانه، حكم براساس كتاب خدا در خشنودى و خشم و تقسيم عادلانه (بيت المال) ميان سرخ و سفيد. عمر گفت: به جانم سوگند كه كوتاه و رسا گفتى.

5

۰.امام على عليه‌السلام:
فيما كَتَبَ لِلأَْشْتَرِ لَمّا وَلاّهُ مِصْرَ ـ: ثُمَّ انْظُرْ فى اُمورِ عُمّالِكَ، فَاسْتَعْمِلْهُمُ اخْتِبارا وَلا تُوَلِّهِمْ مُحاباةً وَأَثَرَةً فَإِنَّهُما جِماعٌ مِنْ شُعَبِ الْجَوْرِ وَالْخيانَةِ وَتَوَخَّ مِنْهُمْ أَهْلَ التَّجْرِبَةِ وَالْحَياءِ مِنْ أَهْلِ الْبُيوتاتِ الصّالِحَةِ وَالْقَدَمِ فِى الإِْسْلامِ الْمُتَقَدِّمَةِ؛۵

۰.در فرمان استاندارى مصر به مالك اشتر ـ: ديگر آن كه در كارهاى كارگزارانت انديشه و تأمل كن و پس از آزمودن آنها، ايشان را به كار گمار و به صرف جانبدارى يا علاقه به كسى او را عهده‏دار كارى مكن، زيرا اين دو، كانون انواع ستم و خيانت است. كارگزاران خود را از ميان افراد با تجربه و آبرومندِ خاندان‏هاى نيك و خوشنام و پيشگام در اسلام انتخاب كن.

6

۰.امام على عليه‌السلام:
إِذا بُنِىَ الْمُلْكُ عَلى قَواعِدِ الْعَدْلِ وَ دُعِمَ بِدَعائِمِ الْعَقْلِ نَصَرَ اللّه‏ُ مَواليَهُ وَخَذَلَ مُعاديَهُ؛۶

۰.چون حكومت بر پايه‏هاى عدل بنا شود و با ستون‏هاى عقل استوار گردد، خداوند دوستانش را يارى و دشمنانش را خوار مى‏نمايد.

7

۰.امام على عليه‌السلام:
... وَاجْعَلْ لِذَوِى الْحاجاتِ مِنْكَ قِسْما تُفَرِّغُ لَهُمْ فيهِ شَخْصَكَ وَتَجْلِسُ لَهُمْ مَجْلِسا عامّا فَتَتَواضَعُ فيهِ لِلّهِ الَّذى خَلَقَكَ وَتُقْعِدُ عَنْهُمْ جُنْدَكَ وَأَعْوانَكَ مِنْ أَحْراسِكَ وَشُرْطِكَ حَتّى يُكَلِّمَكَ مُتَكَلِّمُهُمْ غَيْرَ مُتَتَعْتِعٍ... ؛۷

۰.(در فرمان به استاندارى مصر) و مقدارى از وقت خود را به نيازمندان خود اختصاص ده و با آنان در يك مجلس عمومى بنشين و شخصا به مشكلاتشان رسيدگى كن و در آن مجلس براى خداوندى كه تو را آفريده است فروتنى نما و سربازان و يارانت را كه جزء پاسداران و نگهبانان تو هستند از آنان دور بدار تا هر كس مى‏خواهد سخن بگويد بدون لكنت زبان و ترس مطالبش را اظهار كند....

8

۰.امام على عليه‌السلام:
مِنْ كِتابِهِ للأَْشْتَرِ لَمّا وَلاّهُ مِصرَ ـ: ثُمَّ تَفَقَّدْ أَعْمالَهُمْ، وَابْعَثِ الْعُيونَ مِنْ أَهْلِ الصِّدْقِ وَالْوَفاءِ عَلَيْهِمْ فَإِنَّ تَعاهُدَكَ فِى السِّرِّ لاُِمورِهِمْ حَدْوَةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِعمالِ الأَْمانَةِ، وَالرِّفْقِ بِالرَّعيَّةِ وَتَحَفُّظٌ مِنَ الأَْعْوانِ... ؛۸

۰.در فرمان استاندارى مصر به مالك اشتر ـ: به كارهاى آنان (كارگزاران) رسيدگى كن و از ميان افراد با صداقت و وفادار مراقبانى بر آنها بگمار، زيرا مراقبت پنهانى تو در كارهاى ايشان، آنها را به رعايت امانت و خوشرفتارى با مردم وامى‏دارد و با دقت مراقب دستياران خويش باش....

9

۰.امام على عليه‌السلام:
أَحِبَّ لِعامَّةِ رَعيَّتِكَ ما تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَأَهْلِ‏بَيْتِكَ‏وَاكْرَهْ‏لَهُمْ‏ماتَكْرَهُ لِنَفْسِكَ وَأَهْلِ بَيْتِكَ فَإِنَّ ذلِكَ أَوْجَبُ لِلْحُجَّةِ وَأَصْلَحُ لِلرَّعيَّةِ؛۹

۰.آنچه براى خود و خانواده‏ات دوست دارى، براى توده ملت خود نيز دوست بدار و آنچه براى خود و خانواده‏ات نمى‏پسندى براى آنان نيز مپسند، زيرا كه اين كار حجّت را تمام‏تر مى‏كند، و در اصلاح ملت مؤثرتر است.

10

۰.امام على عليه‌السلام:
زَكاةُ السُّلْطانِ إِغاثَةُ الْمَلْهوفِ؛۱۰

۰.زكات حاكم، فرياد رسى دلسوختگان و درماندگان است.

1.۱. شرح شهاب‏الاخبارص۲۶۰

2.۲. تحف العقولص۳۱۹

3.۳. تحف العقولص۳۶

4.۴. تهذيب الاحكام ۶/۲۲۷/۵۴۷

5.۵. نهج البلاغه نامه۵۳

6.۶. غررالحكم ۳/۱۶۸/۴۱۱۸

7.۷. نهج البلاغه نامه۵۳

8.۸. نهج البلاغه نامه۵۳

9.۹. بحارالأنوار۷۵/۲۷/۱۲

10.۱۰. غررالحكم ۴/۱۰۶/۵۴۵۶