مقدمه
«اِءنَّما يَفتَرِى الَّذينَ لايُؤمِنُونَ بِآياتِ اللّه ِ وَ اُولئِكَ هُمُ الكاذِبُونَ.»[ سوره نحل: آيه 105] تنها كسانى دروغ مى گويند كه ايمان به آيات خدا ندارند، ودروغگويان واقعى آنها هستند.
فصل اول
جايگاه دروغ
دروغ و رسوايى
۱ عَن أَميرِالمُؤمِنينَ عليه السلام قالَ: ألكِذْبُ عَيْبٌ فاضِحٌ [ بحارالانوار ج 66 ص 313 ح 7.]
اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: دروغگويى عيبى رسوا كننده است.
(چون معمولاً دروغ بعد از مدتى آشكار مى شود و انسان دروغگو در بين مردم رسوا مى گردد.)
عاقل و دروغ
۲ عَنْ عَلِىٍّ عليه السلام قالَ: ماكَذَبَ عاقِلٌ وِ لا زَنى مُؤْمِنٌ. [ بحارالانوار ج 66 ص 313 ح 7.]
على عليه السلام فرمود: هيچ عاقلى دروغ نمى گويد؛ و هيـچ مؤمنى زنـا نمى كند.
(انسان عاقل مى داند كه عاقبت دروغگويى رسوايى و بى اعتمادى و خوارى است، انسان با ايمان هم مى داند كه زنا عواقب وخيم و غيرقابل بخششى دارد).
بزرگترين گناه زبان
۳ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ فى خُطبَتِهِ: وَ مِنْ أعْظَمِ خَطايَا اللِّسانِ الْكِذبُ. [ بحارالانوار ج 21 ص 211.]
رسول خدا صلي الله عليه و آله در خطبه اش فرمود: از بزرگترين گناهان زبان، دروغگويى است.
(مردى خدمت پيامبر صلي الله عليه و آلهرسيد، عرض كرد نماز نمى خوانم و عمل منافى عفت انجام مى دهم، دروغ مى گويم! كدام را اول ترك گويم؟! پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: دروغ را، و در محضر پيامبر صلي الله عليه و آله تعهد كرد كه هرگز دروغ نگويد: هنگامى كه خارج شد، وسوسه هاى شيطانى براى عمل منافى عفّت در دل او پيدا شد، اما بلافاصله فكر كرد كه اگر فردا پيامبر صلي الله عليه و آلهاز او در اين باره سؤال كند، اگر بگويد چنين عملى را مرتكب نشده دروغ است و اگر راست بگويد حدّ بر او جارى مى شود، و همين گونه در رابطه با ساير كارهاى خلاف، اين فكر و ترك دروغ، سرچشمه ترك همه گناهان او گرديد. تفسير نمونه ج ۱۱ ص ۴۱۳.
بدترين خصلت
۴ قالَ أميرُالمُؤمِنينَ عليه السلام: لاسُوءَ أَسوَءُ مِنَ الْكِذْبِ [ بحارالانوار ج 72 ص 259 ح 23.]
اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: هيچ بدى و زشتى بدتر از دروغگويى نيست.
واى بر دروغگو
۵ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: وَيْلٌ لِلَّذى يُحَدِّثُ فَيَكْذِبْ لِيُضحَكَ بِهِ القَوْمَ، وَيْلٌ لَهُ، وَيْلٌ لَهُ [ كنزالعمّال، ج 3 ص 621 ح 8215.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: واى بر كسى كه دروغ مى گويد تا ديگران را با آن بخنداند، واى بر او، واى بر او!
دروغ هرگز!
۶ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله : تَحَرُّوا الصِّدقَ وَ إنْ رَأَيتُم أنَّ فيهِ الْهَلَكَةَ فَإنَّ فيهِ النَّجاةَ. وَاجتَنِبُوا الْكِذْبَ وَ إنْ رَأَيتُمْ أَنَّ فيهِ النَّجاةَ فَإنَّ فيهِ الهَلَكَةَ. [ نهج الفصاحة ص 226 ح 1127.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: درپى راستى باشيد، اگرچه فكر كنيد كه مايه هلاكت است، كه راستگويى موجب نجات است و از دروغگويى پرهيز كنيد اگرچه پنداريد عامل نجات است، زيرا آن مايه هلاكت و نابودى است.
