مقــدمه
راستگويى و دروغگويى دو حالت اخلاقى است كه ريشه در اعتقادات و باورهاى دينى دارد، راستگويى حركتى در مسير فطرت است و دروغگويى حركتى برخلاف مسير فطرت. راستگويى نهالى بالنده و رشد يافته در سرزمين پاك اخلاص و صداقت است و دروغگويى بوته اى آفت زده و خشكيده در شور زار روان آدمى.
انگيزه راستگويى توانمندى اراده و اعتماد به نفس و دروغگويى انعكاس ضعفها و ناتوانيها و نفاقهاى درونى است.
از طرف ديگر «دروغ» يكى از بدترين عادات و بزرگترين گناهان و موانع رشد و كمال به شمار مى رود، كه مى توان در پرتو انديشه و تعقل صحيح آن را مهار كرد و با سلاح ايمان و دانش و آگاهى آثار ناهنجار دروغگويى را از جامعه زدود.
اگر دروغ گفتن در دين مقدس اسلام ممنوع است و دروغگو مورد نكوهش قرار مى گيرد و دروغ كليد همه بديها و شرور ناميده مى شود، در مقابل، بر راستى و صداقت در آيين محمدى صلي الله عليه و آلهتأكيد شده و راستگو مورد تحسين واقع مى شود و از باب «اَلنَّجاةُ فِى الصِّدْقْ» نجات در راستگويى است، صداقت و راستگويى كليد همه خوبيها و پاكى ها و نيكى هاست و گفته هاى انسان هم بخشى از عملهاى اوست و بر نيك و بد آن مؤاخذه خواهد شد. و... خداوند با صادقان است و از دروغگويان بيزار.
بكوشيم تا طعم شيرين صداقت در گفتار و رفتار را به ذائقه جان بچشانيم.
ان شاءا...
سيدعباس رفيعى پور علوى علويجه
مهر ۷۴
قالَ اللّه ُ تَبارَكَ وَ تَعالى:
وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللّه ُ الَّذينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبينَ. [ سوره عنكبوت / آيه 3] خداوند كسانى را كه قبل از شما بودند مـورد امتـحـان و آزمـايش قـرار داد، تا معلوم شود [كدام در گفتار وكردارشان ]راستگو و [ كدام يـك ]دروغـگو هستـند.
بخش اول:
راستگويى
جايگاه راستگو در قيامت
۱ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: اَقْرَبُكُمْ مِنىّ غَدا فِى الْمَوْقِفِ اَصْـدَقُكُمْ فِى الْحَـديثِ وَ اَدّاكُمْ لِلأمانَةِ وَ اَوْفاكُمْ بِالْعَهْدِ وَ اَحْسَنُكُمْ خُلْقا وَ اَقْرَبُكُمْ مِنَ النّاسِ. [لآلى الاخبار، ج 5، حديث 253]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسانى كه در سخن گفتن راستگوتر و در اداى امانت مواظب تر و در عهد و پيمان با وفاتر و در اخــلاق نيـكوتر و با مردم صميمى تر هستند، در قيامت به من از همه نزديكترند.
زينـت سخـن
۲ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: زينَةُ الْحَـديثِ الصِّـدْقُ. [من لايحضره الفقيه، ج 4، ص 402]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: زينت سُخن، راستگويى است.
درى از درهاى بهشت
۳ عَنِ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله: عَلَيْكُمْ بِالصِّدْقِ فَاِنَّهُ بابٌ مِنْ اَبْوابِ الْجَنَّةِ وَ اِيّاكُمْ وَ الْكِذْبَ فَاِنَّهُ بابٌ مِنْ اَبْوابِ النّارِ. [نهج الفصاحه، حديث 419]
از پيغمبر صلي الله عليه و آله نقل شده است: بر شما باد به راستگويى، زيرا راستگويى درى از درهاى بهشت است، و بپرهيزيد از دروغگويى، كه دروغگويى درى از درهاى دوزخ است.
بهـترين كـلام
۴ عَن عَلِىٍّ عليه السلام: خَيْرُ الْكَلامِ الَصِّدْقُ. [غرر الحكم، ج 3، ص 429، ح 96]
از على عليه السلام نقل شده است: بهترين كلام، سخن راست است.
سـرانجام راستـگويى
۵ عَن عَلِىٍّ عليه السلام: عاقِبَةُ الصِّدْقِ نَجـاةٌ وَ سَلامَةٌ. [غرر الحكم، ج 4، ص 363، ح 6333]
از على عليه السلام نقل شده است: سرانجام و عاقبت راستگويى، رهـايى و سـلامت است.
