الگوى خانواده
۱
امام سجاد عليه‌السلام:
۰.حَقُّ رَعيَّتِكَ بِمِلْكِ النِّكاحِ فَاَنْ تَعْلَمَ اَنَّ اللّه‌َ جَعَلَها سَكَنا وَ مُسْتَراحا وَ اُ نْسا وَ واقيَةً وَ كَذلِكَ كُلُّ واحِدٍ مِنْكُما يَجِبُ اَنْ يَحْمَدَ اللّه‌َ عَلى صاحِبِهِ وَ يَعْلَمَ اَنَّ ذلِكَ نِعْمَةٌ مِنْهُ عَلَيْهِ وَ وَجَبَ اَنْ يُحْسِنَ صُحْبَةَ نِعْمَةِ اللّه‌ِ وَ يُكْرِمَها وَ يَرْفَقَ بِها وَ اِنْ كانَ حَقُّكَ عَلَيْها اَغْلَظَ وَ طاعَتُكَ بِها اَ لْزَمَ فيما اَحْبَبْتَ وَ كَرِهْتَ ما لَمْ تَكُنْ مَعْصيَةً فَاِنَّ لَها حَقَّ الرَّحْمَةِ وَ الْمُؤانَسَةِ وَ مَوْضِعَ السُّكونِ اِلَيْها قَضاءَ اللَّذَّةِ الَّتى لابُدَّ مِنْ قَضائِها وَ ذلِكَ عَظيمٌ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه‌ِ؛۱
۰.حق زن آن است كه بدانى خداوند او را مايه آرامش و آسايش و همدم و پرستار تو قرار داده است، هم چنين بر هر يك از شما واجب است كه خداوند را بخاطر وجود ديگرى ستايش كند و بداند كه او نعمتى است كه خداوند ارزانى داشته و واجب است كه با نعمتِ خداوندى رفتار نيك داشته باشد و او را گرامى بدارد و با او سازگارى كند و هر چند حق تو بر زنت بيشتر است و فرمان‌پذيرى از تو، در هر چه دوست مى‌دارى يا نمى‌پسندى، تا آن‌جا كه گناه نباشد، بر او لازم‌تر است، در هر حال او اين حق را دارد كه از تو مهربانى ببيند و از همدمى تو برخوردار شود، و حق دارد كه در برآوردن كامى كه به ناچار بايد برآورده شود، آرامش و آسايشش تأمين شود و اين حقى بس بزرگ است و هيچ نيرو و توانى جز به خداوند نيست.
۲
امام سجّاد عليه‌السلام:
۰.وَ أمّا حَقُّ وَلَدِكَ فَتَعْلَمَ اَنَّهُ مِنْكَ وَ مُضافٌ اِلَيْكَ فى عاجِلِ الدُّنْيا بِخَيْرِهِ وَ شَرِّهِ وَ اَ نَّكَ مَسئوُلٌ عَمّا وُلّيْتَهُ مِنْ حُسْنِ الاَْدَبِ وَالدَّلالَةِ عَلى رَبِّهِ وَ الْمَعونَةِ لَهُ عَلى طاعَتِهِ فيكَ وَ فى نَفْسِهِ فَمُثابٌ عَلى ذلِكَ وَ مُعاقَبٌ فَاَعْمَلْ فى اَمْرِهِ عَمَلَ المُتَزَيِّنِ بِحُسْنِ اَ ثَرِهِ عَلَيْهِ فى عاجِلِ الدُّنْيا، المُعذِرِ اِلى رَبِّهِ فيما بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ، بِحُسْنِ الْقيامِ عَلَيْهِ وَ الاَْخْذِ لَهُ مَنْهُ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه‌ِ ؛۲
۰.حقّ فرزند تو آن است كه بدانى او از توست و در اين جهان در نيك و بدِ خويش وابسته به توست و با تو نسبت به پرورش دادن خوب و راهنمايى كردن او به راه پروردگارش و يارى رساندن به او در اطاعت خداوند هم درباره خودت و هم حق او مسؤول هستى و براساس اين مسئوليت پاداش مى‌گيرى و كيفر مى‌بينى، پس در كار فرزند همچون كسى عمل كن كه كارش را در اين دنيا به حسن اثر خويش آراسته مى‌كند و تو به سبب حسن رابطه ميان خود و او سرپرستىِ خوبى كه از او كرده‌اى و نتيجه الهى كه از او گرفته‌اى، نزد پروردگار خويش معذور باشى و هيچ نيرو و توانى جز به خداوند نيست.
