مقدمه
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجتَنِبُوا كثَيراً مِنَ الظَّنِّ إنَّ بَعضَ الظَّنِّ إثمٌ وَ لاتَجَسَّسُوا وَلايَغتَبْ بَعضُكُم بَعضاً أيَحِبُّ أحَدَكُم أنْ يَأكُلَ لَحمَ أخيهِ مَيتاً فَكَرِهتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللّه َ إنَّ اللّه َتَوّابٌ رَحيمٌ.» [ حجرات: 12.]
اى كسانى كه ايمان آورديد! از بسيارى از پندارها اجتناب كنيد زيرا برخى از پندارها گناه است و تجسس نكنيد، و غيبت يكديگر را روا مداريد، آيا فردى از شما دوست دارد گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ كه البته از آن بدتان مى آيد و از خدا بترسيد (و توبه كنيد) كه خدا توبه پذير مهربان است.
زبان، با آنكه از نعمت هاى بزرگ الهى است، مى تواند از نقمت ها گردد و براى انسان دردسر ساز شود.
اهميت زبان، اين عضو بظاهر كوچك و در واقع بسيار بزرگ و با اهميت بر كسى پوشيده نيست، زبان است كه در صورت نظارت و مراقبت و هدايت مى تواند سعادت و خوشوقتى فرد و خانواده ها و جامعه را تأمين كند و براى آنان صلح و صفا و آرامش و خوشى به ارمغان آورد.
ولى چنانچه دقت و توجه نشود و آزاد و به حال خود رها باشد و تحت نظارت عقل و دين قرار نگيرد ممكن است زندگى آنان را تباه و روابط انسانها را تيره كند و براى هميشه به گرفتارى دنيا و عذاب آخرت بيفكند.
از اينرو مى بينيم در مكتب حياتبخش اسلام و اهل بيت عليهم السلام در اهميت و جايگاه و آفات آن سخنان بسيار و هشدارهاى بيدار كننده اى ارائه شده است.
در آيات قرآن و احاديث ائمه عليهم السلام در مورد غيبت و دروغ تعبيرات تكان دهنده و هشدارهاى شديدى آمده است كه تعدادى از آنها را در اين جزوه مطالعه خواهيد كرد.
بعنوان نمونه در قرآن از غيبت كردن همانند خوردن گوشت برادر مؤمن در صورتى كه مردار است ياد شده است. و دروغ در جاهاى متعدد قرآن مورد نكوهش قرار گرفته و دروغگو دشمن خدا شمرده شده است.
در حديث آمده كه غيبت خورشت سگهاى جهنم است و دروغگوست كسى كه گمان كند حلال زاده است در حالى كه با غيبت كردن گوشت مردم را مى خورد. و درباره دروغ آمده است: كه انسان طعم ايمان را نمى چشد تا اينكه دروغ را ترك كند چه دروغ جدى چه شوخى باشد.
آرى غيبت و دروغ دوتا از آفات زبان و از گناهان بسيار خطرناك زبان هستند كه لازم است جامعه اسلامى با آثار زشت دنيوى و اخروى آن دو آشنا شود و در زدودن اين گناه و گناهان مخرب ديگر از جامعه اسلامى اقدامى جدى به عمل آورده و جامعه اى سالم و متحد و با صفا و صميميت و انسانى و اسلامى بسازد كه افراد، نسبت به هم اعتماد داشته باشند و روابط آنان به خاطر دروغ و بى صداقتى، دچار اختلال نگردد باميد آنروز.
