حق الناس
۱
امام سجاد عليه‌السلام:
۰.اَلذُّنوبُ الَّتى تُغَيِّرُ النِّعَمَ: اَ لْبَغْىُ عَلَى النّاسِ وَ الزَّوالُ عَنِ الْعادَةِ فِى الْخَيْرِ وَ اِصْطِناعِ الْمَعْروفِ وَ كُفْرانِ النِّعَمِ وَ تَرْكِ الشُّكْرِ قالَ اللّه‌ُ عَزَّوَجَلَّ: «اِنَّ اللّه‌َ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّى يُغَيِّروا ما بِاَ نْفُسِهِمْ...»؛۱
۰.گناهانى كه باعث تغيير نعمت‌ها مى‌شوند، عبارت‌اند از: تجاوز به مردم، ترك نمودن عادت‌هاى كار خير و خوب و كفران نعمت و ترك شكر، زيرا خداوند عزّوجلّ مى‌فرمايد: «خداوند سرنوشت هيچ ملتى را تغيير نمى‌دهد، مگر اين‌كه خودشان تغيير روش دهند...».
۲
امام صادق عليه‌السلام:
۰.اَلمُؤمِنُ اِذا غَضِبَ لَم يُخرِجْهُ غَضَبُهُ مِنْ حَقٍّ وَاِذا رَضِىَ لَم يُدخِلْهُ رِضاهُ فى باطِلٍ وَالَّذى اِذا قَدَرَ لَم يَأخُذ اَكْثَرَ مِمّا لَهُ؛۲
۰.مؤمن چون خشمگين شود، خشمش او را از حق بيرون نبرد و چون خشنود شود، خشنوديش او را به باطل نكشاند و چون قدرت يابد بيش از حقّ خود نگيرد.
۳
امام صادق عليه‌السلام:
۰.اِذا اَرادَ اَحَدُكُم اَن يُسْتَجابَ لَهُ فَليُطَيِّب كَسبَهُ وَ ليَخرُج مِن مَظالِمِ النّاسِ وَ اِنَّ اللّه‌َ لا يُرفَعُ اِلَيهِ دُعاءُ عَبدٍ و فى بَطنِهِ حَرامٌ اَو عِندَهُ مَظلِمَةٌ لاَِحَدٍ مِن خَلقِهِ ؛۳
۰.هرگاه فردى از شما خواست دعايش مستجاب شود، درآمدش را حلال گرداند و از زير بار حقوق مردم بيرون برود. دعاى بنده‌اى كه در شكمش حرام باشد، يا حق يكى از خلق خدا به گردنش باشد، به درگاه خداوند بالا نمى‌رود.
۴
سفيان ثورى:
۰.بَلَغَنى اَنَّ بَنى اِسرائيلَ قُحِطوا سَبعَ سِنينَ... فَاَوحَى اللّه‌ُ عَزَّوَجَلَّ اِلى اَنبيائِهِم: لَو مَشَيتُم اِلَىَّ بِاَقدامِكُم حَتّى تَحفى رُ كَبُكُم و تَبلُغَ اَيديكُم عَنانَ السَّماءِ و تَكِلَّ اَلسِنَتُكُم عَنِ الدُّعاءِ فَاِنّى لا اُجيبُ لَكُم داعيا و لا اَرحَمُ مِنكُم باكيا، حَتّى تَرُدُّوا المَظالِمَ اِلى اَهلِها فَفَعَلوا فَمُطِروا مِن يَومِهِم ؛۴
۰.شنيده‌ام كه بنى‌اسرائيل به مدّت هفت سال دچار قحطى شدند... پس خداوند عزّوجلّ به پيامبرانشان وحى فرمود كه: اگر پياده به سوى من بياييد، آنچنان كه زانوهايتان ساييده شود، و [چندان دست به سوى آسمان دراز كنيد كه]دست‌هايتان به كرانه‌هاى آسمان برسد و [آن اندازه دعا كنيد كه]زبان‌هايتان خسته شود، دعاى هيچ يك از شما را نمى‌پذيرم و به هيچ گريه‌كننده‌اى از شما رحم نخواهم كرد تا آن گاه كه حقوق مردم را به صاحبان آنها باز گردانيد. آنان چنين كردند و همان روز، باران آمد.
۵
امام صادق عليه‌السلام:
۰.اَلذُّنوبُ الَّتى تُغَيِّرُ النِّعَمَ الْبَغْىُ وَ الذُّنوبُ التَّى تورِثُ النَّدَمَ الْقَتْلُ وَ الَّتى تُنْزِلُ النِّقَمَ الظُّلْمُ وَالَّتى تَهْتِكُ السُّتورَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الَّتى تَحْبِسُ الرِّزْقَ الزِّنا وَ الَّتى تُعَجِّلُ الْفَناءَ قَطيعَةُ الرَّحِمِ وَالَّتى تَرُدُّ الدُّعاءَ وَ تُظْلِمُ الْهَواءَ عُقوقُ الْوالِدَيْنِ؛۵
۰.گناهى كه نعمت‌ها را تغيير مى‌دهد، تجاوز به حقوق ديگران است. گناهى كه پشيمانى مى‌آورد، قتل است. گناهى كه گرفتارى ايجاد مى‌كند، ظلم است. گناهى كه آبرو مى‌بَرد، شرابخوارى است. گناهى كه جلوى روزى را مى‌گيرد، زناست. گناهى كه مرگ را شتاب مى‌بخشد، قطع رابطه با خويشان است. گناهى كه مانع استجابت دعا مى‌شود و زندگى را تيره و تار مى‌كند، نافرمانى از پدر مادر است.