۳
امام سجاد عليه‌السلام:
۰.فَحَقُّ اُمِّكَ فَاَنْ تَعْلَمَ اَ نَّها حَمَلَتْكَ حَيْثُ لا يَحْمِلُ اَحَدٌ اَحَدا وَ اَطْعَمَتْكَ مِنْ ثَمَرَةِ قَلْبِها ما لا يُطْعِمْ اَحَدٌ اَحَدا وَ اَ نَّها وَقَتْكَ بِسَمْعِها وَ بَصَرِها وَ يَدِها وَ رِجْلِها وَ شَعْرِها وَ بَشَرِها وَ جَميعِ جَوارِحِها مُسْتَبْشِرَةً بِذلِكَ فَرِحَةً مُوابِلَةً مُحْتَمِلَةً لِما فيهِ مَكرُوهُها وَ اَ لَمُها وَ ثِقْلُها وَ غَمُّها حَتّى دَفَعَتْها عَنْكَ يَدُ الْقُدْرَةِ وَ اَخْرَجَتْكَ اِلَى الاَْرْضِ فَرَضَيْتَ اَنْ تَشْبَعَ وَ تَجوعَ هىَ وَ تَكْسُوَكَ وَ تَعْرى وَ تَرْويَكَ وَ تَظْمَاَ وَ تُظِلَّكَ وَ تَضْحى وَ تُنَعِّمَكَ بِبُؤْسِها وَ تُلَذِّذَكَ بِالنَّوْمِ بِاَرَقِها وَ كانَ بَطْنُها لَكَ وِعاءً وَحِجْرُها لَكَ حِواءً وَ ثَدْيُها لَكَ سِقاءً وَ نَفْسُها لَكَ وِقاءً تُباشِرُ حَرَّ الدُّنْيا وَ بَرْدَها وَ دونَكَ، فَتَشْكُرَها عَلى قَدْرِ ذلِكَ وَ لا تَقْدِرُ عَلَيْهِ اِلاّ بِعَوْنِ اللّه‌ِ وَ تَوْفيقِهِ؛۳
۰.حق مادرت اين است كه بدانى او تو را چنان در رحم خويش نگهداشته و پرورش داده كه كس ديگرى را بدان گونه برنگيرد، و از ميوه دل خود تو را چنان تغذيه نموده كه هيچ كس ديگرى را آن‌گونه غذا ندهد و به راستى تو را با گوش و چشم و دست و پا و پوست و تمام اعضا و جوارحش با خوش‌رويى و دلشادى نگهدارى كرده و هر ناگوارى و درد و سختى و نگرانى [دوران باردارى را] تحمّل كرده، چنان كه دستِ تجاوز [آفات و بلايا] را از تو دور ساخته و تو را بر زمين نهاده و خشنود بوده است كه تو سير باشى و او خودش گرسنه مانَد، و تو لباس بر تن داشته باشى و او برهنه باشد و تو را سيراب سازد و خودش تشنه مانَد و تو را در سايه قرار دهد و خودش زير آفتاب بسربرد، و با بيچارگى خود تو را نعمت دهد، و با بى‌خوابى خود به تو لذّت خواب را چشاند، و شكمش ظرف وجودِ تو بوده و دامنش پرورشگاه تو و پستان چشمه نوش تو و جانش نگهدارت بوده است. سرد و گرم دنيا را براى تو و به خاطر تو چشيده است، پس براى قدرشناسى از اين همه [ايثار و از خودگذشتگى] او را سپاس گزار باش و جز با يارى و توفيق خداوند نخواهى توانست اين همه را قدردانى كنى.