محمود شريفى
بيست و دوّم ارديبهشت ماه ۱۳۸۵
فصل اوّل
معنى و جايگاه منفى غيبت
معناى غيبت
۱ عَن أبى ذَر قُلتُ: يا رَسُولَ اللّه وَ مَاالغَيبَةُ؟ قالَ ذِكرُكَ أَخاكَ بِما يُكِره. قُلتُ يا رَسُولَ اللّه ِ فَإنْ كانَ فيهِ الّذى يُذكَرُ بِهِ، قالَ: إعلَمْ أنّكَ إذا ذَكَرتَهُ بِما هُوَ فيهِ فَقَد أغتَبتَهُ وَ إذا ذَكَرتَهُ بِما لَيسَ فيهِ فَقَد بَهَتَّهُ. [ وسائل الشيعه 8: 599 ح 9.]
ابوذر مى گويد به رسول خدا گفتم: غيبت چيست؟ فرمود: برادرت را به آنچه دوست ندارد ياد كنى. گفتم: اى رسول خدا اگر آنچه كه ياد مى شود دراو باشد چه؟ فرمود: بدان، اگر آنچه را دراو هست ياد كنى غيبت او را كردى، واگر آنچه راكه در اونباشد ياد كنى پس به اوبهتان زدى.
ملاك وحرمت غـيبت
۲ قالَ الصادِقُ عليه السلام ألغَيبَةُ حَرامٌ عَلى كُلِّ مُسلِمٍ، مَأثُومٌ صاحِبُها فى كُلِّ حالٍ، وَ صِفَةُ الغَيبَةِ أنْ تَذكُرَ أَحَداً بَما لَيسَ هُوَ عِندَاللّه ِ عَيبٌ وَ تَذُمُّ ما يَحمِدُهُ أهلُ العِلمِ فيهِ. [ بحارالانوار 75: 257 ح 48.]
امام صادق عليه السلام فرمود: غيبت كردن بر هر مسلمانى حرام است. غيبت كننده هميشه گنهكار است، غيبت آن است كه كسى را با آنچه پيش خدا عيب نيست ياد كنى و مذّمت كنى آنچه را كه اهل علم و دانش ستايش مى كنند.
منفورترين مخلوقات
۳ قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: أبغَضُ الخَلائِقِ إلَى اللّه ِ المُغتابُ. [ غررالحكم 2: 824 ح 3128.]
حضرت على عليه السلام فرمود: منفورترين مخلوقات نزد خدا غيبت كننده است.
بدبخت‌ترين مردم
۴ قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: ألأمُ النّاسِ المُغتابُ [ غررالحكم 2: 381 ح 2911.]
على عليه السلام فرمود: دردناكترين مردم (در قيام) غيبت كننده است.
بدترين دروغ
۵ قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: ألغَيبَةُ شَرُّ الإفكِ [ غررالحكم 1: 13 ح 484.]
على عليه السلام فرمود: غيبت كردن بدترين دروغ و حرف نارواست.
خورشت سگان
۶ قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: ألغَيبَةُ قُوتُ كِلابِ النّارِ. [ غررالحكم 1: 298 ح 1144.]
على عليه السلام فرمود: غيبت، خورشت سگان جهنم است.
نشانه منافق
۷ قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: ألغَيبَةُ آيَةُ المُنافِقِ. [ غررالحكم 1: 13 ح 484.]
على عليه السلام فرمود: غيبت كردن نشانه و خصلت منافق است.
ارزش ترك غيبت
۸ عَنِ النَّبِىِّ عليه السلام قالَ: تَركُ الغَيبَةِ أَحَبُّ إلَى اللّه ِ عَزَّ وَجَلَّ مِن عَشرَةِ آلاف رَكعَةٍ تَطَوُّعاً. [ بحار الانوار 75: 261 ح 66.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: ترك غيبت از ده هزار ركعت نماز مستحبى پيش خدا محبوبتر است.
بدتر از مردار
۹ عَنِ الإمامِ العَسكَري عليه السلام: إعلَمُوا أَنَّ غَيبَتَكُم لاَِخيكُمُ المُؤمِنِ مِن شيعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ أَعظَمُ فِى التَّحريمِ مِنَ المَيتَةِ. [ بحار الانوار 75: 258 ح 52.]