دروغگو وبهشت
۷ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله ثَلاثَةٌ لايُريحُونَ رائِحَةَ الجَنَّةِ: رَجُلٌ ادَّعى إلى غَيْرِ أَبيهِ وَ رَجُلٌ كَذِبَ عَلَىَّ، وَ رَجُلٌ كَذِبَ عَلى عَينَيهِ. [ نهج الفصاحة ص 251 ح 1231.]
پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آلهفرمود: سه نفر بوى بهشت را نمى چشند:
۱ ـ فردى كه خود را به غير پدرش نسبت دهد،
۲ ـ كسى كه بر من دروغ ببنندد،
۳ ـ كسى كه برخلاف آنچه با چشم ديده سخن بگويد.
درب جهنّم
۸ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: عَلَيْكُم بِالصِّدْقِ فَإنَّهُ بابٌ مِنْ أَبوابِ الجَنَّةِ وَ إيّاكُم وَالْكِذْبَ فَإنَّهُ بابٌ مِنْ أبوابِ النّارِ. [ كنزالعمّال ج 3 ص 346 ح 6862.]
پيامبر بزرگوار صلي الله عليه و آله فرمود: راستى پيشه كنيد كه آن درى از دربهاى بهشت است و از دروغ بپرهيزيد، كه آن درى از دربهاى جهنم است.
كليد پليديها
۹ قالَ إلامامُ العَسكَرىُّ عليه السلام: جُعِلَتِ الخَبائِثُ كُلُّها في بَيْتٍ وَ جُعِلَ مِفتاحُهَا الْكِذْبُ. [ نزهة الناظر وتنبيه الخاطر ص 145 ح 13.]
امام حسن عسكرى عليه السلامفرمود: تمام پليديها و زشتيها در خانه اى نهاده شده كه كليد آنها دروغگويى است.
(يعنى بادروغگويى در همه پليدى ها به روى انسان باز و زمينه انجام آنها فراهم مى شود).
كار بهشت و جهنّم
۱۰ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: عَمَلُ الجَنَّةِ الصِّدْقُ وَ إذا صَدَقَ العَبْدُ بَرَّ وَ إذا بَرَّ أَمِنَ وَ إذا أمِنَ دَخَلَ الجَنَّةَ وَ عَمَلُ النّارِ الْكِذْبُ وَ إذا كَذِبَ العَبْدُ فَجَرَ وَ إذا فَجَرَ كَفَرَ وَ إذا كَفَرَ دَخَلَ النّارَ. [ نهج الفصاحه ص 421 ح 1988.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كار بهشت راستگويى است، چون بنده راست بگويد نيكى كند و چون نيكى كند در امان خواهد بود و وقتى در امان باشد وارد بهشت شود. و كار جهنم دروغ گويى است، چون بنده دروغ بگويد كار بد كرده است وقتى كار بد كرد به كفر گرايد و چون به كفر گرايد به جهنّم برود.
فصل دوم
آثار دروغگويى
دستاوردهاى دروغـگو
۱۱ ألإمامُ عَلِىّ عليه السلام قالَ: يَكتَسِبُ الكاذِبُ بِكِذْبِهِ ثَلاثاً: سَخَطَ اللّه ِ عَلَيهِ وَ استَهانَةَ النّاسِ بِهِ، وَ مَقْتَ المَلائِكَةِ لَهُ. [ ميزان الحكمه ج 3 ص 2678 ج 1746.]
امام على عليه السلام فرمود: دروغگو با دروغ خودش سه چيز به دست مى آورد:
۱ ـ خشم الهى بر او،
۲ ـ اهانت به خودش از طرف مردم،
۳ ـ سرزنش و نكوهش فرشتگان نسبت به او.
