قضاوت
۱
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.إِذا كَثُرَ الزِّنا بَعْدى كَثُرَ مَوْتُ الْفُجْأَةِ وَإِذا طُفِّفَ الْمِكْيالُ اَخَذَهُمُ اللّه‌ُ بِالسِّنينَ وَالنَّقْصِ وَإذا مَنَعُوا الزَّكاةَ مُنِعَتِ الأْرْضُ بَرَكاتِها مِنَ الزَّرْعِ وَالثِّمارِ وَالْمَعادِنِ وَإِذا جاروا فِى الْحُكْمِ تَعاوَنوا عَلَى الظُّلْمِ وَالْعُدْوانِ وَإِذا نَقَضُوا الْعُهودَ سَلَّطَ اللّه‌ُعَلَيْهِمْ عَدُوَّهُمْ... ؛۱
۰.چون پس از من زنا زياد شود، مرگ ناگهانى زياد مى‌شود و چون كم فروشى كنند، خداوند آنان را به قحطى و كمبود مبتلا مى‌گرداند و چون زكات ندهند، زمين بركات خود مانند غلات و ميوه‌ها و معادن را از آنان دريغ مى‌دارد و چون در قضاوت ستم نمايند، بر ظلم و تجاوز يكديگر را يارى كنند و چون عهد و پيمان‌ها را بشكنند، خداوند دشمنشان را بر آنان مسلّط كند....
۲
امام سجاد عليه‌السلام:
۰.قُلْتُ لِعَلىِّ بْنِ الْحُسَينِ عليه‌السلام اَخْبِرنىِ بِجَميعِ شَرايِعِ الّدينِ، قالَ عليه‌السلام: قَوْلُ الْحَقِّ وَ الْحُكْمُ بِالْعَدْلِ وَ الْوَفاءُ بِالْعَهْدِ؛۲
۰.به امام سجّاد عليه‌السلام عرض كردم: مرا از تمام دستورهاى دين آگاه كنيد، امام عليه‌السلام فرمودند: حقگويى، قضاوت عادلانه و وفاى به عهد.
۳ پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.اَلسّابِقونَ اِلى ظِلِّ الْعَرشِ طوبى لَهُمْ قيلَ: يا رَسولَ اللّه‌ِ وَ مَنْ هُمْ؟ فَقالَ: اَلَّذينَ يَقْبَلونَ الْحَقَّ اِذا سَمِعُوهُ وَ يَبْذُلونَهُ اِذا سُئِلوهُ وَ يَحْكُمونَ لِلنّاسِ كَحُكْمِهِمْ لاَِنْفُسِهِمْ؛۳
۰.خوشا به سعادت سبقت جويان به سايه عرش. گفتند: اى رسول خدا! آنان كيانند؟ فرمودند: آنان كه چون حق را بشنوند، بپذيرند و هرگاه حق از آنان خواسته شود، دريغ نكنند و براى مردم همان‌گونه قضاوت كنند كه براى خود مى‌كنند.
۴
امام سجاد عليه‌السلام:
۰.أَمَّا حَقُ الْخَصْمِ الْمُدَّعِي عَلَيْكَ فَإِنْ كَانَ مَا يَدَّعِي عَلَيْكَ حَقّا لَمْ تَنْفَسِخْ فِي حُجَّتِهِ وَ لَمْ تَعْمَلْ فِي إِبْطَالِ دَعْوَتِهِ وَ كُنْتَ خَصْمَ نَفْسِكَ لَهُ وَ الْحَاكِمَ عَلَيْهَا وَ الشَّاهِدَ لَهُ بِحَقِّهِ دُونَ شَهَادَةِ الشُّهُودِ فَإِنَّ ذَلِكَ حَقُّ اللَّهِ عَلَيْكَ... ؛۴
۰.امّا حقّ طرفى كه مدّعى توست اين است كه اگر در آنچه ادّعا مى‌كند او را بر تو حقى است دليلش را نشكنى و واخواهى او را باطل نسازى و به سود او با خود طرف شوى (كلاهت را قاضى كنى) و بر ضدّ خود حكم كنى و بى‌گواهى گواهان خودت گواه حقّ او باشى، زيرا اين حقّ خدا بر توست.
