مقدمه
قالَ اللّه ُ تَعالى:
«يا بَنى آدَمَ خُذُوا زينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسجِدٍ وَكُلُوا وَاشرَبُوا وَلاتُسْرِفُوا إنَّهُ لايُحِبُ المُسْرِفينَ»[ سوره اعراف: آيه 31]
اى فرزندان آدم!
زينت (معنوى و مادى) خود را به هنگام رفتن به مسجد با خودبرداريد، و بخوريد و بياشاميد واسراف نكنيد، كه خداوند مسرفان را دوست نمى دارد.
انسان داراى روح و جسم است. خداوند مهربان و خالق هستى براى هر دو جنبه انسان، برنامه ريزى كرده است و اراده كرده كه انسان از هر دو جهت سالم و پاك و پاكيزه باشد و در هر دو بعد دشد كند.
از اينرو از آنچه براى روح و جسم زيان آور بوده دستور داده تا پرهيز كنيم و آنچه براى آنها مفيد بوده آنها را تجويز كرده بلكه دستور بهره بردارى از آن را داده است.
در حديثى از امام هشتم عليه السلامچنين مى خوانيم:
بدان كه خداى متعال هيچ خوردنى و آشاميدنى را تجويز نكرد جز آنچه كه منفعت و مصلحت انسان در آن بود. و هيچ چيزى را ممنوع و حرام اعلام نكرد مگر آنچه را كه در آن زيان و تباهى و هلاكت بود. و پس هرچه كه مفيد و تقويت كننده جسم و بدن باشد حلال است و هرچه كه زيان آور و از بين برنده قوت بدن يا قاتل انسان باشد حرام است.
[ مستدرك الوسائل ج 16 ص 334 حديث 2.]
امروز با پيشرفت دانش پزشكى اهميت و در اولويت بودن پيشگيرى و بهداشت از درمان نيز براى همگان روشن و جاى هيچ ترديدى باقى نمانده است.
خوشبختانه اسلام هم هزارو چهارصد سال پيش به
بهداشت و پيشگيرى توجه خاصى كرده و دستورات بهداشتى گوناگونى را به بشريت داده تا بتواند جسم و بدن خود را سالم نگهدارد و با بدن سالم روحى سالمتر كسب كند تا سعادت دنيوى و اخروى را بدست آورد چرا كه: روح سالم در بدن سالم است.
ما وقتى در برنامه هاى اسلام دقت و مطالعه كنيم به اين نتيجه مى رسيم كه خداوند مهربان در همه دستورها حتى در برنامه هاى عبادى همانند نماز و روزه توجه خاصى به بهداشت و پاكى و پاكيزگى داشته است و علاوه بر آنها رهنمودهايى هم بطور مستقيم در مورد بهداشت و پيشگيرى و پاكيزگى دارد كه قابل توجه است.
مفسر بزرگ شيعه، مرحوم طبرسى در مجمع البيان نقل مى كند كه هارون الرشيد، طبيبى مسيحى داشت كه مهارت او در طب معروف بود. روزى اين طبيب به يكى از دانشمندان گفت: من در كتاب آسمانى شما چيزى از طب نمى يابم، در حالى كه دانش مفيد بر دوگونه است: علم اديان (روح) و علم ابدان، او در پاسخ چنين گفت: خداوند همه دستورهاى طبى را در نصف آيه اى از كتاب خويش آورده است: «كُلُوا وَاشرَبُوا وَلاتُسرِفُوا»يعنى بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد. و پيامبر صلي الله عليه و آله نيز طبّ را در اين دستور خويش خلاصه كرده است:
«المِعـدَةُ بَيتُ الأدواءِ وَالحِـميَةُ رَأسُ كُلِّ داءٍ وَأعْطِ كُلَّ بَدَنٍ ما عَـوَّدتَهُ»
معده مركز همه بيماريها است، و امساك سرآمد همه داروهاست و به آنچه بدنت را عادت صحيح داده اى از آن دريغ مدار.