از امام حسن عسكرى عليه السلامنقل شده كه فرمود: بدانيد غيبت كردن شما از مؤمنى از شيعه آل محمد صلي الله عليه و آله از مرده خوارى بدتر و حرامتر است.
اشاعه گناه
۱۰ عَن أبى عَبدِاللّه عليه السلام قالَ: مَن قالَ فى مُؤمِنٍ مارَأَتهُ عَيناهُ وَ سَمِعَتهُ اُذُناهُ فَهُوَ مِن الّذينَ قالَ اللّه ُ عَزَّ وَ جَلَّ: إنَّ الّذينَ يُحِبُّونَ أنْ تَشيعَ الفاحِشَةُ فِى الَّذينَ آمَنُوا لَهُم عَذابٌ أليمٌ. [ وسائل الشيعه 8: 598 ح 6.]
امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه آنچه را از مؤمنى ديده يا شنيده بگويد، او از كسانى است كه خدا درباره آنان فرمود: كسانى كه دوست دارند گناه و فساد در بين مؤمنان پخش شود عذاب دردناكى براى آنان خواهد بود.
زشت‌تر از زنا
۱۱ قالَ رَسُولَ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: يا أباذَرَ إيّاكَ وَ الغَيبَةَ فَإنَّ الغَيبَةَ أشَدُّ مِنَ الزِّنا قُلتُ: وَلِمَ ذلِكَ يا رَسُولَ اللّه ِ صلي الله عليه و آله؟ قالَ: لاَِنَّ الرَّجُلَ يَزنى فَيَتُوبُ إلَى اللّه ِ فَيَتُوبُ اللّه ُ عَلَيهِ، وَالغَيبَةُ لاتُغفَرُ حَتّى يَغفِرُها صاحِبُها. [ وسائل الشيعه 8: 598 ح 9.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: اى اباذر! بپرهيز از غيبت، زيرا غيبت از زنا سخت تر وبدتر است. اباذر مى گويد گفتم: چرا يا رسول اللّه ؟ فرمود: چون مرد زنا مى كند و توبه مى كند، خدا هم مى پذيرد، ولى غيبت بخشوده نمى شود تا اينكه صاحبش ببخشيد.
خوردن گوشت مردم
۱۲ قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: يا نُوفُ! كَذِبَ مَن زَعَمَ أنِّهُ وُلِدَ مِن حَلالٍ وَ هُوَ يَأكُلَ لُحُومَ النّاسِ بِالغَيبَةِ. [ مشكاة الانوار:88.]
اميرالمؤمنين عليه السلام به نوف بكّالى فرمود: دروغ مى گويد كسى كه فكر مى كند حلال زاده است، درحالى كه گوشت مردم را با غيبت كردن مى خورد.
شريك شيطان
۱۳ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: مِنِ اغتابَ أخاهُ المُؤمِنَ مِن غَيرِ تِرَةٍ بَينَهُما فَهُوَ شَرَكَ الشَّيطانَ. [ بحارالانوار 75، 25 ح 21.]
امام صادق عليه السلام فرمود: كسى بدون اينكه برادر مؤمنش به او ظلمى كرده باشد غيبت او را بكند شريك شيطان است.
معصيت الهى
۱۴ قالَ رَسُولُ اللّه صلي الله عليه و آله: سِبابُ المُؤمِنِ فُسُوقٌ وَ قَتالُهُ كُفرٌ وَ أَكلُ لَحمِهِ مِن مَعصِيَةِ اللّه ِ. [ بحارالانوار 75: 255 ح 39.]
رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: فحش دادن به مؤمن فسق و فجور است و كشتن او كفر است و خوردن گوشت او (با غيبت كردن) گناه و نافرمانى خداست.