راسـت فتنه‌انگـيز
۶ قالَ رَسـُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: يا عَلىُّ اِنَّ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ اَحَبَّ الْكِذْبَ فِى الصَّلاحِ وَ اَبْغَضَ الصِّدْقَ فِى الفَسادِ. [الحديث، ج 1، ح 88، چاپ ششم]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به على عليه السلام فرمود: خداوند دروغى راكه موجب صلاح و آشتى باشد دوست دارد و راستى را كه باعث [فتنه و] فساد گردد، دشمن دارد.
راستگويى و روسفيدى
۷ عَـنِ النَّبِىّ صلي الله عليه و آله: يا عَلى... اِنَّ الصِّدْقَ يُبَيِّضُ الْوَجْهَ وَ يُكْتَبِ عِنْدَ اللّه ِ صادِقا وَاعْلَمْ اَنَّ الصِّدْقَ مُبارَكٌ وَالكِذْبَ مَشْؤُومٌ. [بحار الانوار، ج 77، ص 67]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: اى على عليه السلام... راستگويى، [سبب] روسفيدى است و [نام چنين فردى با اين صفت در رديف] راستگويان نوشته مى شود. بدان كه راستگويى [پسنديده] و مبارك و دروغگويى شوم و [ناپسند ]است.
راستـگويى و مردانگى
۸ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: بِالصِّدْقِ تَكْمُلُ الْمُرُوَّةُ. [غرر الحكم، ج 3، ص 208، ح 4224]
على عليه السلام فرمود: مردانگى با راستگويى كامل مى شود.
راستگويى، زينتِ گفتار
۹ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: بِالصـِّدْقِ تَتَزَيَّنُ الاَْقْوالُ. [غرر الحكم، ج 3، ص 217، ح 4257]
على عليه السلام فرمود: سخنان، با راستگويى زينت و آرايش مى يابند.
راستـگويى و رهـايى
۱۰ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: اَلصّـادِقُ عَلى شَفا مَنْجاةٍ وَ كَرامَةٍ. [نهج البلاغه، فيض السلام، خطبه 85 ـ فراز 12]
على عليه السلام فرمود: راســتگو بر كرانه نجات و بزرگوارى است.
راستگويى وسيله نجات
۱۱ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: بِالصِّدْقِ تَكُونُ النَّجـاةُ. [غرر الحكم، ج 3، ص 207، ح 4221]
على عليه السلام فرمود: نجــاتِ ( دنيا و آخرت ) در گِرو راستـگويى است.
راستگو دوسـتِ خدا
۱۲ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: اِذا اَحَبَّ اللّه ُ عَبْدا اَلْهَمَهُ الصِّدْقَ. [غرر الحكم، ج 3، ص 161، ح 4101]
على عليه السلام فرمود: هرگاه خداوند بنده اى را دوست بدارد، راستى در گفتار را به او الهام مى كند.
بهـترين خصـلت
۱۳ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: خَـيْرُ الْخِـلالِ صِدْقُ الْمَقالِ وَ مَكارِمُ الاَْفْعالِ. [غرر الحكم، ج 3، ص 430، ح 5004]
على عليه السلام فرمود: بهـترين خـصلتها، راستگويى و انجام كارهاى خوب و پسنديده است.
راستگويى شيوه ابرار
۱۴ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: اِلْزَمْ الصِّدْقَ وَ الاَْمانَةَ فَاِنَّهُما سَجِيَّةُ الاَْبْرارِ. [غرر الحكم، ج 2، ص 187، ح 2325]
على عليه السلام فرمود: راسـتگويى و امانتـدارى پيشه كن كه اين دو، شيوه نيكان و ابرار است.
راستگويى، ستونِ ايمان
۱۵ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: اَلصِّدْقُ جَمالُ الإنْسانِ وَ دَعامَةُ الاْءيمانِ. [غرر الحكم، ج 2، ص 143، ح 2120]
على عليه السلام فرمود: راستگويى زينت انسان و ستون ايمـان است.
