مقدمه
«كانُوا قَليلاً مِنَّ اللَّيلِ ما يَهْجَعُونَ وَ بِالأسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ»[ ذاريات: 18]
آنان [پرهيزگاران و نيكوكاران] كمى از شب را مى خوابيدند و در سـحرگاهـان استـغفارمى كـردنـد.
سعدى مى گويد:
دوش مرغى به صبح مى ناليدعقل وصبرم ببرد وطاقت وهوش
يكى از دوستان مخلص رامگر آواز من رسيد بگوش
گفت باور نداشتم كه تو رابانگ مرغى چنين كند مدهوش
گفتمش شرط آدميت نيستمرغ، تسبيح گوى و من خاموش
روح زندگى، در معنويت و صفاى باطن و خداگرايى است. انديشه مادى گرايى در عقيده و عمل از پديده هاى بسيار زشت و باطلى است كه در طول تاريخ لطمه هاى فراوانى به انسان زده و هنوز هم مى زند و تا روزى كه بشر دچار اين بيمارى است، سعادت و آرامش سراغ او نخواهد آمد و با كمال تأسف اين انديشه باطل و ناهنجار كم كم از مادى گرايان تجاوز كرده به پيروان اديان آسمانى و حتى مسلمانان نيز كه دم از مخالفت با مادّى گرايى مى زنند سرايت كرده است، در بسيارى از مسائل روز مرّه زندگى على رغم معارف دينى و اعتقادات مذهبى خود درباره عوامل غير مادّى گرفتار غفلت مى شوند و در رفتار و كردار و گفتار خود فقط عوامل مادّى را مؤثر مى دانند و در عمل در برخورد با مسائل مختلف گويا دقيقاً فكر و انديشه مادى گرايان و كج انديشان در ميانشان رواج دارد و جهات معنوى در انگيزه ها و عملها كمتر مشاهده مى شود به عنوان مثال خيلى ها فكر مى كنند تنها عامل و راه رسيدن به رزق و روزى و ثروتمند شدن كار و تلاش و كوشش ظاهرى و مادّى است در حالى كه اين انديشه مسلّم بى اساس و اشتباه است و در منابع دينى عوامل فقر و غنا بسيار فراوان بيان شده است كه يكى از آنها كار و تلاش است. تجربه هم نشان مى دهد كه تنها راه رسيدن به رزق و روزى آن نيست هر چند كار از عوامل مهم است تا جايى كه در قرآن آمده است: «وَ أنَ لَيْسَ للإنسان إلاّ ما سَعى»
[ سوره نجم: 39.]
چيزى جز از راه سعى و تلاش و كوشش گير انسان نمى آيد ولى بايد توجّه داشت كه سعى و تلاش فقط كوشش مادّى و دوندگى هاى روز مرّه نيست و عوامل روحى و معنوى هم مؤثّر است به عنوان مثال در احاديث و منابع اسلامى يكى از عوامل به دست آوردن ثروت و زياد شدن رزق و روزى سحر خيزى بحساب آمده كه اكثريت جامعه به آن بى توجّه هستند و شايد وقتى گفته شود كه يكى از عوامل و راه كسب روزى سحر خيزى است تعجّب كنند و حتى باور نكنند با اينكه اين حقيقت به تجربه ثابت شده و قطعى است البته خود سحرخيزى نوعى سعى و تلاش است بلكه مشكلتر و سخت تر از كارهاى معمولى است مگر براى كسانى كه لذّت آنرا چشيده باشند ولى انديشه مادّى گرايى اين را سعى و تلاش به حساب نمى آورد و خيال مى كنند فقط شب و روز دويدن و كار كردن رزق و روزى انسان را زياد مى كند.
آرى سحر خيزى يكى از موهبت هاى الهى است كه داراى آثار و بركات زيادى است و تنها كسانى كه از آن بهره دارند به عظمت و ارزش و بركات فراوان آن واقف اند. يكى از بركات بسيار كوچك آن فراوانى رزق و روزى است به اميد آنكه فرهنگ سحر خيزى كه فرهنگ و روش هميشگى تمام اولياء الهى بويژه چهارده معصوم است، در جامعه اسلامى رواج پيدا كند و فضاى ميهن اسلامى از عطر و بوى اين موهبت الهى همه را پر نشاط كرده و آنان از بركات فراوان آن بهره مند گردند و علاوه بر توفيق عبادت و نيايش در ساعات بهشتى صبحگاهان و انس با لحظات معنوى هنگامه فجر، نشاط و نيروى روزانه هم كسب كنند.
اينك شما و چهل نمونه از احاديث گرانقدرى كه اهميت و آثار و بركات سحرخيزى را بيان كرده و مضرّات پرخوابى و پيامدهاى خواب صبحگاهى را بيان مى كند. به اميد آن روزها و بر آمدن آرزوها.