فصل دوم
پيامدها و آثار غيبت
دشمنى با خـدا
۱۵ قالَ عَلِى عليه السلام: إيّاكَ وَالغَيبَةَ فَإنَّها تَمقِتُكَ إلَى اللّه ِ وَ النّاسُ وَتحَبِطُ أجرَكَ. [ غررالحكم 2: 287 ح 2632.]
على عليه السلام فرمود: از غيبت بپرهيز، كه آن تو را با خدا و مردم دشمن مى كند و اجر و پاداش كارهاى تو را از بين مى برد.
نقش تخريبى غيبت
۱۶ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: ألغَيبَةُ أَسرَعُ فى دينِ الرَّجُلِ المُسلِمِ مِن الأكلَةِ في جَوفِهِ. [ وسائل الشيعه 8: 598 ح 7.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: غيبت كردن در دين مرد مسلمان از خوره داخلى زودتر كارگر خواهد بود.
محروميت از بهشت
۱۷ عَنِ النَّبِىّ صلي الله عليه و آله: تَحرُمُ الجَنَّةُ عَلى ثَلاثَةٍ: عَلَى المَنّانِ، وَ عَلَى المُغتابِ، وَ عَلى مُدمِنِ الخَمرِ. [ وسائل الشيعه 8: 599 ح 10.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: بهشت بر سه گروه حرام است، بر منّت گذار، غيبت كننده و دائم الخمر، (اين سه گروه از بهشت محروم هستند).
آثار غيبت
۱۸ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: مَنِ اغتابَ إمرَءً مُسلِماًبَطَلَ صَومُهُ، وَ نَقَضَ وُضُوئَهُ وَ جاءَ يَومَ القِيامَةِ يَفُوحُ مِن فيهِ رائِحَةٌ أنتَنُ مِنَ الجيفَةِ يَتَأَذى بِهِ أَهلُ المَوقِفِ. [ وسائل الشيعه 8: 599 ح 13.]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه غيبت مسلمانى را بكند، روزه اش باطل مى شود، وضويش مى شكند، و روز قيامت درحالى مى آيد كه از دهانش بويى متعفن تر از مردار بيرون مى آيد كه اهل قيامت از آن بو رنج مى برند.
عاقبت غيبت
۱۹ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: مَنِ اغتابَ مُؤمِناً بِما فيهِ لَم يَجمَعِ اللّه ُ بَينَهُما فِى الجَنَّةِ أَبَدا وَ مَنِ اغتابَ مُؤمِناً بِما لَيسَ فيهِ فَقَدِ انقَطَعَتِ العِصمَةُ بَينَهُما، وَ كانَ المُغتابُ فِى النّارِ خالِداً فيها وَ بِئسَ المَصيرُ. [ جامع الاخبار 412 ح 9.]
رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه از مؤمن به آنچه در او هست غيبت كند، خداوند آن دو را در بهشت جمع نمى كند و كسى كه مؤمنى را به چيزى كه در او نيست غيبت كند عصمت بين آن دو قطع مى گردد و غيبت كننده براى هميشه در جهنم خواهد بود و جهنم بدفرجامى است.
عكس العمل غيبت
۲۰ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام: لاتَغتَب فَتُغتَب، وَلاتَحفِر لاَِخيكَ حُفرَةً فَتَقَعُ فيها، فَإنَّكَ كَما تُدينُ تُدانُ. [ بحارالانوار 75: 248 ح 16.]
امام صادق عليه السلام فرمود: غيبت نكن كه غيبتت مى كنند، براى برادرت چاه مكن كه در آن مى افتى، چون همانطور كه برخورد مى كنى با تو برخورد مى شود.
نـماز و روزه غيبت كننده
۲۱ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: مَنِ اغتابَ مُسلِماً أَو مُسلِمَةً لَم يَقبَلِ اللّه ُ صَلاتَهُ وَلاصِيامَةُ أربَعينَ يَوماً وَ لَيلَةً إلاّ أنْ يَغفِرَ لَهُ صاحِبُهُ. [ جامع الاخبار 412 ح 7.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه غيبت زن يا مرد مسلمانى را بكند خداوند تا چهل شبانه روز نماز و روزه او را نمى پذيرد، مگر اينكه صاحب غيبت او را ببخشد.