بخش دوم:
دروغگويى
دروغ خـيانتى بـزرگ
۱۶ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: كَبُرَتْ خِيانَةً اَنْ تُحَدِّثَ اَخاكَ حَديثا هُوَ لَكَ مُصَدِّقٌ وَ اَنْتَ بِهِ كاذِبٌ. [مجموعه ورّام، ج 1، ص 114]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: خيانت بزرگى است كه به برادرت سخنى بگويى كـه او سخـنان تـو را تصـديق كـند، در حالى كه تو به او دروغ گفته باشى!
گنـاه كبـيره
۱۷ عَـنِ الرِّضا عليه السلام: وَاجْتِنابُ الْكَبائِرِ وَهِىَ قَتْلُ الْنَفْسِ الَّتى حَرَّمَ اللّه ُ تَعالى، وَ الزِّنا، وَ السِّرْقَةُ... وَ الْكِذْبُ وَ الِكبْرُ وَ الاِْسْرافُ... . [عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 127]
امام رضا عليه السلام فرمود: و دورى از گناهان كبيره [لازم است] كه آنها عبارتنداز: كشتن كسى كه خـداوند خون او را حرام كرده، زنا، سرقت... دروغـگويى، تكبر و اسراف…
پـرهـيز از دروغـگويى
۱۸ عَن رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: اِيّاكُمْ وَ الْكَذِبَ فَاِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِى اِلَى الفُجُورِ وَ الْفُجُورُ يَهْدى اِلَى النّارِ. [مستدرك الوسائل، ج 2، ص 100]
از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله نقل شده است كه فرمود: از دروغـگويى بپرهـيزيـد، زيرا دروغ (آدمى) را به گناه مى كشاند و گناه، (او را) به آتش رهنمون مى سازد.
كلـيد ناپاكيـها
۱۹ عَن أَبى مُحَمَّدٍ العَسكَرى عليه السلام قالَ: جُعِلَتِ الْخَبائِثُ كُلُّها فِى بَيْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتاحُهُ الْكِذبَ. [بحار الانوار، ج 72، ص 263]
از امام حسن عسگرى عليه السلام نقل شده است كه فرمود: تمام ناپاكيها در خانه اى نهاده شده و كلـيد آن دروغـگويى اسـت. (يعنى با دروغگويى، آدمى به گناهان و معاصى ديگر آلوده مى شود.)
دروغ و خـنده
۲۰ عَن رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: يا اَبا ذَرٍّ ! وَيْلٌ لِلَّذى يُحِدَّثُ وَ يَكْذِبُ لِيُضْحِكَ بِهِ الْقَوْمَ، وَيْلٌ لَهُ وَيْلٌ لَهُ وَيْلٌ لَهُ. [مكارم الاخلاق، ص 470]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به ابوذر غفارى فرمود: اى اباذر! و اى به حال كسى كه براى آنكه مردم را بخنداند دروغ بـگويد! و اى بر او! و اى بر او! و اى بر او!
بدتـرين نَـقل قـول
۲۱ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام قالَ: قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: «شَرُّ الرِّوايَةِ، رِوايَةُ الْكَذِبِ». [بحار الانوار، ج 72، ص 259]
از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه: رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود: بـدترين نقـلها، نَقـلِ دروغ است.
فـرجام دروغـگويى
۲۲ عَن عَلِىٍّ عليه السلام: عاقِبَةُ الْكِذْبِ مَلامَةٌ وَ نَدامَةٌ. [غرر الحكم، ج 4، ص 363، ح 6332]
از على عليه السلام نقل شده است كه فرمود: سرانجـام دروغـگويى، سرزنش و پشيمانى است.
بدتـرين خصـلت
۲۳ عَن عَلِىٍّ عليه السلام: شَرُّ الاَْخْلاقِ اَلْكِذْبُ وَ النِّفـاقُ. [غرر الحكم، ج 4، ص 166، ح 5689]
از على عليه السلام نقل شده است كه فرمود: بـدترين اخـلاق، دروغگويى و دورويى است.
سبب دروغـگويى
۲۴ عَنِ النَّبِىّ صلي الله عليه و آله: لايَكذِبُ الكاذِبُ إلاّ مِن مَهانَةٍ فى نَفسِهِ. [ميزان الحكمه، ج 8، ص 347]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آلهفرمود: دروغگو، دروغ نمى گويد مگر به سبب حقارت و پستى كه در درون اوست.