دروغـگويى عامل فراموشى
۱۲ عَنْ عُبَيْدِ بنِ زُرارَةَ قالَ سَمِعْتُ أباعَبْدِاللّه ِ عليه السلاميَقُولُ: إنَّ مِمّا أَعانَ اللّه ُ بِهِ [عَلَى الكَذّابينَ النِّسيانَ. [ كافى ج 2 ص 341 ح 15.]
عبيد بن زراره گويد از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: از چيزهايى كه خدا آن را مايه رسوايى وزيان دروغگويان قرارداده است، فراموشى است
(چون دچار فراموشى نسبت به دروغش مى شود ورسوا مى گردد.پس دروغگو بى حافظه است)
عاقبت دروغگويى
۱۳ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: إيّاكُمْ وَ الكِذْبُ فَإنَّ الكِذبَ يَهْدى إلَى الفُجُورِ وَ الفُجُورُ يَهدى إلَى النّارِ. [ جامع الاخبار ص 417 ح 1157.]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: از دروغ بپرهيزيد، زيرا دروغ انسان را به فسق و فجور مى كشاند وفسق و فجور هم انسان را روانه آتش جهنم مى كند.
دروغ و تباهى دين
۱۴ عَنْ عَلِىٍّ عليه السلام قالَ: كَثْرَةُ الكِذْبِ تُفْسِدُ الدّينَ وَ تَعْظِمُ الْوِزرَ. [ غررالحكم ج 4 ص 597 ح 7123.]
على عليه السلام فرمود: دروغ زياد، دين انسان را تباه مى سازد و بار گناه او را سنگين مى كند.
ننگ دنيا، عذاب آخرت
۱۵ عَنْ عَلِىٍّ عليه السلام قالَ: ألكِذْبُ فِى العاجِلَةِ عارٌ وَ فِى الاجِلَةِ عَذابُ النّارِ. [ غررالحكم ج 2 ص 31 ح 1708.]
على عليه السلام فرمود: دروغ گويى مايه ننگ و عار در دنيا و موجب عذاب آتش در آخرت است.
روسياهى و شومى دروغـگو
۱۶ فى مَواعِظِ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله قالَ: يا عَلِىُّ! إيّاكَ وَالكِذْبُ فَإنَّ الكِذبَ يُسَوِّدُ الوَجْهَ ثُمَّ يَكْتُبُ عِنْدَاللّه ِ كَذّاباً، وَ إنَّ الصِّدْقَ يُبَيِّضُ الوَجْهَ وَ يُكْتَبُ عِنْدَاللّه ِ صادِقاً، وَاعلَمْ أنَّ الصِّدْقَ مُبارَكٌ وَ الكِذْبَ مَشؤُومٌ. [ بحارالانوار 77 ص 69.]
در پندهاى پيامبر صلي الله عليه و آله آمده است كه فرمود: اى على! بپرهيز از دروغ زيرا دروغ چهره را سياه مى كند، و پيش خدا از دروغگويان نوشته مى شود. و راستگويى چهره را سفيد مى كند، و پيش خدا راستگو ناميده مى شود و بدان كه راستى مبارك و دروغ شوم است.
لعنت عرشيان بر دروغـگو
۱۷ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: ألمُؤْمِنُ إذا كَذِبَ مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ لَعَنَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ، وَ خَرَجَ مِنْ قَلْبِهِ نَتِنٌ حَتّى يَبْلُغَ العَرْشُ فَيَلعَنُهَ حَمَلَةُ العَرْشِ. [ جامع الاخبار ص 417 ح 1158.]
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: انسان مؤمن اگر بدون عذر دروغ بگويد، هفتاد هزار فرشته او را لعنت مى كنند و از درون او بوى زشتى خارج مى شود تا به عرش مى رسد و حاملان عرش نيز او را لعنت مى كنند.
مبارزه با خدا
۱۸ عَنْ أَبى عَبْدِاللّه عليه السلام قالَ: مَن حَلَفَ عَلى يَمينٍ وَ هُوَ يَعْلَمُ أنَّهُ كاذِبٌ فَقَدْ بارَزَ اللّه َ. [ محاسن برقى ص 119 ح 131.]
امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه با آگاهى قسم دروغ بخورد با خدابه مبارزه و جنگ برخاسته است.
كاهش روزى
۱۹ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: ألكِذْبُ يَنْقُصُ الرِّزْقَ. [ كنزالعمال ج 3 ص 623 ح 8220.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: دروغگويى رزق و روزى انسان را كاهش مى دهد.
محروميت از نماز شب
۲۰ عَنْ أبى عَبْداللّه عليه السلام قالَ: إنَّ الرَّجُلَ لَيَكْذِبُ الكَذِبَةَ فَيَحْرُمُ بِها صَلاةَ اللَّيْلِ، فَإذا حَرِمَ صَلاةَ اللَّيْلِ حَرِمَ بِهَا الرِّزْقَ. [ بحارالانوار ج 72 ص 259 ح 26.]
امام صادق عليه السلام فرمود: انسان دروغى مى گويد درنتيجه از نمازشب محروم مى شود وقتى از نمازشب محروم شد از رزق و روزى هم محروم مى گردد.
نور مؤمن
۲۱ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: لاتَمْزَحْ فَيَذْهَبُ بَهاؤُكَ وَلاتَكْذِبْ فَيَذْهَبُ نُورُكَ. [ نهج الفصاحه ص 521 ح 2486.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: شوخى نكن كه شكوه تو از بين مى رود و دروغ نگو كه نور تو نابود مى شود.
(منظور نور ايمان است كه با دروغگويى از بين مى رود.)
فصل سوم
دروغگويان كيانند؟
نشانه دروغگو
۲۲ مُعاوِيَةُ بنُ وَهَبَ قالَ سَمِعْتُ أباعَبْدِاللّه عليه السلاميَقُولُ: إنَّ آيَةَ الكَذّابِ بِأَنْ يُخْبِرُكَ خَبَرَ السَّماءِ وَ الأرْضِ وَ المَشْرِقِ وَ المَغْرِبِ فَإذا سَأَلْتَهُ عَنْ حَرامِ اللّه ِ وَ حَلالِهِ لَمْ يَكُن عِندَهُ شَئٌ. [ كافى ج 2 ص 340 ح 8.]
راوى مى گويد از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: نشانه دروغگو اينست كه از آسمان و زمين ومشرق و مغرب خبر مى دهد و سخن مى گويد، امّا وقتى از حرام و حلال خدا مى پرسى چيزى ندارد كه بگويد.
همانند مرده
۲۳ عَنْ عَلِىٍّ عليه السلام قالَ: ألْكَذّابُ وَ المَيِّتُ سَواءٌ فَإنَّ فَضيلَةَ الْحَىِّ عَلَى المَيِّتِ الثِّقَةُ بِهِ، فِإذا لَمْ يُوثَقْ بِكَلامِهِ بَطَلَتْ حَياتُهُ. [ غررالحكم ج 2 ص 139 ح 2104.]
على عليه السلام فرمود: دروغگو و مرده هر دو يكسانند، زيرا برترى زنده بر مرده اين است كه به او اعتماد مى شود، پس وقتى در اثر دروغگويى به سخن او اطمينان نشود، زنده بودن او بى فايده گشته، همانند مرده مى شود.
تعارف يا دروغ
۲۴ عَنْ أَسماءِ بِنْتِ عُمَيْسٍ قُلْتُ: يا رَسُولَ اللّه ِ صلي الله عليه و آله ، إنْ قالَتْ أَحَدُنا لِشَئٍ يَشْتَهيهِ: لانَشْتَهيهِ أَيَعُدُّ ذلِكَ كِذْباً؟ قالَ صلي الله عليه و آله: إنَّ الْكِذْبَ لَيُكْتَبُ حَتّى يُكْتَبُ الكُذَيْبَةَ كُذَيْبَةً. [ بحارالانوار ج 72 ص 258.]
اسماء بنت عميس مى گويد: به پيامبر گفتم: اگر يكى از ما در مورد چيزى كه ميل دارد بگويد ميل ندارم، اين دروغ شمرده مى شود يا نه؟ پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: دروغ، نوشته مى شود حتى دروغ كوچك هم نوشته خواهد شد.