نخستين جهنّمى
۲۲ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام قالَ: وَالغَيبَةُ تَأكُلُ الحَسَناتُ كَما تَأكُلَ النّارُالحَطَبَ؛ أوحَى اللّه ُ تَعالى عَزَّوَجَلَّ إلى مُوسَى بنِ عِمران عليه السلام:ألمُغتابُ إن تابَ فَهُوَ آخِرُ مَن يَدخُلُ الجَّنَةَ وَإنْ لَم يَتُب فَهُوَ أوَّلُ مَنْ يَدخُلُ النّارَ. [ بحارالانوار 75: 257 ح 48.]
امام صادق عليه السلام فرمود: غيبت، حسنات را مى خورد همانطور كه آتش هيزم را مى خورد، خداوند بزرگ به موسى وحى مى فرمود: غيبت كننده اگر توبه كند آخرين كسى است كه وارد بهشت مى شود، و اگر توبه نكند نخستين كسى است كه وارد آتش مى گردد.
نابودى حسنات
۲۳ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: يُؤتى بِأَحَدٍ يَومَ القِيامَةِ يُوقِفُ بَينَ يَدَىِ اللّه ِ وَ يُدفَعُ إلَيهِ كِتابَهُ فَلايُرى حَسَناتِهِ، فَيَقُولُ: إلهى لَيسَ هذا كِتابى، فَأنى لا أرى فيها طاعَتى، فَيُقالُ لَهُ: إنَّ رَبَّكَ لايَضِلُّ وَ لايَنسى، ذَهَبَ عَمَلُكَ بِاغتِيابِ النّاسِ. [ جامع الاخبار 412 ح 10.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: روز قيامت فرد را مى آورند و در پيشگاه خدا نگاه مى دارند و نامه علمش را به او مى دهند و او حسنات خود را در آن نمى بيند، مى گويد: خدايا اين نامه عمل من نيست، زيرا طاعات من در آن نيست، به او گفته مى شود پروردگار تو فراموش نمى كند و جا نمى گذارد، عمل تو با غيبت مردم كردن از بين رفته است.
حرمت شكنى ديـگران
۲۴ قالَ رَسُولُ اللّه ُ صلي الله عليه و آله: لَمّا عَرَجَ بى رَبّى عَزَّ وَ جَلَّ ، مَرَرتُ بِقُومٍ لَهُم أَظفارٌ مِن نُحاسٍ يَخمِشُونَ وُجُوهَهُم، وَ صُدُورَهُم، فَقُلتُ مَن هؤُلاءِ يا جَبرَئيلُ؟ فَقالَ هؤُلاءِ الّذينَ يَأكُلُونَ لُحُومَ النّاسِ، وَ يَقَعُونَ فى أعراضِهِم. [ كنزالعمال 3: 587 ج 8029.]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: هنگامى كه پروردگارم مرا به معراج برد به گروهى برخوردم كه ناخنهايى از مس داشتند، صورت و سينه خود را با آنها مى تراشيدند گفتم: جبرئيل اينها چه كسانى اند؟ گفت: اينان كسانى اند كه گوشت مردم را مى خوردند، وآبروى آنانرا مى برند.
فصل سوم:
شنيدن غيبت و وظيفه مسلمانان
شريك جـرم
۲۵ قالَ على عليه السلام: سامِعُ الغَيبَةِ شَريكُ المُغتابِ. [ غررالحكم 4: 142 ح 5617.]
امام على عليه السلام فرمود: شنونده غيبت شريك غيبت كننده است.