تأمـل در گفـتار
۲۵ مِن كِتابِ عَلِىٍّ عليه السلام إلَى الحارِثِ الهَمْدانى: ... وَ لا تُحَدِّثِ النّاسَ بِكُلِّ ما سَمِعْتَ بِهِ فَكَفى بِذلِكَ كِذْبا، وَ لاتَرُدَّ عَلىَ النَّاسِ كُلَّ ما حَدَّثُوكَ بِهِ فَكَفى بِذلِكَ جَهْلاً. [نهج البلاغه، فيض الاسلام، ص 1067، سطر 9]
در فرازى از نامه حضرت على عليه السلامبه حارث همْدانى (يكى از اصحاب آن حضرت) آمده است: ... و هر چه شنيدى به مردم مگو، كه همين براى دروغ بودن، كافى است (زيرا بسا آنچه شنيده اى در واقع دروغ بوده است). و آنچه مردم به تو بگويند رد مكن و دروغ مپندار كه اين هم دليل برنادانى است (زيرا بسا آنچه را كه به تو گفتند در واقع راست باشد. پس انكار آن نادانى به حق است).
شهادت دروغ
۲۶ عَن رَسُولِ اللّه صلي الله عليه و آله أنَّهُ قالَ فى خُطبَتِهِ عَلَى المنبَر: اِنَّ شَهادَةَ الزُّورِ تُعادِلُ الشِّرْكَ بِاللّه ِ تَعالى. ثُمَّ تَلا قَوْلَ اللّه ِ تَعالى: «وَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الأَوثانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ».[ ـ سوره مباركه حــج آيه 30] [مستدرك الوسائل، ج 3، ص 209]
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله در خطبه خود بالاى منبر فرمود: شهادت دروغ با شرك به خدا برابرى مى كند. سپس گفتار خداوند را تلاوت فرمود: «از پليدى، يعنى از بتها دورى كنيد و از سخـن دروغ بپـرهـيزيد » .
دروغ و نفاق
۲۷ قالَ رَسـُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: اَلْكِذْبُ بابٌ مِنْ أَبْوابِ النِّفاقِ. [مجموعه ورام، ج 1، ص 113]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: دروغــگويى درى از درهاى نفاق است.
دروغ و مـروّت
۲۸ قالَ رَسـُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: اَقَلُّ النّاسِ مُرُوَّةً مَنْ كانَ كـاذِبا. [بحار الانوار، ج 72، ص 259]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كم نصيب ترين مردم از مردانگى، كسى است كه دروغـگو باشد.
روسـياهى دروغـگو
۲۹ عَنِ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله: يا عَلِىُّ ايّاكَ وَ الْكِذْبَ، فَاِنَّ الْكِذْبَ يُسَوِّدُ الْوَجْهَ ثُمَّ يُكْتَبُ عِنْدَ اللّه ِ كَذّابا... . [بحار الانوار، ج 77، ص 67.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به على عليه السلام فرمود: اى عـلى از دروغ گفتن بپـرهـيز، زيرا دروغ گفتن رو سياهى در پى دارد، سپس (آدمى را) نزد خدا دروغگو مى نويسند.
جـايـگاه دروغـگو
۳۰ عَنِ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله قالَ: وَ مَنْ شَهِدَ شَهادةَ زُورٍ عَلى رَجُلٍ مُسْلِمٍ اَوْ ذِمّىٍّ اَوْ مَنْ كانَ مِنَ النّاسِ، عُلِّقَ بِلِسانِهِ يَوْمَ القِيامَةِ، وَ هُوَ مَعَ المُنافِقينَ فِى الدَّرْكِ الاَسْفَلِ مِنَ النّارِ . [وسائل الشيعه، ج 18، ص 237، ح 6]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: و كسى كه به زيان مرد مسلمانى يا كسى كه در پناه اسلام است يا فردى از آحاد جامعه، شهادت دروغ بدهد، در روزقيامت از زبانش آويزان مى شود. و همراه منافقين در پايين ترين درجه دوزخ جاى دارد.
دروغ كوچـك
۳۱ قـالَ عـَلِىُّ بنُ الحُسَين عليهماالسلام: اِتَّقُوا الْكِذْبَ، الصَّغيرَ مِنْهُ و الْكَبيرَ فى كُلِّ جِـدٍّ وَ هـَزْلٍ؛ فَاِنَّ الرَّجُلَ إذا كَذِبَ فِى الْصَّغيرِ اِجْتَرَأَ عَلَى الْكَبيرِ. [اصول كافى، ج 4، ص 35، ح 2]
امام زين العابدين عليه السلام فرمود: از دروغ كوچك و بزرگ، جدّى و شوخى، بپرهيزيد، زيـرا آن كس كه در چـيز كوچـك دروغ گفت، به دروغ بزرگ نيز جـرأت پيـدا مى كـند.