محمود شريفى
بيست و دوّم ارديبهشت ماه ۱۳۸۵
فصل اول:
اهميت وارزش سحرخيزى
خدا و سحرخيزى
۱ عَلىُّ بْنُ مُحَمّدِالنَوْفلِى قالَ سَمِعْتُه [الهادى عليه السلام] يَقُولُ: إنَّ الْعَبْدَ لَيَقُوُم فى اللَّيْلِ فَيَميلُ بِهِ النُّعاسَ يَميناً وَشِمالاً وَ قَدْ وَقَعَ ذَقَنَهُ عَلى صَدْرِهِ فَيَأمُرُاللّه ُ تَعالى أبْوابَ السَّماءِ فَتَنْفَتِحُ، ثُمَّ يَقُولُ لِلْمَلائِكَةِ أُنْظُرُوا إلى عَبْدى ما يُصيُبُه فى التَّقَرُبِ إلىَّ بِما لَمْ أفْتَرِضْ عَلَيْهِ راجياً مِنّى لِثَلاثَ خِصالٍ: ذَنْبِاً أغْفِرُهُ لَهُ، أوْ تَوْبَةٍ اُجَدِّدُهالَهُ، أوْ رِزْقاً أزيدُهُ فيْهِ، إشْهَدُوا مَلائِكتَى أنّى قَدْ جَمَعْتُهُنَّ لَهُ. [ تهذيب الاحكام 2: 130 ح 460]
از امام هادى عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: بنده خدا شب از خواب برمى خيزد و چرتش مى گيرد و به راست و چپ متمايل مى شود و گاهى چـانه اش به طرف سينه اش مى افتد، پس خداوند متعال دستورمى دهد درهاى آسمان گشوده مى شود، به فرشتگان مى فرمايد: به بنده ام نگاه كنيد بخاطر چيزى كه واجب نكرده ام اين چنين خود را براى تقرّب به من به زحمت انداخته است، به اميد يكى از سه حاجت: گناهى كه آن را براى او ببخشايم، توبه اى كه براى او تجديد كنم، يـا روزى او را زيــاد كنـم. آگاه باشيد اى فرشتگان من كه هر سه را براى او روا كـردم.
پـاداش سحرخيزى وذكر
۲ عَن رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: مَنْ قَعَدَ فى مُصَّلاهُ الَّذى صَلّى فيهِ الْفَجْرَ، يَذْكُرُ اللّه َ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ كانَ لَهُ كَحَجِّ بَيْتِ اللّه ِ الْحَرامِ. [ مستدرك الوسائل 5: 57 ح 5357]
رسول گرامى صلي الله عليه و آلهفرمود: كسى كه در مكانى نماز صبح را خوانده بنشيند و ذكر خدا گويد تا آفتاب طلوع كند پاداش او همانند كسى است كه حجّ خانه خدا را بجا آورده است.
ســپر آتش
۳ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلىٍّ عليهماالسلام أنَّهُ قالَ: مَنْ صَلّى فَجَلَسَ فىمُصَلاّهُ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ كانَ لَهُ سَتْراً مِنَ النّارِ. [ وسائل الشيعه 4: 1035 ح 1]
امام حسن مجتبى عليه السلام فرمود: كسى كه نماز را بجا آورد و در محل نمازش تا طلوع آفتاب بنشيند اين كار او را از آتش جـهنم باز خواهد داشت.
جـهاد و سحرخيزى وذكر
۴ عَنِ النَّبىِّ صلي الله عليه و آله قالَ: لِأنْ اُصَلِّىَ الصُّبْحَ ثُمَّ أجْلِسُ فى مَجْلِسٍ أذْكُرُاللّه َ عز و جل حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ أحَبُّ إلىَّ مِنْ شَدِّ عَلى جِيادِ الْخَيْلِ فى سَبيلِ اللّه ِ . عز و جل [ معجم الكبير 3: 104 ح 5638]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: اينكه نماز صبح را بجا آوردم سپس در جايى بنشينم و خداى عزيز و بزرگ را ذكر بگويم تا آفتاب طلوع كند پيش من محبوبتر است از اينكه اسب را زين كرده و به جهاد در راه خدا پردازم.
محبوبيّت ذكر سحـرى
۵ عَنِ النَّبىِّ صلي الله عليه و آله قالَ: لَئِنْ أقعُدُ مَعَ قَوْمٍ يَذْكُرُونَ اللّه َ بَعْدَ صَلاةِ الْغَداةِ، أحَبُّ إلىَّ مِنْ أرْبَعَةٍ مُحَرَّرينَ مِنْ وُلْدِ إسْماعيلَ. [ مستدرك الوسائل 5: 59 ح 10]
پيامبر عظيم الشأن صلي الله عليه و آلهفرمود: چنانچه همراه گروهى كه بعد از نماز صبح ذكر خدا مى كنند بنشينم پيش من محبوبتر است از چهار نفر آزاد شدگان از فرزندان اسماعيل.