طبيب مسيحى هنگامى كه اين سخن را شنيد گفت: «ما ترك كتابكم ولانبيّكم لجالينوس طبّاً»
قرآن شما و پيامبرتان براى جالينوس (طبيب معروف) طبّى باقى نگذارده است.
در اين نوشتار چهل حديث و يك آيه قرآنى بعنوان نمونه اى از اين دستور العمل ها را برگزيديم تا با بخشى از آنها آشناگرديم و قطره اى نمونه از درياى معارف اهل بيت باشد، با آرزوى سلامتى جسم و روح براى تمام انسانها.
محمود شريفى
بيست و دوّم ارديبهشت ماه ۱۳۸۵
فصـل اوّل :
اهميّت بهداشت
پاكيزگى محبوب خدا
۱ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: إنَّ اللّه َ طَيِّبٌ يُحِبُّ الطَيِّبَ، نَظيفٌ يُحِبُّ النَّظافَةَ. [ ميزان الحكمة ج 4 ص 3302 ح 20314]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند پاك و پاكيزه است و پاكيزگى را دوست دارد، تميز است و تميزى را دوست دارد.
بهشت جايگاه پاكيزگان
۲ عَنْ رَسْولِ اللّه صلي الله عليه و آله: إنَّ اْلإسْلامَ نَظيفٌ فَتَنَظَّفُوا، فَإنَّهُ لايَدْخُلُ الْجَنَّةَ إلاّ نَظيفٌ [ كنزالعمال 9:278 ح 26007]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: اسلام پاك و پاكيزه است پس شما هم پاكيزه باشيد، زيرا جز انسان پاكيزه كسى وارد بهشت نمى شود.
اخلاق پيامبران عليهم‌السلام
۳ عَنِ الرِّضا عليه السلام قالَ: مِنْ أخْلاقِ الأنْبِياءِ التَّـنَظُّفُ. [ تحف العقول: 442]
امام رضا عليه السلام فرمود: پاكيزگى از اخلاق پيامبران است.
تشويق به تميزى
۴ قال الراوي: كانَ صَلَّى اللّه ُ عَلَيهِ وَآلِهِ يَحُّثُ اُمَّتَهُ عَلَى النَّظافَةِ. [ مسندرك الوسائل 16: 319 ح 3468]
راوي مي گويد: پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آلهامّت خود را به پاكيزگى تشويق و ترغيب مى كرد.
نظافت و ايمان
۵ قالَ رَسْولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: تَخَلَّلُوا فَإنَّهُ مِنَ النَّظافَةِ، وَالنَّظافَةُ مِنَ الإيمانِ، وَالايمانُ وَصاحِبُهُ فى الْجَنَّةِ. [ مسندرك الوسائل 16: 319 ح 3468]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خلال كنيد، [ خلال كردن: تميز كردن دندان از آنچه لابه لاى آن مى ماند.] زيرا خلال كردن از نظافت است و نظـافت از ايمــان اسـت و ايمان و مؤمن در بهشت خواهد بود.
فصـل دوّم :
نمونه‌هايى از توصيه‌هاى بهداشتى
بهداشت غذايى
۶ قالَ أميرُالْمُؤمِنينَ عليه السلام: مَنْ سَرَّهُ اَنْ يَكْثُرَ خَيْرُ بَيْتِهِ فَلْيَتَوَضَّأْ عِنْدَ حُضُورِ طَعامِهِ، (يَعْنى غَسَلَ يَدَيْهِ). [ روضة الواعظين: 306.]
اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: كسى كـه دوسـت دارد، خير و بركت خانه اش زياد شود، هنگام غذا دستهاى خود را بشويد.
شستن دست
۷ قالَ أبُوعَبْدِاللّه ِ عليه السلام: اِغْسِلُوا أيْدِيَكُمْ قَبْلَ الطَّعامِ وَبَعْدَهُ فَإنَّهُ يَنْفِى الْفَقْرَ وَيَزيدُ فِى الْعُمْرِ. [ وسائل الشيعه 16: 573 ح 10]
امام صادق عليه السلام فرمود: دست هاى خود را قبل از غذا و بعد از آن بشوييد، زيـرا اين كار فقر را از بين مى بـرد و عمر انسان را زياد مى كند.