(دروغ، هرچند كوچك باشد، چون مخالفت با دستور خدا است، بزرگ شمرده مى شود.)
خيانت بزرگ
۲۵ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: كَبُرَتْ خِيانَةً أَن تُحَدِّثَ أَخاكَ حَديثاً هُوَلَكَ بِهِ مُصَدِّقٌ وَ أَنتَ لَهُ كاذِبٌ. [ نهج الفصاحه ص 450 ح 2120.]
پيامبر عظيم الشأن صلي الله عليه و آلهفرمود: خيانتى بزرگ است كه به برادرت سخنى بگويى كه تو را راستگو مى شمارد وتصديقت مى كند، ولى تو به اودروغ بگويى.
دروغگو متهم است
۲۶ عَنْ عَلِىٍّ عليه السلام قالَ: ألكَذّابُ مُتَّهَمٌ فى قَوْلِهِ وَإنْ قَوِيَتْ حُجَّتُهُ وَصَدَقَتْ لَهجَتُهُ . [ غررالحكم ج 2 ص 64 ح 1849.]
حضرت على عليه السلام فرمود: دروغگو در آنچه بگويد متهم است، اگرچه دليل و برهان قوى داشته باشد و گفتارش هم راست باشد.
(يعنى دروغگو، هرچند راست بگويد، سخنش را دروغ مى پندارند).
فصل چهارم
ريشه دروغگويى
ريشه دروغگويى
۲۷ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: لايَكْذِبُ الكاذِبُ إلاّ مِن مَهانَةِ نَفْسِهِ، وَأصْلُ السُّخرِيَّةِ ألطُّمَأنينَةُ إلى أهْلِ الْكِذبِ. [ اختصاص مفيد ص 232.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: دروغگو دروغ نمى گويد بجز بخاطر خوارى و كمبودى كه در خودش احساس مى كند، وريشه مسخره كردن، اطمينان به دروغگويان است.
خوارى دروغگو
۲۸ عَنْ عَلِىٍّ عليه السلام قالَ: ألكاذِبُ مُهانٌ ذَليلٌ. [ غررالحكم ج 1 ص 93 ح 339.]
على عليه السلام فرمود: انسان دروغگو خوار و ذليل است.
(يعنى خوارى و ذلت او را به دروغگويى مى كشاند، يا دروغ موجب خوارى او مى شود.)
نفاق عامل دروغـگويى
۲۹ عَنِ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله قالَ: أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فيهِ فَهُوَ مُنافِقٌ وَ إنْ كانَتْ فيهِ واحِدَةٌ مِنْهُنَّ كانَتْ فيهِ خَصلَةٌ مِنَ النِّفاقِ حَتّى يَدَعَها: مَنْ إذا حَدَّثَ كَذِبَ وَإذا وَعَدَ أَخلَفَ وَ إذا عاهَدَ غَدِرَ، وَ إذا خاصَمَ فَجَرَ. [ بحارالانوار ج 72 ص 261 ح 34.]
پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آلهمى فرمايد: چهار چيز اگر در انسانى باشد او منافق است: اگر يكى از آنها در او باشد يك خصلت از نشانه هاى نفاق در اوست، تا آنكه آن را هم رها كند:
۱ - وقتى سخن مى گويد دروغ بگويد،
۲ ـ چون وعده بدهد تخلف كند،
۳ ـ وقتى پيمانى ببندد حيله به كار برد،
۴ ـ هنگام دشمنى ازعدالت خارج شود وفسق وفجورانجام دهد.
دروغگو، بيمار روانى
۳۰ ألإمامُ عَلِىٍّ عليه السلام قالَ: عِلَّةُ الْكِذْبِ أَقْبَحُ عِلَّةٍ. [ ميزان الحكمه ج 3 ص 2676 ح 17428.]
امام اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: بيمارى دروغ گويى، زشت ترين بيمارى است.