بركت سحرخيزى
۶ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام فى قَوْلِهِ تَعالى: «إنَّ قُرْآن الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً » قالَ: يَعْنى صَلاةُ الْفَجْرِ تَشْهَدُها مَلائِكَةُ اللَّيْلِ وَ مَلائِكَةُ النَّهارِ، فَإذا صَلَّى الْعَبْدُ الصُّبْحَ فى طُلُوُعِ الْفَجْرِ اُثْبِتَتْ لَهُ مَرَّتَينِ أثْبَتَها مَلائِكةُ اللَّيْلِ وَ مَلائِكَةُ النَّهارِ. [ مفتاح الفلاح :10]
امام صادق عليه السلام در مورد گفتار خداوند متعال كه قرآنِ فجر مشهود است فرمود: يعنى نماز صبح كه فرشتگان شب وفرشتگان روز شاهد آن هستند. پس هنگامى كه انسان نماز صبح را در طلوع سپيده بجا آورد دوبار براى او ثبت مى شود هم فرشتگان شب و هم فرشتگان روز براى او مى نويسند.
برترى سحرخيزى
۷ عَن الصّادِقِ عليه السلام قالَ: فَضْلُ الْوَقْتِ الْأوَّلِ عَلىَ الأخيرِ خَيْرٌ لِلْمُؤْمِنِ مَنْ وَلَدِهِ وَمالِهِ. وَقالَ: فَضْلُ الْوَقْتِ الْأوَّلَ عَلىَ الأخيرِ كَفَضْلِ الآخِرَةِ عَلىَ الدُّنْيا. [ مكارم الاخلاق: 301]
امام صادق عليه السلام فرمود: برترى اوّل وقت بر آخر وقت براى انسان مؤمن از مال و فرزندش بهتر است. و فرمود: برترى اوّلِ وقت بر آخر آن مثل برترى آخرت بر دنياست.
برترين عبادت
۸ عَنْ عَلىٍّ عليه السلام قالَ: اَفْضَلُ الْعِبادَةِ سَتْرُ الْعُيُونِ بِذِكْرِاللّه ِ سُبْحانَهُ. [ ميزان الحكمة 2: 1376 ح 8960، چاپ دارالحديث]
على عليه السلام فرمـود: برترين عبادت بيدارى چشم ها با ذكر خداوند سبحان است.
شعار پرهيزكاران
۹ الإمامُ عَلىٍّ عليه السلام قالَ: سَهـَرُ اللَّيـْلِ شِعارُ الْمُتَقينَ وَ شيمَةُ الْمُشْتاقينَ. [ ميزان الحكمة 2: 1376 ح 8953]
امام اميرالمؤمنين عليه السلامفرمود: بيدارى شب شعار پرهيزكاران و منش مشتاقان است.
زمان استثنايى
۱۰ عَنْ أبى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: إنَّ اللّه َ يُحِبُّ مِنْ عِبادِهِ كُلَّ دَعّاءٍ، فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعاءِ فى السَّحَرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ، فَإنَّها ساعَةٌ تُفْتَحُ فَيها أبوابُ السَّماءِ، وَتُقْسَمُ فيهَا الْأرْزاقُ، وَتُقْضى فيها الْحَوائِجُ العِظامِ. [ عدّة الداعى: 67]
امام باقر عليه السلام فرمود: خداوند از بندگانش هركسى را كه زياد دعا كند دوست مى دارد، پس بر شما باد دعاى در سحر تا طلوع آفتاب، زيرا آن زمان ساعتى است كه دربهاى آسمان گشوده مى شود ورزق انسانها تقسيم مى گردد و نيازهاى بزرگ و مهمّ برآورده مى شود.
فصـل دوم:
آثار و بركات سحرخـيزى
تضمين مهمّات
۱۱ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: قالَ اللّه ُ جَلَّ جَلالَهُ: يَابْنَ آدَمَ اُذْكُرْنى بَعْدَ الْغَداةِ ساعةً وَ بَعْدَ الْعَصْرِ ساعَةً أكْفِكَ ما أهَمَّكَ. [ مكارم الاخلاق: 301]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند بزرگ فرمود: اى فرزند آدم ساعتى بعد از طلوع فجر و ساعتى بعد از عصر مرا ياد كن من مهمّات زندگى تو را كفايت و تضمين مى كنم.
كاربرى دعاى صبح
۱۲ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله أنَّهُ قالَ: وَالَّذى نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، لَدُعاءُ الرَّجُلِ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ اِلى_'feطُلُوعُ الشَّمْسِ، لَأَنْجَحُ فى الْحاجاتِ، مِنَ الضّارِبِ بِمالِهِ مِنَ الْأرْضِ. [ مستدرك الوسائل 5: 57 ح 2]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: قسم به كسى كه جان محمّد در دست اوست، دعاى شخص بعد از طلوع فجر تا طلوع آفتاب در رفع نيازها از سير و سفر در زمين براى تجارت و بدست آوردن روزى كارسازتر است.