بهداشت بدن
۸ عَنْ أبِى الْحَسَنِ الرِّضا عليه السلامقالَ: مَنْ أخَذَ مِنَ الحَّمامِ خَزَفَةً فَحَكَّ بِها جَسَدَهُ فَأصابَهُ الْبَرَصُ فَلايَلُومَنَّ إلاّ نَفْسَهُ، وَ مَنِ إغْتَسَلَ مِنَ الماءِ الذَّى قَدْ اُغْتُسِلَ فيهِ، فأصابَهُ الجُذامُ، فَلايَلُو مَنَّ إلاّ نَفْسَهُ. [ كافى 6: 503 ح 38.]
امام رضا عليه السلام فرمود: كسى كه تكه سفالى را ازحماّم بردارد وبا آن بدنش را خارش دهد ودچار بيمارى پيسى شود، نبايد جزخودش را سرزنش كند وهركس از آبى كـه درآن شتشو كرده اند، شستشو وغسل كند ودچار مرض جذام شود، جزخودش را سرزنش نكند.
بهداشت خانه
۹ عَنْ عَلِىٍّ عليه السلام قالَ: نَظِّفُوا بُيُوتَكُمْ مِنْ حُوْكِ الْعَنْكَبُوتِ، فَإنَّ تَركَهُ فِى الْبَيْتِ يُورِثُ الْفَقْرَ. [ وسائل الشيعه 5: 322 ح 6674]
على عليه السلام فرمود: خانه هاى خود را از تارهاى عنكبوت پاك كنيد، زيرا واگذاشتن آنها در خانه، تنگدستى مى آورد.
بهـداشت اطراف خانه
۱۰ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله : اكْنِسُوا أفْنيتَكُمْ وَلاتَشُبَّهُوا بِالْيَهُودِ. [ وسائل الشيعه 3: 571 ح 4]
پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: حريم خانه هاى خودتان را جاروكنيد وهمانند يهوديان نباشيد.
بهداشت ظروف
۱۱ عَنْ أبى عَبْدِاللّه ِ عليه السلام قالَ: لاتَدَعُوا آنِيَتَكُمْ بِغَيْرِ غِطاءِ فَإنَّ الشَيْطانَ إذا لَمْ تُغَطَّ الآنِيَةُ بَزَقَ فيها وَأخَذَ مِمّا فيها ما شاءَ. [ وسائل الشيعه 16: 615 ح 1]
امام صادق عليه السلام فرمود: ظرف هايتان را بدون سرپوش نگذاريد، چـون وقـتى ظرفى پوشـانده نشـود، شيطان (ميكرب) در آن آب دهان مى ريزد و هرچه بخواهد از آنچه در آن است برمى دارد.
بهداشت مـو
۱۲ قالَ أبُو عَبْدِاللّه ِ عليه السلام فى قَوْلِهِ تَعالى: «خُذْوا زينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ»: قالَ: اَلْمَشْطُ، فَإنَّ المَشْطَ يَجْلِبُ الرِّزقَ وَيُحْسِنُ الشَعْرَ، وَ يُنْجِزُ الْحاجَةَ وَيزيدُ فِي الصُّلْبِ وَ يَقطَعُ الْبَلْغَمَ. [ روضة الواعظين: 308.]
امام صادق عليه السلام در مورد آيه اى كه مى گويد: «زينت خود را در مسجد همراه داشته باشيد»، فـرمــود: منظور شانه كردن است، زيرا شانه كردن، روزى را به طرف انسان مى كشاند، مـو را زيبا مى كند، نياز را برطرف مى سازد،قدرت را زياد مى كند،و جلوى بلغم را مى گيرد.