۶
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.رَحِمَ اللّه‌ُ عَبْدا كانَتْ لأَِخيهِ عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ فى عِرْضٍ أَوْ مالٍ فَجاءَهُ فَاسْتَحَلَّهُ قَبْلَ أَنْ يُؤْخَذَ وَلَيْسَ ثَمَّ دينارٌ وَلادِرْهَمٌ فَإِنْ كانَتْ لَهُ حَسَناتٌ اُخِذَ مِنْ حَسَناتِهِ وَإِنْ لَمْ تَكُنْ لَهُ حَسَناتٌ حَمَلوا عَلَيْهِ مِنْ سَيِّئاتِهِ؛۶
۰.خدا رحمت كند بنده‌اى را كه حلاليت بطلبد از برادرى كه به آبرو يا مال او تجاوز كرده، قبل از آن كه (در قيامت) از او بازخواست كنند، آنجايى كه دينار و درهمى نباشد، در نتيجه اگر شخص كار نيكى داشته باشد از آن بردارند و اگر نداشته باشد، از گناهان مظلوم برداشته بر گناهان او بيفزايند.
۷
امام على عليه‌السلام:
۰.لا عَدْلَ اَفْضَلُ مِنْ رَدِّ الْمَظالِمِ؛
۰.هيچ عدالتى بهتر از بازگرداندن حقوق پايمال شده نيست.۷
۸
لقمان حكيم عليه‌السلام:
۰.يا بُنَىَّ اِذا دَعَتْكَ القُدْرَةُ عَلى ظُلْمِ مَنْ هُوَ دونَكَ فَاذْكُرْ قُدْرَةَ اللّه‌ِ عَلَيْكَ؛۸
۰.فرزندم هرگاه قدرت، تو را به ظلم بر زيردستت فرا خواند، قدرت خدا را بر خودت به يادآور.
۹
پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله:
۰.مَنْ حَبَسَ عَنْ اَخيهِ الْمُسْلِمِ شَيْئا مِنْ حَقِّهِ حَرَّمَ اللّه‌ُ عَلَيْهِ بَرَكَةَ الرِّزْقِ اِلاّ اَنْ يَتوبَ؛۹
۰.هر كس چيزى از حقّ برادر مسلمان خود را نگه دارد [و به او ندهد]، خداوند، بركت روزى را بر او حرام مى‌كند، مگر آن كه توبه كند [و جبران نمايد].
۱۰
امام سجاد عليه‌السلام:
۰.و اَمّا حَقُّ ذِى المَعْروفِ عَلَيْكَ فَان تَشْكُرَهُ وَ تَذْكُرَ مَعْروفَهُ وَ تَكْسِبَهُ الْمَقالَةَ الْحَسَنَةَ وَ تُخْلِصُ لَهُ الدُّعاءَ فيما بَيْنَكَ وَ بَيْنَ اللّه‌ِ عَزَّوَجَلَّ، فَاِذا فَعَلْتَ ذلِكَ كُنْتَ قَدْ شَكَرْتَهُ سِرّا وَ عَلانيَةً ثُمَّ اِنْ قَدَرْتَ عَلى مُكافاتِهِ يَوْما كافَيْتَهُ؛۱۰
۰.حق كسى كه به تو نيكى كرده، اين است كه از او تشكر كنى و نيكى‌اش را به زبان‌آورى و از او به خوبى ياد كنى و ميان خود و خداى عزّوجلّ برايش خالصانه دعا كنى، هرگاه چنين كردى بى‌گمان در پنهان و آشكار از او تشكر كرده‌اى. سپس اگر روزى توانستى نيكى او را جبران كنى، جبران كن.
۱.۱. معانى الاخبار ص ۲۷۰.
۲.۲. بحارالأنوار ۷۸/۲۰۹/۸۵.
۳.۳. بحار الأنوار ۹۳/۳۲۱/۳۱.
۴.۴. إحياء علوم الدين ۱/۴۶۱.
۵.۵. علل الشرايع ۲/۵۸۴.
۶.۶. نهج الفصاحه ح ۱۶۵۷.
۷.۷. غررالحكم۶/۴۱۵/۱۰۸۴۱.
۸.۸. ارشاد القلوب ديلمى۱/۷۲.
۹.۹. من لايحضره الفقيه۴/۱۵/۴۹۶۸.
۱۰.۱۰. خصال ص ۵۶۸.