گناه شنيدن غيبت
۲۶ عَن رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله أنَّهُ قالَ فى خُطبَةٍ لَهُ: وَ مَن رَدَّ عَن أخيهِ غَيبَةً سَمِعَها فى مَجلِسٍ رَدَّاللّه ُ عُنهُ ألفَ بابٍ مِنَ الشَّرِ فِى الدُّنيا وَ الاخِرَةِ فَإنْ لَم يُرَدَّ عَنهُ وَأعجَبَهُ كانَ عَلَيهِ كَوِزرُ مَنِ اغتابَ. [ وسائل الشيعه 8: 607 ح 5.]
رسول اكرم صلي الله عليه و آله در يكى از خطبه هايش فرمود: كسى كه غيبتى را از برادرش در مجلسى بشنود و ردّ كند، خداوند درب هزار شر دنيوى واخروى را بروى او مى بندد، واگر ردنكند وخوشش بيايد، گناه اوهمانند گناه غيبت كننده است.
شرط ايمان
۲۷ قالَ أبُوعَبدِاللّه عليه السلام: مَن كانَ يُؤمِنُ بِاللّه ِ وَاليَومِ الاخِرِ فَلايَجلِس مَجلِساً يَنتَقِص فيهِ إمامٌ أو يُعابُ فيهِ مُؤمِنٌ. [ وسائل الشيعه 11: 504 ح 7.]
امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد در مجلسى كه از امام و حاكم اسلامى يا مؤمنى عيب گوئى شود ننشيند.
حق برادرى
۲۸ عَن أبى عَبدِاللّه عليه السلام: ألمُسلِم أَخُو المُسلِم لايَظلِمُهُ وَ لايَخذُلُهُ، وَ لايَغتابُهُ وَ لايَغِشُّهُ وَ لايَحرِمُهُ. [ وسائل الشيعه 8: 597 ح 5.]
امام صادق عليه السلام فرمود: مسلمان برادر مسلمان است به او ستم نمى كند و او را خوار نمى سازد و غيبت او را نمى كند و او را فريب نمى دهد و محروم نمى كند.
وظيفه عمومى
۲۹ فى وَصِيَّةِ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله لِعَلِىٍّ عليه السلام: يا عَلِىُّ مَنِ اغتَيبَ عِندَهُ أَخُوهُ المُسلِمُ فَاستَطاعَ نَصرَهُ فَلَم يَنصُرَهُ خَذَلَهُ اللّه ُ فِى الدُّنيا وَالاخِرَةِ. [ وسائل الشيعه 8: 606 ح 1.]
در وصيت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به على عليه السلام چنين آمده است: يا على اگر پيش كسى غيبت برادر مؤمنش بشود و او توان يارى او را داشته باشد ولى او را يارى نكند (يعنى جلوى غيبت را نگيرد) خداوند او را در دنيا و آخرت خوار و ذليل خواهد كرد.
حجاب از آتش
۳۰ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: مَن رَدَّ عَن عِرضِ أَخيهِ كانَ لَهُ حِجاباً مِنَ النّارِ. [ بحارالانوار 75: 253 ح 34.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه از آبروى برادر دينى اش دفاع كند اين كار حجاب و مانع او از آتش مى شود.
جلوگيرى از غيبت يا پاداش بهشت
۳۱ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: مَن رَدَّ عَن عِرضِ أَخيهِ المُسلِمِ، وَجَبَت لَهُ الجَنَّةَ ألبَتَةَ. [ وسائل الشيعه 8: 606 ح 3.]
رسول اكرم عليه السلام فرمود: كسى كه مانع آبروريزى برادر مسلمانش بشود بهشت براى او واجب خواهد شد.
دفاع از مؤمن
۳۲ عَن أبى ذَر عَنِ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله فى وَصِيَّتِهِ لَهُ قالَ: يا أباذَر مَن ذَبَّ عَن أخيهِ المُؤمِن الغَيبَةَ كانَ حَقاً عَلَى اللّه ِ أنْ يَعتِقَهُ مِنَ النّارِ... [ وسائل الشيعه 8: 608 ح 8.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: اى اباذر كسى كه از غيبت برادر مؤمنش جلوگيرى و دفاع كند بر خداوند است كه او را از آتش جهنم آزاد كند.