بهداشت دهان و دنـدان
۱۳ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله : فِى السِّواكِ إثنَتَىْ عَشْرَةَ خَصْلَةً: هُوَ مُطَهِّرَةٌ لِلْفَمِ وَمَرْضاةٌ لِلرَّبِّ، يُبَيِّضُ الأسْنانَ وَيُذْهِبُ بِالْحَفْرِ وَيَقِلُّ الْبَلْغَمَ وَ يُشَهِّى الطَّعامَ وَ يُضاعِفُ الْحَسَناتَ وَ يُصابُ بِهِ السُّنَّةُ وَ يَحْضُرُهُ الْملائكَةَ وَ يَشُدُّ اللَّثَةَ وَهُوَ يَمُرُّ بِطَريقِهِ الْقُرآنُ وَ رَكْعَتَينِ بِسِواكٍ أحَبُّ إلَى اللّه ِ عز و جلمِنْ سَبْعينَ رَكْعَةً بِغَيْرِ سِواكٍ. [ روضة الواعظين: 308.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: مسواك كردن دوازده فايده دارد:
۱ـ دهـان را پاكـيزه مى كـند.
۲ـ موجب خشنودى پروردگار مى شود.
۳ـ دندانها را سفـيد مى كـند.
۴ـ مانع پوسيدگى دندان مى شود.
۵ـ بلغـم را كـم مى كـند.
۶ـ غـذا را لذيذ مى سازد.
۷ـ حسنات را دوبرابر مى كـند.
۸ـ با آن به سنت پيامبر عمل مى شود.
۹ـ ملائكه نزد او حاضر مى شوند.
۱۰ـ لـثه را محـكم مى كـند.
۱۱ـ از گذرگاه مسواك (دهان) قرآن عبور مى كند.
۱۲ـ دو ركعت نماز با مسواك پيش خدا محبوبتر است از هفتاد ركعت نماز بدون مسواك.
در سيره امامان عليهم‌السلام
۱۴ عَن نَزارٍ قالَ: رَأيْتُ أبَاالْحَسَنَ عليه السلام إذا تَوَضَّأَ قَبْلَ الطَّعامِ لَمْ يَمَسَّ الْمِنْديلَ وَإذا تَوضَّأَ بَعْدَ الطَّعامِ مَسَّ الْمِنْديلَ. [ مكارم الاخلاق: 144]
راوى مى گويد: امام هفتم را ديدم هنگامى كه قبل از غذا دستها را مى شست، با دستمال آنها را خشك نمى كرد و هنگامى كه بعد از غذا آنها را مى شست با دستمال پاك مى كرد.
بهداشت محيط
۱۵ قالَ أميرُالْمُؤمِنينَ عليه السلام: أمَرَنا رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله.. بِدَفْنِ أرْبَعَةٍ: اَلشَّعْرَ، وَالسِّنَ وَ الظُّفْرَ، وَالدَّمَ. [ روضة الواعظين: 308]
على عليه السلام فرمود: پيامبر خدا صلي الله عليه و آله بما فرمان دادكه چهار چيز دفن گردد: مـو، دندان، ناخن، و خـون
بهداشت هفتگى
۱۶ قالَ أبُو عَبْدِاللّه ِ عليه السلام: تَقليمُ الأظفارِ وَأخْذُ الشّـارِبِ مِنْ جُمْعَةٍ إلى جُمْعَةٍ أمانَ مٌنَ الْجُذامِ. [ روضة الواعظين: 308]
امام صادق عليه السلام فرمود: كوتاه كردن ناخنها و گرفتن سبيل در هر جمعه انسـان را از جـذام ايمن مى گـرداند.
بهداشت در ظـرف آب
۱۷ قالَ أميرُالْمُؤمِنينَ عليه السلام: لاتَشْرَبُوا الْماءَ مِنْ ثُلْمَةِ الإناءِ وَلامِنْ عُرْوَتِهِ فَإنَّ الشَّيْطانَ يَقْعُدُ عَلَى الْعُرْوَةِ وَالثُّلْمَةِ. [ كافى 6: 385 ح 5]
اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: از قسمت ترك خورده و طرف دستگيره ظرف، آب نخوريد، زيرا شيطان (ميكرب) روى دستگيره و قسمت شكافته مستقر مى شود.