۴
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.اِنَّ اللّه‌َ يُحِبُّ المُؤمِنَ وَ يُحِبُّ اَهْلَهُ وَوُلْدَهُ وَ اَحَبُّ شَى‌ءٍ اِلَى اللّه‌ِ تَعالى اَن يَرَى الرَّجُلَ مَعَ امَرأَتِهِ و وُلْدِهِ عَلى مائِدَةٍ يَأكُلونَ فَاِذَ ا اجتَمَعوا عَلَيْها نَظَرَ اِلَيْهِم بِالرَّحْمَةِ لَهُمْ فَيَغْفِرُ لَهُم قَبْلَ اَن يَتَفَرّقُوا مِنْ مَوْضِعِهِم ؛۴
۰.خداوند، مؤمن و خانواده و فرزندانش را دوست دارد. محبوب‌ترين چيز نزد خداوند آن است كه مرد را با زن و فرزندانش بر سفره‌اى ببيند كه از آن غذا مى‌خورند. پس در آن هنگام كه بر سفره گرد آيند، به آنها نگاهى مهربانانه مى‌كند و آنها را پيش از آن‌كه از جاى خود متفرق شوند، مى‌آمرزد.
۵
امام على عليه‌السلام:
۰.فَوَ اللّه‌ِ ما اَغْضَبْتُها و لا اَكْرَهْتُها عَلى اَمْرٍ حَتّى قَبَضَهَا اللّه‌ُ عَزَّوَجَلَّ اِلَيْهِ و لا اَغضَبَتْنى و لا عَصَتْ لى اَمرا و لَقَد كُنْتُ اَ نْظُرُ اِلَيْها فَتَنكَشِفُ عَنِّى الهُمومُ وَ الاَحزانُ ؛۵
۰.به خدا سوگند كه هرگز بر فاطمه عليهاالسلامغضب نكردم و او را به كارى مجبور نساختم، تا آن‌كه خداوند عزّوجلّ او را به نزد خويش بُرد و او نيز مرا خشمگين نساخت و هرگز بر خلاف خواست من عمل نكرد و من هرگاه به او نگاه مى‌كردم، غصّه‌ها و اندوه‌هايم برطرف مى‌شد.
۶
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.مَنْ اُعْطِىَ لَهُ خَمْسا لَمْ يَكُن لَهُ عُذرٌ فى تَركِ عَمَلِ الآخِرَةِ: زَوْجَةٌ صالِحَةٌ تُعينُهُ عَلى اَمرِ دُنْياهُ و آخِرَتِهِ و بَنونَ اَبرارٌ و مَعيشَةٌ فى بَلَدِهِ و حُسنُ خُلقٍ يُدارى بِهِ النّاسَ و حُبُ اَهل بَيتى؛۶
۰.به هر كس پنج چيز داده شد، بهانه‌اى در ترك كار آخرت ندارد: زنى شايسته كه او را در امور دنيا و آخرتش يارى كند، فرزندانى خوب، امكاناتى در شهر خود و اخلاقى خوب كه با آن، با مردم مدارا كند و دوستى خاندان من.
۷
امام على عليه‌السلام:
۰.تَغَرَّبْ عَنِ الاَْوْطانِ فى طَلَبِ الْعُلى وَ سافِرْ فَفِى الاَْسْفارِ خَمْسُ فَوائِدَ: تَفَرُّجُ هَمٍّ وَ اكْتِسابُ مَعيشَةٍ وَ عِلْمٌ وَ آدابٌ وَ صُحْبَةُ ماجِدٍ؛۷
۰.براى كسب مجد و عظمت از وطن خود دور شو و سفر كن، كه در مسافرت پنج فايده است: برطرف شدن اندوه، به‌دست آوردن روزى، و دانش و آداب زندگى، و هم‌نشينى با بزرگان.