سحرخيزى و روزى
۱۳ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: ألْجُلْوسُ بَعْدَ صَلاةِ الْغَداةِ [ غداة يعنى فاصله اذان صبح تا طلوع آفتاب.] فى التَعْقيبِ وَالدُّعاءِ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ أبْلَغُ فى طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فى الْأرْضِ. [ وسائل الشيعه 4: 1035 ح 3]
امام صادق عليه السلام فرمود: نشستن بعد از نماز صبح براى دعا و تعقيبات تا طلوع آفتاب دركسب روزى ازفعاليت وسفر روى زمين رساتر ومؤثرتر است.
موفّقيت در كسب روزى
۱۴ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام قالَ: مَنْ صَلَّى الْفَجْرَ وَ مَكَثَ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ كانَ أنْجَحُ فى طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فى الْأرْضِ شَهْراً. [ مكارم الاخلاق: 304]
امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه نماز صبح را بخواند و تا طلوع آفتاب منتظر شود اين شخص براى كسب روزى موفّق تر است از كسى كه يك ماه در روى زمين براى تجارت و كسب روزى سفر كند.
فصـل سوم:
راه وروش اهل‌بيت عليهم‌السلام
برنامه صبحگاهى پيامـبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله
۱۵ الراوي: كانَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله إذا صَلَّى الْغَداةَ اِسْتَقْبَلَ الْقِبْلةَ بِوَجْهِهِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ يَذْكُرُاللّه َ عز و جل يَتَقَدَّمُ عَلىُّ بْنُ أبىطالِبٍ خَلْفَ النَّبىِّ صلي الله عليه و آلهوَيَسْتَقْبِلُ النّاسَ بَوْجِههِ فَيَسْتاذِنُونَ فى حَوائِجِهِمْ وَ بِذلِكَ أمَرَهُمْ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله. [ اقبال سيدبن طاووس: 320]
راوي: وقتى رسول خدا صلي الله عليه و آلهنماز صبح را مى خواند رو به قبـله مى كرد و تـا طلوع آفتاب ذكر خـدا مى كرد، بعـد امام اميرالمؤمنين عليه السلام پشت سر پيامبر و رو به مردم قرار مى گرفت و مردم براى مطرح كردن نيازهاى خود از او اجازه مى گرفتند، پيامبر صلي الله عليه و آلهفرمان داده بود كه اينطور عمل كنند.
برنامه على عليه‌السلام
۱۶ عَنْ أبى جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بِنْ عَلىٍّ عليهماالسلام قالَ: كانَ عَلىٌّ عليه السلام إذا صَلَّى الْفَجْرَلَمْ يَزَلْ مُعَقِّباً إلى أنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ،فَإذا طَلَعَتْ إجْتَمَعَ إلَيْهِ الْفُقَراءُ وَالْمَساكينُ وَغَيْرِهِ مِنَ النّاسِ فَيُعَلِّمُهُمْ الْفِقهَ وَالْقُرْآنَ. [ بحارالانوار 41: 132]
امام باقر عليه السلام فرمود: امام على عليه السلام چـون نمازصبح را مى خواند،مرتّب مشغول تعقيبات بود تا آفتاب طلوع مى كرد،وقتى كـه خورشـيد طلوع مى كـرد نيازمندان و تهيدستان و ساير مردم دور او اجتماع مى كردند و به آنان قرآن و احكام مى آموخت.
روش امام حسن عليه‌السلام
۱۷ عَنْ عُمَيْرِ بْنِ مَيْمُونِ قالَ: رَأيْتُ الْحَسَنَ بْنَ عَلىٍّ عليه السلاميَقْعُدُ فى مَجْلِسِهِ حينَ يُصَلِّى الْفَجْرَ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَسَمِعْتُهُ يَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّه ِ صلي الله عليه و آلهيَقُولُ: مَنْ صَلَّى الْفَجْرَ ثُمَّ جَلَسَ فى مَجْلِسِهِ يَذْكُرُاللّه َ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ سَتَرَهُ اللّه ُ مِنَ النّارِ، سَتَرَهُ اللّه ُ مِنَ النّارِ، سَتَرَهُ اللّه ُ مِنَ النّارِ. [ امالى صدوق: 461 ح 3]
راوى گويد: امام حسن عليه السلام را ديدم كه نماز صبح را مى خواند در جايگاهش مى نشست تا آفتاب طلوع كند، و از امام عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: از رسول خدا صلي الله عليه و آلهشنيدم كه فرمود: كسى كه نماز صبح بجا آورد سپس در جايگاهش نشسته و به ذكر خدا مشغول شود تا خورشيد طلوع كند، خداوند او را از آتش باز دارد، خداوند او را از آتش باز دارد، خداوند او را از آتش باز دارد.
روش امام سجاد عليه‌السلام
۱۸ رَوى بَعْضُ أصْحابِنا قالَ: كُنْتُ عِنْدَ عَلىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عليهماالسلام فَكانَ إذا صَلَّى الْفَجْرَ لَمْ يَتَكَلَّمْ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ. [ بحارالانوار 46: 191 ح 57]
بعضى از اصحاب نقل كرده: من نزد امام سجاد عليه السلامبودم او وقتى نماز صبح را مى خواند سخن نمى گفت تا خورشيد طلوع كند.