مسواك، خلال، حجـامت
۱۸ عَنْ أبى جَميلَةَ، قالَ لى أبُوعَبْدِاللّه ِ عليه السلام: نَزَلَ جَبْرَئيلُ عليه السلامعَلى رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله بِالسِّواكِ وَ الْخِلالِ وَالْحَجامَةِ [ كافى 6: 376 ح 2]
امام صادق عليه السلام فرمود: جبرئيل عليه السلام دستور مسواك و خلال و حجامت را بـراى پيـامبر خــدا صلي الله عليه و آلهآورد.
ميزان مصرف دارو
۱۹ قالَ أبُو عَبْدِاللّه ِ عليه السلام وَ هُوَ يُوصى رَجُلاً فَقالَ لَهُ: إقْلِلْ مِنْ شُرْبِ الْماءِ فَإنَّهُ يُمِدُّ كُلَّ داءٍ وَاْجتَنِبْ الدَّواءَ ماَاْحتَمَل بَدَنُكَ الدّاءَ. [ كافى 6: 382 ح 2]
امام صادق عليه السلام در سفارشى به شخصى فرمود: آب كم بنوش زيرا هر دردى را استمرار مى بخشد، و تا آنجا كه بدن تو تحمل درد دارد از دارو بپرهيز.
ميزان مراجعه به پـزشك
۲۰ عَنْ بَكْرِبنِ صالِحِ الْجَعْفَرىّ قالَ : سَمِعْتُ أبَاالْحَسَنِ مُوسَى بنِ جَعْفَرَ عليه السلاميَقُولُ: إدْفَعُوا مُعالَجَةَ اْلأطبّاءِ مَااْندَفَعَ الدّاءُ عَنْكُمْ فَإنَّهُ بِمَنْزِلَةِ الْبِناءِ! قَليلُهُ يَجُّرُ إلى كَثيرِهِ. [ بحار الانوار81: 207 ح 17]
امام موسى بن جعفر عليهماالسلاممى فرمايد: از مراجعه به پزشك تا زمانى كه توان تحمل داريد بپرهيزيد، زيرا پيش طبيب رفتن همانند (تعمير) ساختمان است كه مقدار كم آن به زياد آن منتهى مى شود.
فصـل سوّم:
آداب غذا خورى صحيح
آداب غذاخورى
۲۱ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله : كُلْ وَأنْتَ تَشْتَهى، وَ أمْسِكْ وَ أنْتَ تَشْتَهى. [ بحار الانوار 62: 290.]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: هنگامى كه احساس گرسنگى كردى بخور و هنوز كه اشتها دارى از خوردن دست بكش.
توصيه‌هاى مهّم تندرستى
۲۲ قالَ أميرُالْمُؤمِنينَ عَلىَّ بنَ أبىطالِبٍ عليه السلام لِلْحَسَنِ إبْنِهِ عليه السلام: يا بُنَّىَ ألا اُعَلِّمُكَ أرْبَعَ خِصالٍ تَسْتَغْنى بِها عَنِ الطَّبِّ. فَقالَ: بَلى يا أميرَالْمؤمِنينَ، قالَ: لاتَجْلِسْ عَلَى الطَّعامِ إلاّ وَأنْتَ جائعٌ وَلاتَقُمْ عَنِ الطَّعامِ إلاّ وَأنْتَ تَشْتَهيهِ، وَجـَوِّدِ الْمَضْغَ، وَإذا نُمْتَ فَاعْرِضْ نَفْسَكَ عَلَى الْخَلاءِ، فَإذَا اْستَعْمَلْتَ هذا إسْتَغْنَيْتَ عَنِ الطِّبِّ. [ خصال صدوق: 228 ح 67.]