۵
امام سجاد عليه‌السلام:
۰.وَ أَمَّا حَقُ الْخَصْمِ الْمُدَّعَى عَلَيْهِ فَإِنْ كَانَ مَا تَدَّعِيهِ حَقّا أَجْمَلْتَ فِي مُقَاوَلَتِهِ بِمَخْرَجِ الدَّعْوَى فَإِنَّ لِلدَّعْوَى غِلْظَةً فِي سَمْعِ الْمُدَّعَى عَلَيْهِ وَ قَصَدْتَ قَصْدَ حُجَّتِكَ بِالرِّفْقِ وَ أَمْهَلِ الْمُهْلَةِ وَ أَبْيَنِ الْبَيَانِ وَ أَلْطَفِ اللُّطْفِ وَ لَمْ تَتَشَاغَلْ عَنْ حُجَّتِكَ بِمُنَازَعَتِهِ بِالْقِيلِ وَ الْقَالِ فَتَذْهَبَ عَنْكَ حُجَّتُكَ وَ لَا يَكُونَ لَكَ فِي ذَلِكَ دَرَكٌ وَ لا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ... ؛۵
۰.و امّا حقّ طرفى كه تو بر او ادّعايى دارى اين است كه اگر آنچه ادّعا مى‌كنى حقّ توست در گفت و گو براى بيان مدّعا (و در مطالبه خود از او) لطيف و آرام باشى، چه شنيدن ادّعا (از خواهان) بر گوش خوانده، دشوار و گران مى‌آيد؛ و دليل خود را با نرمى به او بفهمانى و به او مهلت دهى و بيانى روشن و لطيف‌ترين نرمش‌ها را بكارگيرى و كشمكش او با بگو مگوى خود، تو را از دليل آوردنت باز ندارد چندان كه دليلت از دستت برود و نتوانى جبرانش كنى و به جايى برسى. و لا قوّة الاّ باللَّه. (و نيرويى نيست جز به خدا)....
۶
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.لَن تَزُولَ قَدَما شاهِدِ الزّورِ حَتّى يوجِبَ اللّه‌ُ لَهُ النّارَ ؛۶
۰.هرگز شهادت دهنده به دروغ، قدم از قدم بر نمى‌دارد مگر آنكه خداوند جهنّم را بر او واجب كند.
۷
امام صادق عليه‌السلام:
۰.خَيْرُ النّاسِ قُضاةُ الْحَقِّ؛۷
۰.بهترين مردم كسانى هستند كه به حق، قضاوت كنند.
۸
امام سجاد عليه‌السلام:
۰.اللَّهُمَّ فَكَما كَرَّهْتَ إِلَي أَنْ أُظْلَمَ فَقِني مِنْ أَنْ أَظْلِمَ؛۸
۰.خدايا! همان گونه كه ظلم‌پذيرى را در نظر من ناپسند قرار دادى، مرا از ظلم كردن باز دار.
۹
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.مَن صاحَبَ النّاسَ بِالَّذي يُحِبُّ أن يُصاحِبوهُ كانَ عَدلاً ؛۹
۰.عدالت، آن است كه انسان با ديگران چنان رفتار كند كه دوست با او رفتار كنند.
۱۰
امام على عليه‌السلام:
۰.ـ لِشُرَيحٍ ـ: ثُمّ واسِ بينَ المسلمينَ بوَجهِكَ ومَنطِقِكَ ومَجلِسِكَ، حتّى لا يَطمَعَ قَريبُكَ في حَيفِكَ، ولا يَيأسَ عَدُوُّكَ مِن عَدلِكَ ؛۱۰
۰.ـ به شريح ـ فرمود: ميان مسلمانان در نگاه كردن و سخن گفتن و نشستنت برابرى را رعايت كن، تا نزديكانت به جانبدارى (ستم) تو اميد نبندند و دشمنانت از دادگرى تو، نوميد نشوند.
۱.۱. تحف العقول ص ۵۱.
۲.۲. خصال ص ۱۱۳/۹۰.
۳.۳. بحارالأنوار ۷۵/۲۹/۱۹.
۴.۴. تحف العقول ص ۳۰۴/۳۷.
۵.۵. تحف العقول ص ۳۰۴/۳۸.
۶.۶.. سنن ابن ماجة ۲/۷۹۴/۲۳۷۳.
۷.۷. بحارالانوار ۱۰۴/۲۶۶/۲۰.
۸.۸. صحيفه سجاديهدعاى ۱۴، فراز ۱۰.
۹.۹. كنز الفوائد ۲/۱۶۲.
۱۰.۱۰. وسائل الشيعة ۱۸/۱۵۵/۱.