برنامه امام چهارم عليه‌السلام
۱۹ عَنْ زَيْنِ الْعابِدينَ عليه السلام : أنَّهُ كانَ يُصَلِّى صَلاةَ الْغَداةَ ثُمَّ يُعَقِّبُ فى مُصَلاّهُ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ يَقُومُ فَيُصَلّى صَلاةً طَويلَةً ثُمَّ رَقَدَةً ثُمَّ يَسْتَيْقِظُ فَيَدْعُو بِالسِّواكِ فَيَسْتَنُّ ثُمَّ يَدْعُو بِالْغَداةِ. [ بحارالانوار 76: 186 ح 2]
نقل شده است: امام زين العابدين عليه السلام نماز صبح را كه مى خواند در جايگاه نمازش مشغول تعقيبات مى شد تا آفتاب طلوع مى كرد، بعد بلند مى شد نمازى طولانى مى خواند، سپس مقدارى مى خوابيد بعد بيدار مى شد مسواك مى طلبيد و مسواك مى زد بعد صبحانه مى خواست.
برنامه صبحگاهى امام‌باقر عليه‌السلام
۲۰ عَنْ أبى عَبْدِ اللّه ِ عليه السلام عَنْ أبيهِ فى حَديثٍ قالَ: كانَ يَجْمَعُنا فَيَأمُرُنا بِالذِّكْرِ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَيَأْمُرُ بِالْقَرائَةِ مَنْ كانَ يَقْرَأُ وَ مَنْ كانَ لايَقْرَأُ مِنّا أَمَرَهُ بِالذِّكْرِ، وَالبَيْتُ الَّذى يُقْرَأُ فَيهِ الْقُرْآنُ وَيُذْكَرُاللّه ُ عز و جل فَيهِ تَكْثُرُ بَرَكَتُهُ. [ وسائل الشيعه 4: 850 ح 3]
امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش امام باقر عليه السلام نقل مى كند: امام باقر عليه السلام ما را جمع مى كرد و دستور مى داد ذكر بگوييم تا خورشيد طلوع كند، به كسانى كه سواد دار بودند دستور قرائت قرآن مى داد و به كسانى كه توان خواندن نداشتند فرمان به ذكر مى داد، خانه اى كه در آن قرآن خوانده شود و ذكر خدا گفته شود بركت آن زياد مى شود.
برنامه امام هفتم عليه‌السلام
۲۱ رُوِىَ أنَّهُ [اَبُوالْحَسَنِ مُوسى عليه السلام] كانَ يُصَلّى نَوافِلَ اللَّيْلِ، وَيَصِلُها بِصَلاةِ الصُّبْحِ، ثُمَّ يُعَقِّبُ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَ يَخِرُّ اللّه َ ساجِداً فَلايَرْفَعُ رَأسَهُ مِنَ السُّجُودِ وَ التَّحْميدِ حَتّى يَقْرُبَ زَوالُ الشَّمْسِ. [ بحارالانوار 48: 101 ح 5]
نقل شده كه امام هفتم عليه السلامبرنامه اش چنين بود: نافله هاى شب را مى خواند و آنها را به نماز صبح متّصل مى كرد، سپس مشغول تعقيبات مى شد تا خورشيد طلوع كند، بعد براى خدا به سجده مى رفت و سر از سجده و حمد و ثناى الهى بر نمى داشت تا اينكه نزديك ظهر مى شد. (احتمالاً اين برنامه زمان زندان امام عليه السلامبوده است)
برنامه امام رضا عليه‌السلام
۲۲ الراوي: كانَ [الرِّضا] عليه السلام إذا صَلَّى الْغَداةَ وَ كان يُصَلّيها فى أوَّلِ وَقْتٍ ثُمَّ يَسْجُدُ فَلا يَرْفَعُ رَأسَهُ إلى اَنْ تَرتَفِعَ الشَّمْسُ. [ بحارالانوار 49: 90]
راوي: امام رضا عليه السلام زمانى كه نماز صبح را مى خواندـ كه او مرتّب اوّل وقت مى خواند ـ به سجده مى رفت و سر از سجده بر نمى داشت تا آفتاب بالا مى آمد.