اميرالمؤمنين على بن ابى طالب عليه السلام به امام حسن عليه السلامفرمود: اى فرزندم! آيا چهار نكته به تو بياموزم تا با مراعات آنها از طب و طبابت بى نياز شوى؟ عرض كرد: بلى اى اميرمؤمنان. فرمود: بر غذا ننشين مگر اينكه گرسنه باشى، و از غذا خوردن برنخيز مگر زمانى كه هنوز ميل به غذا دارى، جويدن غذا را خوب و كامل انجام بده، و قبل از خواب به دستشويى برو، اگر اينها را انجام دهى از طب بى نياز خواهى شد.
طـول دادن صرف غـذا
۲۳ قالَ الْمُفيدُ رَحِمَهُ اللّه ِ: وَ رُوِى: أطيلُوا الجُلُوسَ عَلَى الْمَوائِد، فَإنَّها أوقاتٌ لاتُحْسَبُ مِنْ أعْمارِكُمْ. [ الاختصاص: 253]
مرحوم شيخ مفيد گويد: روايت شده است كه: نشستن بر سر سفـره را طـولانى كنيد، زيرا اين اوقات از عمر شما به حساب نمى آيد.
رژيم غذايى
۲۴ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: اَلْمِعْدَةُ بَيْتُ كُلِّ داءٍ، وَالْحِمْيَةُ رَأْسُ كُلِّ دَواءٍ، وَأعْطِ كُلِّ نَفْسٍ ما عَوَّدْتَها. [ بحار الانوار 62: 290]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمـود: معده جايگاه همه دردهاست و پرهيز اساس همه دواهاست، هر نفسى را به هرچه عادت داده اى به او بده.
پـى آمـد غذاى بى‌برنامه
۲۵ عَنْ أبى عَبْدِاللّه ِ عليه السلام قالَ: اَلأكْلُ عَلَى الشَّبَعِ يُورِثُ الْبَرَصَ. [ كافى 6:269 ح 7]
امام صادق عليه السلام فرمود: خـوردن در حـال سـيرى موجب مرض پيسى خواهد شد.
مقدار غذا وآب
۲۶ عَنْ أبى عَبْدِاللّه ِ عليه السلام قالَ: إنَّ اللّه َ يُبْغِضُ كَثْرَةَ اْلأكْلِ،وَقالَ: لَيْسَ لاِبْنِ آدَمَ بُدٌّ مِنْ أكْلَةٍ يُقيمُ بِها صُلْبَهُ، فَإذا أكَلَ اَحَدُكُمْ طَعاماً فَلْيَجْعَلِ ثُلْثَ بَطْنِهِ لِلطَّعامِ وَثُلْثَ بَطْنِهِ لِلشُّرْبِ وَثُلْثَ بَطْنِهِ لِلنَّفَسِ، وَلا تَسَمَنّوُا تَسَمُنَّ الْخَنازيرَ لِلذِّبِحِ. [ كافى 6: 269 ح 9]
امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند از پرخورى بيزار است. و فرمود: انسان ناچار بايد غذا بخورد تا سرپا باشد، پس هنگامى كه شخصى غذا مى خورد يك سوم شكم را براى غذا در نظر بگيرد ويك سوم آنرا براى آشاميدنيها نگهدارد و يك سوم آنرا هم براى نفس كشيدن خالى بگذارد. و بعد فرمود: همانند خوكها كه براى ذبح چاق مى شوند، شما چاق نشويد.
پيرى زودرس
۲۷ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام: أرْبَعَةٌ تُهْرِمُ قْبلَ أوانِ الْهِرَمِ: أكْلُ القَديدِ، وَالْقُـعُودُ عَلَى النَّداوَةِ، وَالصُّعُودُ فِى الدَّرَجِ، وْمُجامَعَةُ العَجُوزِ. [ تحف العقول: 506.]
امام صادق عليه السلام فرمود: چهار چيز سبب پيرى زودرس است: خوردن گوشت خوك، نشستن برجاى نمناك، بـالا رفـتن از پـلّه و آميزش بـا پيرزن.