۸
امام سجاد عليه‌السلام:
۰.اَ لْقَوْلُ الْحَسَنُ يُثْرِى الْمالَ وَ يُنْمِى الرِّزْقَ وَ يُنْسِئُ فِى الاَْجَلِ وَ يُحَبِّبُ اِلَى الاَْهْلِ وَ يُدْخِلُ الْجَنَّةَ؛۸
۰.گفتار نيك، ثروت را زياد و روزى را فراوان مى‌كند، مرگ را به تأخير مى‌اندازد، انسان را در خانواده محبوب مى‌كند و به بهشت وارد مى‌نمايد.
۹
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.يا حَولاءُ، لِلرَّجُلِ عَلَى المَرأَةِ أن تَلزَمَ بَيتَهُ، وتَوَدَّدَهُ وتُحِبَّهُ وتُشفِقَهُ، وتَجتَنِبَ سَخَطَهُ وتَتَّبِعَ مَرضاتَهُ، وتوفي بِعَهدِهِ ووَعدِهِ، وتَتَّقي صَولاتِهِ، ولا تُشرِكَ مَعَهُ أحَدا في أولادِهِ، ولا تُهينَهُ ولا تُشقِيَهُ، ولا تَخونَهُ...۹
۰.فَإِذا فَعَلَت ذلِكَ كانَت يَومَ القِيامَةِ عَذراءَ بِوَجهٍ مُنيرٍ، فَإِن كانَ زَوجُها مُؤمِنا صالِحا فَهِيَ زَوجَتُهُ، وإن لَم يَكُن مُؤمِنا تَزَوَّجَها رَجُلٌ مِنَ الشُّهَداءِ. ولا تَطَيَّبي وزَوجُكِ غائِبٌ؛
۰.در خبر حَولاء: اى حولاء! مرد را بر همسرش، اين حق است كه ملازم خانه اش باشد و به او، محبّت و عشق و شفقت بورزد. از به خشم آوردن او دورى كند و در پىِ به دست آوردن خشنودى او باشد. به عهد و وعده‌اش با او وفا كند. از عصبانيت او بپرهيزد. كسى را در فرزندانش با وى شريك نگردانَد. به او اهانت نكند و رَنجَش ندهد...
۰.پس اگر اين كارها را انجام دهد، در روز قيامت، دوشيزه اى ماه روى مى شود. پس چنانچه شوهرش، مردى مؤمن و درستكار بوده، همسر او مى شود، و اگر مؤمن نبوده، مردى از شهيدان، او را به همسرى مى گيرد. و] ديگر حق، اين است كه [در غياب شوهرت، خود را معطّر نساز.
۱۰
امام سجاد عليه‌السلام:
۰.وَ أَمَّا حَقُّ أَبِيكَ فَتَعْلَمُ أَنَّهُ أَصْلُكَ وَ أَنَّكَ فَرْعُهُ وَ أَنَّكَ لَوْلَاهُ لَمْ تَكُنْ فَمَهْمَا رَأَيْتَ فِي نَفْسِكَ مِمَّا يُعْجِبُكَ؛۱۰
۰.اما حق پدر اين است كه بدانى كه او ريشه (هستى) و تو شاخسار اويى و اگر او نبود تو هم نبودى، پس هر گاه در خود چيزى ديدى كه پسنديدى بدان كه سرچشمه آن نعمت پدرت است.
۱.۱. تحف العقول ص ۲۶۱.
۲.۲. تحف العقول ص ۲۶۳.
۳.۳. تحف العقول ص ۲۶۳.
۴.۴. تنبيه الغافلين ص ۳۴۳/۴۹۸.
۵.۵. كشف الغمّة ۱/۳۶۳.
۶.۶. الدعوات ص ۴۰/۹۷.
۷.۷. مستدرك‌الوسائل۸ /۱۱۵/۹۱۹۹.
۸.۸. خصال ص ۳۱۷/۱۰۰.
۹.۹.مستدرك‌الوسائل۱۴/۲۴۴/۱۶۶۰۴.
۱۰.۱۰. تحف العقول ص ۲۶۳.
