حكمت
۱
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.مَنْ أخْلَصَ لِلّهِ أرْبَعينَ صَباحا ظَهَرَتْ يَنابيعُ الْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلى لِسانِهِ؛۱
۰.هر كس چهل روز خود را براى خدا خالص كند چشمه‌هاى حكمت از قلب وى بر زبانش جارى مى‌شود.
۲
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.قَلْبٌ لَيْسَ فيهِ شَى‌ءٌ مِنَ الحِكمَةِ كَبَيْتٍ خَرِبٍ، فَتَعَلَّموا وعَلِّموا، وتَفَقَّهوا ولا تَموتوا جُهّالاً ؛ فَاِنَّ اللّه‌َ عز و جل لا يَعذِرُ عَلَى الْجَهْلِ؛۲
۰.دلى كه در آن حكمت نيست، همچون خانه‌اى ويران است. پس بياموزيد و آموزش دهيد، بفهميد و نادان نميريد كه خداى عزّ و جلّ، بهانه‌اى را براى نادانى نمى‌پذيرد.
۳
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.اَمَّا الْعِلْمُ، فَيَتَشَعَّبُ مِنْهُ الغِنى وَ اِنْ كانَ فَقيرا، وَ الْجودُ وَ اِنْ كانَ بَخيلاً وَ الْمَهابَةُ وَ اِنْ كانَ هَيِّنا، وَ السَّلامَةُ وَ اِنْ كانَ سَقيما، وَ الْقُربُ وَ اِنْ كانَ قَصيّا وَ الْحَياءُ وَ اِنْ كانَ صَلِفا، وَ الرِّفْعَةُ وَ اِنْ كانَ وَ ضيعا وَ الشَّرَفُ وَ اِنْ كانَ رَذْلاً وَ الْحِكْمَةُ وَ الْحُظْوَةُ فَهذا مايَتَشَعَّبُ لِلْعاقِلِ بِعِلْمِهِ فَطوبى لِمَنْ عَقَلَ وَ عَلِمَ؛۳
۰.اما علم: اگر انسان فقير باشد، از آن بى‌نيازى حاصل مى‌شود، اگر بخيل باشد، سخاوت، اگر خوار باشد، عزّت، اگر بيمار باشد، سلامتى، اگر دور باشد، نزديك مى‌شود، اگر هرزه باشد، حيا، اگر پَست باشد، والايى، اگر حقير باشد، شرافت و حكمت و مَقام. پس اينها چيزهايى هستند كه از دانش خردمند به دست مى‌آيد. پس خوشا به حال آن كس كه عاقل بود و دانست.
۴
امام صادق عليه‌السلام:
۰.إنَّ الْحِكْمَةَ لَتَكُونُ في قَلْبِ الْمُنافِقِ فَتُجَلْجِلُ في صَدْرِهِ حَتّى يُخْرِجَها فَيُوعِيَهَا الْمُؤْمِنُ وَتَكُونُ كَلِمةُ الْمُنافِقِ فى صَدْرِ الْمُؤْمِنِ فَتُجَلْجِلُ في صَدْرِهِ حَتّى يُخْرِجَها فَيَعِيَهَا الْمُنافِقُ؛۴
۰.به راستى حكمتى كه در قلب منافق جا مى‌گيرد، در سينه‌اش بى‌قرارى مى‌كند تا از آن بيرون آيد و مؤمن آن را بر گيرد و سخن منافقانه (لغو و بيهوده) در سينه مؤمن بى‌قرارى مى‌كند تا از آن بيرون برود و منافق آن را برگيرد.
۵
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.مَنْ اَحْسَنَ عِبادَةَ اللّه‌ِ فى شَبيبَتِهِ، لَقّاهُ اللّه‌ُ الْحِكمَةَ عِنْدَ شَيْبَتِهِ، قالَ اللّه‌ُ تَعالى: «وَ لَمَّا بَلَغَ اَشُدَّهُ وَاسْتَوى ءَآتَيْناهُ حُكْما وَ عِلْما» ثُمَّ قالَ تَعالى: «وَ كَذالِكَ نَجْزِى الْمُحْسِنينَ» ؛۵
۰.هر كس كه در جوانى خوب بندگى خدا كند، خداوند در پيرى به او حكمت مى‌آموزد. خداى متعال مى‌فرمايد: «و چون به رشد و كمال خويش رسيد، به او حكمت و دانش عطا كرديم» و در ادامه آيه مى‌فرمايد: «و نيكوكاران را چنين پاداش مى‌دهيم».