ملاك حرام وحـلال بودن
۲۸ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام: كُلُّ شَىِ?مِنَ الحَبِّ مِمّا يَكُونُ فيهِ غِذاءُ الإنْسانِ في بَدَنِهِ وَقُوتُهُ فَحـَلالٌ أكْلُهُ وَكُلُّ شَىٍ?تَكُونُ فيِه المَضَرَّةُ عَلَى الإنْسانِ في بَدَنِهِ فَحَرامٌ أكْلُهُ إلاّفى حالِ الضَّرُورَةِ ... [ تحف العقول: 540]
امام صادق عليه السلام فرمود: انواع حبوبات و ميوجات و سبزيجات كه از زمين مى رويد كه براى بدن و تقويت انسان مفيد باشد، حلال است وآنچه براى بدن مضرّ باشد حرام است، مگر درحال ناچارى...
فصـل چهارم:
آثار كم خورى
كم خــورى
۲۹ قالَ الصّادِقُ عليه السلام : قِلَّةُ اْلأكْلِ مَحْمُودُ فى كُلِّ حالٍ، وَعِنْدَ كُلِّ قَوْمٍ، لِأنَّ فيهِ الْمَصْلَحَةُ لِلظّاهِرِ وَالْباطِنِ ... [ مستدرك الوسائل 16:211ح 12]
امام صادق عليه السلام فرمود: كم خورى در همه حال و پيش همه ملتها پسـنديـده اسـت، زيرا مصلحت درون و برون انسان در آن است.
انسان سبكبال
۳۰ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله : مَن قَلَّ أكْلُهُ قَلَّ حِسابُهُ. [ بحار الانوار 62:292]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه كـم بخورد، حساب و كتاب او نيز كم و آسان خـواهد بود.
نشانه شايستگى
۳۱ عَنْ أميرِالْمُؤمِنينَ عليه السلام أنَّهُ قالَ: إذا أرادَ اللّه ُ سُبْحانَهُ صَلاحَ عَبْدِهِ، ألْهَمَهُ قِلَّةَ الْكَلامِ، وَقِلَّةَ الطَّعامِ وَ قِلَّةَ اَلْمَنامِ. [ مستدرك الوسائل 16: 123 ح 19]
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: اگر خداوند صلاح و رستگارى بنده اى را بخواهد، به او الهـام مى كـند كه: كم سخن گويد، كم بخورد و كم بخوابد.
نتيجه پُرخورى
۳۲ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله أنَّهُ قالَ: لاتَشْبَعُوا فَيُطْفَأُ نُورُ الْمَعْرِفَةِ مِنْ قُلُوبِكُمْ. [ مستدرك 16: 218 ح 12]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خود را بطور كامل سير نكنيد، زيرا نور معرفت در قلبهاى شما خاموش مى گردد.
اندرون ازطعام خالى دارتا در آن نور معرفت بينى
تهى از حكمتى به علت آنكه پرى از طعام، تابينى
آثار كم خورى
۳۳ عَن عَلِىٍ عليه السلام : قِلَّةُ الْغِذاءِ اَكْرَمُ لِلنَّفسِ وَأدْوَمُ لِلصَحَّةِ. [ مستدرك 16: 214 ح 19.]
على عليه السلام فرمود: كم خورى، كرامت انسان را بيشتر و تندرستى اش را طولانى تر مى سازد.
طغيان شـكم
۳۴ عَنْ أبى بَصيرِ: عَن أبى عَبْدِاللّه ِ عليه السلام قالَ لى: إنَّ الْبَطْنَ لَيَطْغى مِنْ أكْلِهِ وَ أقْرَبُ مايَكُونُ الْعَبْدُ مِنَ اللّه ِ جَلَّ وعَزَّ إذا خَفَّ بَطْنُهُ وَ أبْغَضُ مايَكُونُ الْعَبْدُ إلَى اللّه ِ عز و جل إذَا امْتَلَأ بَطَنُهُ. [ كافى 6: 269 ح 4]
امام صادق عليه السلام به ابو بصير فرمود: شكم از خوردن طغيان مى كند، و نزديكترين حالات انسان به خدا هنگامى است كه شكمش سبك باشد و منفورترين حالت انسان نزد خدا وقتى است كه شكمش پُر باشد.