برنامه صبحگاهى امام رضا عليه‌السلام درسفر
۲۳ قالَ الْراوى: كانَ إذا أصْبَحَ صَلَّى الْغَداةَ، فإذا سَلَّمَ جَلَسَ فىمُصَلاّهُ يُسَبِّحُ اللّه َ وَ يَحْمِدُهُ وَ يُكَبِّرُهُ وَ يُهَلِّلُهُ وَيُصَلِّى عَلَى النَّبىِّ وَ آلِهِ صلي الله عليه و آلهحَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ يَسْجُدُ سَجْدَةً يَبْقى فَيها حَتّى يَتَعالَى النَّهارُ ثُمَّ أقْبَلَ عَلَى النّاسِ يُحَدِّثُهُمْ وَ يُعَظِّمُهُمْ. [ بحارالانوار49: 92]
راوى گويد: من از مدينه تا مرو مأمور همراه امام رضا عليه السلام بودم او هنگامى كه صبح مى شد نماز صبح را كه بجا مى آورد و سلام مى داد در مصلاّى خود مى نشست و مشغول حمد و سپاس و تكبير و تهليل و صلوات بر پيامبر اكرم مى شد تا خورشيد طلوع كند، سپس سجده مى كرد و در سجده مى ماند تا روز بالا مى آمد بعد به طرف مردم مى آمد و با آنان به گفتگو مى نشست و آنان را گرامى مى داشت.
امام عليه‌السلام در خراسان
۲۴ رَوى مُعَّمَرُ بْنُ خَلاّدٍ قالَ: كانَ أبُوالْحَسَنِ عليه السلاموَهُوَ بِخُراسانَ إذا صَلَّى الْفَجْرَ جَلَسَ فى مُصَلاّهُ إلى أنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ. [ مكارم الاخلاق: 305]
راوى گويد: امام رضـا عليه السلام در خراسـان كه بود هنـگامى كـه نمـاز صبـح را مى خـوانـد در جايگاه نمازش مى نشست تا آفتاب طلوع كند.
فصـل چهارم:
پيامدهاى خواب صبح
ناله زمـين
۲۵ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: ما عَجَّتِ الْأرْضُ إلى رَبِّها عز و جل كَعَجيجِها مِنْ ثَلاثَةٍ: مِنْ دَمٍ حَرامٍ يَسْفِكُ عَلَيْها، أو إغْتِسالٍ مِنْ زِنا، أوِ النَّوْمِ عَلَيْها قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ. [ خصال صدوق: 141]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: زمين از سه چيز پيش خدا ناله كرده كه هيچ جا چنين ضجّه و ناله اى نكرده است:
۱ ـ از خون حرامى كه روى او مى ريزد.
۲ ـ و غسلى كه از زنـا انجـام مى گيرد.
۳ ـ و خوابيدن روى زمين قبل از طلوع خورشيد.
خوابهاى فقرآور
۲۶ عَنْ أميرِالْمُؤْمِنينَ عليه السلام: اَلنـَّومُ بَيْنَ الْعِشـائيْنِ يُورِثُ الْفـَقْرَ، وَ النَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ يُورِثُ الْفَقْرَ. [ بحارالانوار 76: 184 ح 2]
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: خواب بين مغرب و عشاء باعث فقر مى شود، و خواب قبل از طلوع آفتاب نيز تنگدستى را به دنبال مى آورد.
خواب ممنوع
۲۷ عَنْ عَلىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عليهماالسلام قالَ: يا أبا حَمْزَةَ لاتَنامَنَّ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإنّى اَكْرَهُها لَكَ، إنَّ اللّه َ يُقَسِّمُ فى ذلِكَ الْوَقْتِ أرْزاقَ الْعِبادِ وَ عَلى أيْدينا يُجْريها. [ بحارالانوار 76: 185 ح 5]
امام چهارم عليه السلام فرمود: اى ابا حمزه! قبل از طلوع آفتاب مخواب كه من آنرا برا تو ناپسند مى دانم، خداوند در اين زمان روزى بندگان را تقسيم مى كند و بر دستان، آنرا به جريان مى اندازد.
روزى فوق‌العاده
۲۸ عَنْ أبى جَعْفَرٍ عليه السلام قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِداكَ إنَّهُمْ يَقُولُونَ: إنَّ النَّوْمَ بَعْدِ الْفَجْرِ مَكْرُوهٌ، لِأنَّ الْأرْزاقَ تُقَسَّمُ فى ذلِكَ الْوَقْتِ فَقالَ: اَلْأرْزاقُ مُوظُوفَةٌ مَقْسُومَةٌ، ولِلّهِ فَضْلٌ يُقَسِّمُهُ مِنْ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ ذلِكَ قَوْلُهُ: وَاسْألُوا اللّه َ مِنْ فَضْلِهِ. [ بحارالانوار 5: 147 ح 7]
رواى گويد: به امام باقر عليه السلام گفتم: فدايت شوم مردم مى گويند: خواب بعد از سپيده صبح مكروه است، چون روزى ها در آن وقت تقسيم مى شود. امام عليه السلام فرمود: روزى ها مشخصّ وتقسيم شده است ولى خداوند متعال روزى فوق العاده دارد كه آنرا از طلوع فجر تا طلوع خورشيد تقسيم مى كند، و همين است منظور پروردگار متعال كه فرمود: از فضـل پروردگار بخـواهيد.