۶
امام على عليه‌السلام:
۰.حُبُّ الدُّنْيا يُفْسِدُ الْعَقْلَ وَ يُصِمُّ الْقَلْبَ عَنْ سَماعِ الْحِكْمَةِ وَ يوجِبُ اَليمَ الْعِقابِ؛۶
۰.دل بستگى به دنيا، عقل را فاسد مى‌كند، قلب را از شنيدن حكمت ناتوان مى‌سازد و باعث عذاب دردناك مى‌شود.
۷
لقمان حكيم عليه‌السلام:
۰.يَا بُنَىَّ اِذَا امتَلأََتِ المَعِدَةُ نَامَتِ الفِكْرَةُ وَ خَرِسَتِ الحِكْمَةُ وَ قَعَدَتِ الاَعضَاءُ عَنِ العِبادَةِ؛۷
۰.فرزندم هرگاه شكم پر شود، فكر به خواب مى‌رود و حكمت، از كار مى‌افتد و اعضاى بدن از عبادت باز مى‌مانند.
۸
امام على عليه‌السلام:
۰.اَعْجَبُ ما فِى الاِْنْسانِ قَلْبُهُ وَ لَهُ مَوارِدُ مِنَ الْحِكْمَةِ وَ اَضْدادٌ مِنْ خِلافِها فَاِنْ سَنَحَ لَهُ الرَّجاءُ اَذَ لَّهُ الطَّمَعُ وَ اِنْ هاجَ بِهِ الطَّمَعُ اَهْلَكَهُ الْحِرْصُ وَ اِنْ مَلَكَهُ الْيَأسُ قَتَلَهُ الاَْسَفُ... فَكُلُّ تَقْصيرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ كُلُّ اِفْراطٍ بِهِ مُفْسِدٌ؛۸
۰.شگفت‌ترين عضو انسان قلب اوست و قلب مايه‌هايى از حكمت و ضد حكمت دارد. اگر آرزو به آن دست دهد، طمع خوارش مى‌گرداند و اگر طمع در آن سر بركشد، حرص نابودش مى‌كند و اگر نااميدى بر آن مسلّط شود، اندوه، او را مى‌كُشد... هر كوتاهى برايش زيانبار است و هر زياده‌روى برايش تباهى آفرين.
۹
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.خُذِ الحِكمَةَ، ولا يَضُرُّكَ مِن أيِّ وِعاءٍ خَرَجَت؛۹
۰.حكمت را فراگير، و اين كه از كجا بيرون آمده، به تو آسيبى نمى‌رساند.
۱۰
امام على عليه‌السلام:
۰.العِلمُ ضالَّةُ المُؤمِنِ، فَخُذوهُ ولَو مِن أيدِي المُشرِكينَ، ولا يَأنَفُ أحَدُكُم أن يَأخُذَ الحِكمَةَ مِمَّن سَمِعَها مِنهُ؛۱۰
۰.دانش، گم شده مؤمن است. آن را فراچنگ آريد، گرچه از دستِ مشركان باشد. نبايد كسى از شما از فراگيرى حكمت از دارنده آن، احساس عار كند.
۱.۱. نهج الفصاحه ح ۲۸۳۶.
۲.۲. الفردوس ح ۴۵۹۰.
۳.۳. تحف العقول ص ۱۶.
۴.۴. بحارالأنوار۲/۹۴/۲۸.
۵.۵. أعلام الدين ص ۲۹۶.
۶.۶. غررالحكم ح ۴۸۷۸.
۷.۷. مجموعه ورام ۱/۱۰۲.
۸.۸. علل الشرايع ص ۱۰۹/۷.
۹.۹. الفردوس ۲/۱۶۸/۲۸۴۱.
۱۰.۱۰. جامع بيان العلم ۱/۱۰۱.