پرخورى و اسراف
۳۵ عَنْ عَلِىٍّ عليه السلام قالَ: قِلَّةُ اْلأ كْلِ مِنَ الْعِفافِ، وَكَثْرتُهُ مِن الاْءسْـرافِ.
على عليه السلام فرمود: كم خـورى از پاكدامنى است و پُرخـورى از اسـراف است .
فصـل پنجم:
آثار پُرخـورى
ريشه بيماريها
۳۶ عَنْ أبى عَبْدِاللّه عليه السلام قالَ: كُلُّ داءٍ مِنَ التُّخَمَةِ ماخَلاَ الحُمّى، فَإنَّها تَرِدُ وُرُوداً. [ كافى 6: 269 ح 8]
امام صادق عليه السلام فرمود: ريشه همه بيمارى ها و دردها پرخورى است، جز تب كردن كه گاهى بى سبب به انسان مى رسد.
پى‌آمد پُرخورى
۳۷ عَنِ النَّبِىّ صلي الله عليه و آله أنَّهُ قالَ: إيّاكُمْ وَالْبِطْنَةَ فَإنَّها مُفسِدَةٌ لِلْبَدَنِ و مُوَرِّثَةٌ لِلسُّقمِ وَ مُكْسِلَةٌ عَنِ العِبادَةِ. [ مستدرك الوسائل 16: 210 ح 6]
پيامبر اكرم فرمود: از پرخورى بپرهـيزيد، چون بـدن را تباه مى كند، بيمارى پديد مى آورد و سست كننده از عبادت است.
عامل تباهى بدن
۳۸ عَنْ جَعْفَرِ بنِ مُحمَّدٍ عليهماالسلامأنَّهُ قالَ: فَسادُ الْجَسَدِ فى كَـثْرَةِ الطَّعامِ، وَفَسـادُ الـزَّرْعِ فى كَسْبِ الآثـامِ، وَفَسادُ الْمَعْرِفَةِ فى تَرْكِ الصَّلاةِ عَلى خَيرِاْلاَنامِ. [ مستدرك الوسائل 16: 213 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: تباهى بدن در پرخورى است، تباهى زراعت در اثر ارتكاب گناهان است، و تباهى شناخت در درود نفرستادن بر بهترين انسانها يعنى پيامبر است.
ويژگيـهاى دنياگرايان
۳۹ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله : عَنِ اللّه ِ عز و جل أنَّهُ قالَ لَهُ لَيْلَةُ الإسراءِ: يا أحمَدُ، اَبْغِضِ الدُّنيا وأهْلَها، وَأحِبَّ الآخِرَةَ وَأهْلَها ، قالَ: يارَبِّ، وَمَنْ أهْلُ الدُّنيا، وَ مَنْ أهْلُ الآخِرَةِ؟ قالَ: أهْلُ الدُّنْيا مَنْ كَثُرَ أكْلُهُ وَضِحْكُهُ ونَوْمُهُ وَغَضَبُهُ ... [ مستدرك الوسائل 16: 212 ح 13]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند عزيز وجليل شب معراج فرمود: اى احمد! نسبت به دنيا واهل آن خشمگين باش، و آخرت واهلش را دوست بدار. پيامبر گفت: پروردگار! اهل دنيا واهل آخرت كيانند؟ خداوند فرمود: اهـل دنيا كسى است كه پُرخور، پُرخنده، پُرخواب و پُرخشـم باشد...
سيره علوى در خوردن
۴۰ قالَ أميرُالْمُؤمِنينَ عليه السلام: مَا اتَّخَمْتُ قَطُّ. فَقيلَ لَهُ: وَلِمَ؟ قالَ: مارَفَعْتُ لُقْمَةً إلى فَمى إلاّذَكَرْتُ اسْمَ اللّه ِ عَلَيها [ بحارالانوار 66: 412]
اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: من هرگز پُرخورى نكردم. گفته شد چرا؟ فرمود: زيرا هر لقمه اى را كه به طرف دهانم بردم نام خدا را بر آن خواندم.