فصل پنجم
جامعه مؤمن و دروغ
نشانه‌هاى ايمان
۳۱ قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: عَلامَةُ الإيمانِ: أَن تُؤثِرَ الصِّدْقَ حَيْثُ يَضُرُّكَ عَلَى الكِذْبِ حَيْثُ يَنفَعُكَ، وَ أَنْْ لايَكُونَ فى حَديثِكَ فَضْلٌ عَنْ عِلْمِكَ وَ أَنْ تَتَّقِى اللّه َ فى حَديثِ غَيْرِكَ. [ بحارالانوار ج 2 ص 122 ح 43.]
امام على عليه السلام فرمود: علامت ايمان اينست كه راستگويى را آنجا كه به زيان توست، بر دروغى كه براى تو سود مى رساند انتخاب كنى و گفتارت از آگاهى تو بيشتر نباشد (يعنى آنچه مى دانى بگويى نه بيشتر از آن) و اينكه تقواى الهى را در هنگام سخن گفتن از ديگرى مراعات كنى.
حقيقت ايمان
۳۲ قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: لايَجِدُ عَبْدٌ حَقيقَةَ الإيمانِ حَتّى يَدَعَ الكِذْبَ جِدَّهُ وَ هَزْلَهُ. [ محاسن برقى ص 118 ح 126.]
امام على عليه السلام فرمود: هيچ بنده اى حقيقت ايمان را نمى يابد، مگراينكه دروغ را چه جدى باشد يا شوخى رها كند.
مسلمان منافق
۳۳ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: ثَلاثٌ مَنْ كُنَّ فيهِ فَهُوَ مُنافِقٌ وَإنْ صامَ وَصَلّى وَحَجَّ وَاعْتَمَرَ وَقالَ إنّى مُسلِمٌ: مَن إذا حَدَّثَ كَذِبَ، وَ إذا وَعَدَ أَخلَفَ، وَ إذَا ائتُمِنَ خانَ. [ نهج الفصاحه ص 268 ح 1280.]
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: سه چيز است كه در هركس باشد منافق است اگرچه روزه بگيرد و نماز بخواند و حج و عمره هم انجام بدهد و بگويد من مسلمان هستم:
۱ ـ كسى كه وقتى سخن مى گويد دروغ بگويد،
۲ ـ هنگامى كه وعده اى بدهد تخلف ورزد،
۳ ـ وقتى امين شمرده شود خيانت كند.
سرشت مؤمن
۳۴ ألحَسَنُ بْنُ االمَحبُوبِ: قالَ قُلْتُ لاَِبى عَبْدِاللّه ِ عليه السلاميَكُونُ المُؤمِنُ بَخيلاً؟ قالَ: نَعَمْ، قالَ: قُلْتُ فَيَكُونُ جَباناً؟ قالَ: نَعَمْ، قُلْتُ فَيَكُونُ كَذّاباً؟ قالَ: لا وَ لاجافِياً، ثُمَّ قالَ: يَجْبِلُ المُؤمِنُ عَلى كُلِّ طَبيعَةٍ إلاَّ الخِيانَةَ وَالكِذْبَ. [ اختصاص مفيد ص 231.]
حسن بن محبوب گويد : به امام صادق عليه السلام گفتم:
آيا مؤمن بخيل مى شود؟
فرمود: بله.
گفتم: مؤمن ترسو مى شود؟
فرمود: آرى.
گفتم: دروغگو مى شود؟
فرمود: نه دروغگو و نه جفاكار مى شود.
سپس فرمود:انسان مؤمن ممكن است هر سرشت و طبيعتى پيدا مى كند بجز خيانت و دروغ.
مؤمن و دروغگويى
۳۵ عَنِ الحَلَبِي قالَ: سَمِعْتُ أباعَبْدِاللّه َ عليه السلام يَقُولُ: إنَّ المُؤمِنَ لاتَكُونُ سَجِيَّتُهُ الكِذْبَ وَ لاَالبُخْلَ وَ لاَ الفُجُورَ، وَلكِنْ رُبَّما أَلَّمَ بِشَىٍ?مِن هذا لايَدُومُ عَلَيهِ … [ بحارالانوار ج 6 ص 20 ح 11.]