هشدار، هشدار
۲۹ عَنْ أبى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: إنَّ إبْليسَ إنَّما يَبُثُّ جُنُودَ اللَّيْلِ مِنْ حينَ تَغيبُ الشَّمْسُ إلى وَقْتِ الشَّفَقِ وَ يَبُثُّ جُنُودَ النَّهارِ مِنْ حينَ يَطْلُعُ الْفَجْرُ إلى مَطْلَعِ الشَّمْسِ، وَذَكَرَ أنَّ النَّبىِّ صلي الله عليه و آله كانَ يَقُولُ: أكْثِرُوا ذِكْرَاللّه ِ فى هاتَيْنِ السّاعَتَيْنِ فَإنَّهُما ساعَةُ غَفْلَةٍ. [ مكارم الاخلاق: 305]
امام باقر عليه السلام فرمود: شيطان لشگريان شب خود را از غروب خورشيد تا هنگامى كه روشنايى و قرمزى آفتاب هست پخش مى كند، و لشگريان روز را از زمان طلوع صبح تا طلوع آفتاب پخش مى كند، و ياد آورى كرد كه: پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مى فرمود: در آن دو ساعت زياد ذكر و ياد خدا كنيد چون آن دو زمان ساعت غفلت است.[وشيطان ممكن است انسان را غافلگير كند.]
اقسام خواب
۳۰ قالَ الْباقِرُ عليه السلام: اَلنَّوْمُ أوَّلُ النّهارِ خُرْقٌ وَ الْقائِلَةُ نِعْمَةٌ وَ النَّوْمُ بَعْدَ الْعَصْرِ حُمْقٌ وَ النَّوْمُ بَيْنَ الْعِشائيْنِ يُحْرِمُ الرِّزْقَ. [ مكارم الاخلاق: 305]
امام باقر عليه السلام فرمود: خواب اوّلِ روز نادانـى است، وخواب نزديك ظهر نعمت است، وخواب بعد از عصر حماقت است، وخواب بين مغرب و عشاء باعث محروميت از روزى مى شود.
سـاعت گسترش روزى
۳۱ ْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أحَدِهِما عليهماالسلام قالَ: عَن سَألْتُهُ عَنِ النَّوْمِ بَعْدَ الغَداةِ فَقالَ: أنَّ الرِّزْقَ يَبْسُطُ تِلَكْ السّاعَةِ فَأنَا أكْرَهُ أنْ يَنامَ الرَّجُلُ تِلْكَ السّاعَةِ. [ من لايحضره الفقيه 1: 501 ح 1439]
محمّد بن مسلم گويد: از يكى از دو امام باقر و امام صادق عليهماالسلام از خواب بعد از صبح سئوال كردم فرمود: روزى در ايـن سـاعت گسـترش مى يـابـد بنابراين نمى پسندم مرد در اين ساعت بخوابد.
زمان نزول مائده آسمانى
۳۲ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: نَوْمُ الْغَداةِ شُؤمٌ يُحْرِمُ الرِّزْقَ وَ يُصَفِّرُ اللَّوْنَ وَ كانَ الْمَنُّ وَ السَّلْوى يَنْزِلُ عَلى بَنى إسْرائيلَ ما بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ، فَمَنْ نامَ تِلْكَ السّاعَةِ لَمْ يَنْزِلْ نَصيبَهُ فَكانَ إذا إنْتَبَهَ فَلا يَرى نَصيبَهُ إحتاجَ إلىَ السُئوالِ وَ الطَلَبِ. [ من لايحضره الفقيه 1: 503 ح 1449]
امام صادق عليه السلام فرمود: خواب صبح شوم است انسان را از روزى محروم و رنگ او را زرد مى كند، و منّ و سلوى (غذاى مخصوص و لذيذ بنى اسرائيل) بين طلوع صبح تا طلوع خورشيد بر بنى اسرائيل نازل مى شد، هر كس در آن ساعت مى خوابيد سهم او نازل نمى شد و چون بيدار مى شد بهره خود را نمى ديد، محتاج به سئوال و جستجو مى شد.
خواب شُوم
۳۳ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: نَوْمُ الْغَداةِ مشْؤُمَةٌ تَطْرُدُ الرِّزْقَ وَ تُصَفِرُّ اللَّوْنَ وَتُقَبِّحُهُ وَ تُغَيِّرُهُ وَ هُوَ نَوْمُ كُلِّ مَشْؤُمٍ، إنَّ اللّه َ تَعالى يُقَسِّمُ الْأرْزاقَ ما بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشِّمْسِ فَإيّاكُمْ وَ تِلْكَ النَّوْمَةِ. [ مكارم الاخلاق: 305.]
امام صادق عليه السلام فرمود: خواب صبح شوم است، روزى را دور مى كند و رنگ انسان را زرد و زشت و متغيّر مى كند و آن خواب اشخاص شوم است، خداوند بزرگ روزى ها را بين طلوع صبح تا طلوع خورشيد تقسيم مى كند، پس از خواب اين زمان دورى كنيد.