آفتِ شخـصّيت
۳۲ عَن أبى عَبدِاللّه ِ عليه السلام قالَ: قالَ عيسَى بنُ مَريَمَ عليه السلام: مَنْ كَثُرَ كِذْبُهُ ذَهَبَ بَهـاؤُهُ . [اصول كافى، ج 4، چاپ ايران، ص 38، ح 13]
امام صادق عليه السلام فرمود: عيسى بن مريم عليه السلام فرموده است: هـر كه دروغـگوئيش بسـيار شـد، آبرو و شخصّيتش [نزد مردم ]از بين مى رود.
زبـان دروغـگو
۳۳ قالَ رَسـُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: اَعْظَمُ الْخَطـايا الِلِّسانُ الْكَذُوبُ . [نهج الفصاحه، ح 352]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: بزرگترين مايه گناهان، زبـانِ دروغـگو است.
صفت منافق
۳۴ قالَ رَسـُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: ثَلاثٌ مَنْ كُنَّ فيه فَهُوَ مُنافِقٌ وَ إِنْ صامَ وَ صَلّى وَ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ وَ قالَ «اِنّى مُسْلِمٌ»: مَنْ اِذا حَدَّثَ كَذِبَ، وَ اِذا وَعَدَ اَخْلَفَ، وَ اِذا ائْتُمِنَ خانَ . [نهج الفصاحه، ح 1280]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: سه چيز است كه در هر كه باشد منافق است، اگر چه روزه دارد و نمازگزارد و حج و عمره كند و بگويد من مسلمانم: كسى كه وقتى سخن گويد دروغ گويد، و وقتى وعده دهد تخلف ورزد، و وقتى امانت به او دهند خيانت كند.
نتـيجه دروغـگويى
۳۵ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: ثَمَـرَةُ الْكِذْبِ اَلْمَهانَةُ فِى الدُّنْيا وَ الْعَذابُ فِى الآخِرَةِ . [غرر الحكم، ج 3، ص 332، ح 4640]
على عليه السلام فرمود: نتيجـه دروغـگويى، خوارى در دنيا و عذاب در آخرت است.
همنشينى بـا دروغگو
۳۶ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: اِيّاكَ وَ مُصادَقَةَ الْكَذّابِ فَاِنَّهُ يُقَرِّبُ عَلَيْكَ البَعيدَ وَ يُبَعِّدُ عَلَيْكَ الْقَريبَ . [غرر الحكم، ج 2، ص 292، ح 2650]
على عليه السلام فرمود: از همنشينى با دروغگو بپرهيز زيـرا او، دور را بـه تـو نزديـك و نزديك را به تو دور نشان مى دهد.
زيـنت منافـقان
۳۷ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: بِالْكِذْبِ يَتَزَيَّنُ اَهْلُ النِّفاقِ . [غرر الحكم، ج 3، ص 207، ح 4222]
على عليه السلام فرمود: منافقين با توّسل به دروغ [كارهاى ناپسند خود را] خوب و زيبا جلوه مى دهند.
دروغ و ايـمان
۳۸ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: جانِبُوا الْكِذْبَ فَاِنَّهُ مُجانِبٌ لِلاْءيمانِ . [نهج البلاغه، فيض الاسلام، خطبه 85 ـ فراز 12]
على عليه السلام فرمود: از دروغ گفـتن بپرهـيزيد كه آن از ايمان به دور است.
دروغـگو و هـلاكت
۳۹ قـالَ عـَلِىٌّ عليه السلام: اَلْكاذِبُ عَلى شَرَفِ مَهْواةٍ وَ مَهـانَةٍ . [نهج البلاغه، فيض السلام، خطبه 85 ـ فراز 12]
على عليه السلام فرمود: دروغگو بر لبه پرتگاه و خوارى است.
فـرامـوشى دروغـگو
۴۰ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام: اِنَّ مِمّا اَعانَ اللّه ُ بِهِ عَلَى الْكَذّابينَ اَلنِسْيانُ . [اصول كافى، ج 4، ص 38]
امام صادق عليه السلام فرمود: از جمله چيزهايى كه خداوند به وسيله آن بر ضدّ دروغگويان يارى مى كند، فراموشى است. (دروغـگو فراموشـكار اسـت).