حلبى گويد: از امام صادق عليه السلامشنيدم كه مى فرمود: انسان مؤمن خلق و خويش دروغ گويى و بخل ورزى و فسق و فجور نيست، ولى چه بسا گناهانى صغيره را گاهى انجام دهد ولى ادامه نمى دهد.
(يعنى مؤمن عادت به اين گناهان نمى كند گرچه ممكن است گاهى شيطان اورا گول بزند ولى وقتى متوجّه شود توبه مى كند.)
فصل ششم
دروغ‌هاى مشروع
دروغ مصلحتى
۳۶ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله : إنَّ فِى المَعاريضِ لَمَنْدُوحَةٌ عَنِ الكِذْبِ. [ بحارالانوار ج 6 ص 20 ح 11.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: در سربسته سخن گفتن راه و وسيله اى براى رهايى از دروغ است.
(در حديثى آمده كه عبداللّه بن بكير سؤال كرد مردى اجازه ورود مى خواهد او به كنيزش مى گويد به او بگو او اينجا نيست امام فرمود: مشكلى ندارد، اين دروغ نيست). [ ميزان الحكمة ج 3 ص 2681 ح 17485.]
دروغ مجاز
۳۷ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: ألكِذْبُ كُلُّهُ إثْمٌ إلاّ ما نَفَعَ بِهِ مُسْلِمٌ أَو دَفَعَ بِهِ عَنْ دينٍ. [ كنز العمال ج 3 ص 632 ح 8256.]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: همه دروغها گناه است، مگر آنچه براى مسلمانى مفيد واقع شود يا بواسطه آن از دين حمايت شود.
(دروغ مصلحت آميز، به ز راست فتنه انگيز)
دروغ مشروع
۳۸ قالَ االصّادِقُ عليه السلام: ألكِذْبُ مَذْمُومٌ إلاّ فى أمْرَيْنِ: دَفْعُ شَرِّ الظَّلَمَةِ وَ إصْلاحُ ذاتِ البَيْنِ. [ جامع الاخبار ص 418 ح 1159.]
امام صادق عليه السلام فرمود: دروغگويى ناپسند است مگر در دو جا:
۱ـ براى جلوگيرى از شرّ ستمگران،
۲ ـ براى آشتى دادن بين دو نفر.
دروغ محبوب
۳۹ عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: إنَّ اللّه َ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّ الكِذْبَ فِى الصَّلاحِ وَ أَبغَضَ الصِّدْقَ فِى الفَسادِ. [ نهج الفصاحه ص 159 ح 782.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند دروغ مصلحت آميز (براى آشتى) را دوست دارد و از راست فسادانگيز بيزار است.
نامه عمل و دروغ
۴۰ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: مالى أراكُمْ تَتَهافَتُونَ فِى الكِذْبِ تَهافُتَ الفِراشِ فِى النّارِ؟ كُلُّ الكِذْبِ مَكْتُوبٌ كِذْباً لامَحالَةَ إلاّ أَنْ يَكْذِبَ الرَّجُلُ فِى الحَرْبِ فَإنَّ الحَرْبَ خُدْعَةٌ أَوْ يَكُونُ بَينَ رَجُلَيْنِ شَحْناءُ فَيُصْلُحُ بَيْنَهُما أَو يُحَدِّثَ إمْْرَأَتَهُ يُرْضيها. [ بحارالانوار 72 ص 254.]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: چه شده شما را كه مى بينم خود را در دروغ مى اندازيد همانطور كه پروانه خود را به آتش مى افكند؟ همه نوع دروغ در نامه عمل، دروغ نوشته مى شود، مگر در سه جا:
۱ ـ در جنگ زيرا كه جنگ فريب و نيرنگ است.
۲ ـ بين دو نفرى كه كنيه و دشمنى باشد براى اصلاح و سازش بين آنان دروغى گفته شود.
۳ ـ مردى به همسرش چيزى بگويد تا او را خشنود كند.