خواب روزى
۳۴ قالَ الرِّضا عليه السلام فى قَوْلِ اللّه ِ عز و جل: فَالْمُقَسِّماتِ أمْراً قالَ: اَلْمَلائِكَةُ تُقَسِّـمُ أرْزاقَ بَنىآدَمَ ما بَيْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ فَمَنْ نامَ بَيْنَهُما نامَ عَنْ رِزْقِهِ. [ مكارم الاخلاق: 305]
امام رضا عليه السلام در مورد آيه «فَالْمُقَسِّماتِ أمْراً» «قسم به تقسيم كنندگان كار» فرمود: فرشـتگان روزى فرزنـدان آدم را بين طلوع صبح تا طلوع آفتاب تقسيم مى كنند، بنابراين كسى در آن فاصله بخوابد از روزى خود خواب مانده است.
فصـل پنجم:
آثار خواب زياد
عاشق دروغگو
۳۵ الَحْدَيثُ الْقُدْسى: يا بْنَ عِمْرانَ، كَذِبَ مَنْ زَعَمَ أنَّهُ يُحِبُّنى فَإذا جَنَّهُ اللَّيْلُ نامَ. [ سفينة البحار 8: 369]
خداوند متعال به حضرت موسى فرمود: اى پسرعمران، دروغ مى گويد كسى كه گمان مى كند مرا دوست دارد، ولى هنگامى كه شب فرا مى رسد همه شب را مى خوابـد.
نخستين گناهان
۳۶ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: اَوَّلُ ما عُصِىَ اللّه ُ تَبارَكَ وَ تَعالى بِهِ سِتٌ خِصالٍ: حُبُّ الدُّنْيا، وَ حُبُّ الرِّياسَةِ، وَ حُبُّ الطَّعامِ، وَ حُبُّ النَّوْمِ، وَ حُبُّ الرّاحَةِ وَ حُبُّ النِّـساءِ. [ كافى 3: 397]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: نخستين گناهانى كه در مقابل خداوند بزرگ به وقوع پيوست شش چيز بود:
۱ ـ دنيا دوستى
۲ ـ رياست طلبى
۳ ـ شكـمبارگى
۴ ـ پـرخــوابى
۵ ـ راحـت طلبى
۶ ـ زن بــارگى
بدترين بندگان
۳۷ قالَ أبُوجَعْفَرٍ عليه السلام: قالَ ُوسى عليه السلام: يا رَبِّ أىُّ عِبادِكَ أبْغَضُ إلَيْكَ؟ قالَ: جيفَةٌ بِاللَّيْلِ بَطّالٌ بِالنَّهارِ. [ بحارالانوار 76: 180]
امام باقر عليه السلام فرمود: حضرت موسى عليه السلامعرض كرد: اى پروردگار كدام يك از بندگانت بيشتر مورد خشم تو هستند؟ خداوند متعال فرمود: كسى كه شب همانند مردار (خوابيده) است و روز را هـم بـه بيهـودگى مى گـذرانـد.
خشم خـدا
۳۸ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: ثَلاثَةٌ فيهِنَّ الْمَقْتُ مِنَ اللّه ِ عز و جل: نَوْمٌ مِنْ غَيْرِ سَهَرٍ وَ ضِحْكٌ مِنْ غَيْرِ عَجَبٍ وَ أكْلٌ عَلى الشَّبَعِ. [ من لايحضره الفقيه 1: 503 ح 1444]
امام صادق عليه السلام فرمود: خـداى عزيز و بزرگ نسبت به سه چيز خشم شـديد دارد:
۱ ـ خواب بدون بيدارى (يعنى خوابيدن تمام شب)
۲ ـ خنده بدون شگفتى.
۳ ـ خوردن در حالت سيرى.
آثار خواب زياد
۳۹ عَنِ الصّادِق عليه السلام قالَ: إنَّ اللّه َ تَبارَكَ وَ تَعالى يُبْغِضُ كَثْرَةَ النَّوْمِ وَ كَثْرَةَ الْفَراغِ وَ قالَ عليه السلام إيْضاً : كَثْرَةُ النَّوْمِ مُذْهِبَةٌ لِلدّيِن وَ الدُّنْيا. [ مكارم الاخلاق 287]
امام صادق عليه السلام فرمود: خداى بزرگ خواب زياد و بيكارى زياد را ناپسند مى شمارد. و امام عليه السلامفرمود: خواب زياد دين و دنياى انسان را از بين مى برد.
قيامت وخواب زياد
۴۰ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: إيّاكُمْ وَ كَثْرَةَ النَّوْمِ فَإنَّ كَثْرَةَ النَّوْمِ يَدَعُ صاحِبَهُ فَقيراً يَوْمَ الْقيامَةِ. [ اختصاص مفيد: 218]
رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: از خواب زياد بپرهيزيد، زيرا خواب زياد انسان را در قيـامت در زمـره فقيران قـرار مى دهـد.
مخفت اى ديده چندان غافل و مستچه هشياران بر آور در جهان دست كه چندان خفت خواهى در دل خاككه فرموشت كند دوران افلاك