حقوق مؤمن
۳۳ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: لِلمُؤمِنِ عَلَى المُؤمِنِ سَبعَةُ حُقُوقٍ واجِبَةٍ مِنَ اللّه عَزَّ وَ جَلَّ: ألإجلالُ لَهُ فى غَيبَتِهِ وَالوَدُّ لَهُ فى صَدرِهِ، وَ المُواساةُ لَهُ فى مالِهِ، وَ أنْ يَحرُمَ غَيبَتَهُ، وَ أنْ يَعُودُهُ فى مَرَضِهِ وَ أنْ يُشَيِّعَ جَنازَتَهُ، وَ أنْ لايَقُولَ فيهِ بَعدَ مَوتِهِ إلاّ خَيراً. [ وسائل الشيعه 8: 546 ح 13.]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: مؤمن بر مؤمن هفت حق واجب الهى دارد.
۱ ـ احترام او در هنگامى كه حضور ندارد.
۲ ـ دوستى قلبى با او.
۳ ـ شريك ساختن او در ثروتش.
۴ ـ غيبت او را حرام بداند.
۵ ـ در بيمارى او را عيادت كند.
۶ ـ جنازه او را تشيع كند.
۷ ـ بعد از مرگ درباره او جز به نيكى سخن نگويد.
كفّاره غيبت
۳۴ عَن أبى عَبدِاللّه عليه السلام قالَ: سُئِلَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله ما كَفّارَةُ الإغتِيابِ قالَ: تَستَغفِرُاللّه َ لِمَن اغتَبتَهُ كُلَّما ذَكَرتَهُ. [ وسائل الشيعه 8: 605 ح 1.]
امام صادق عليه السلام فرمود: از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله سؤال شد: كفّاره غيبت كردن چيست؟فرمود: هرگاه او را ياد كردى براى او از خدا طلب مغفرت كنى.
فصل چهارم
غيبتهاى مجاز
غيبت فاسق
۳۵ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام قالَ: إذا جاهَرَ الفاسِقُ بِفِسقِهِ فَلا حُرمَةَ لَهُ وَ لا غَيبَةَ. [ وسائل الشيعه 8: 605 ح 4.]
امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه فرد فاسق، فسق و گناه خود را آشكار و علنى كند او حرمتى ندارد و غيبت او جايز است.
غيبتهاى مباح
۳۶ عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عَن أبيهِ عليه السلام قالَ: ثَلاثَةٌ لَيسَت لَهُم حُرمَة: صاحِبُ هَوىً مُبتَدِعٌ، وَالإمامُ الجائِرُ، وَالفاسِقُ المُعلِنُ الفِسقُ. [ وسائل الشيعه 8: 605 ح 5.]
امام باقر عليه السلام فرمود: سه نفر داراى حرمت و احترام نيستند:
۱ ـ هوسباز بدعتگذار
۲ ـ پيشوا و حاكم ستمگر
۳ ـ فاسقى كه گناه خود را علنى كند.
غيبت مجاز
۳۷ عَن أبى عَبدِاللّه عليه السلام قالَ: ألغَيبَةُ أنْ تَقُولَ فى أخيكَ ما سَتَرَهُ اللّه ُ عَلَيهِ،وَ أمَّا الأمرُ الظّاهِرُ مِثلُ الحَدَّةِ وَالعَجَلَةِ فَلا. وَ البُهتانُ أنْ تَقُولَ فيهِ ما لَيسَ فيهِ. [ وسائل الشيعه 8: 604 ح 2.]
امام صادق عليه السلام فرمود: غيبت آن است كه درباره برادر مؤمنت چيزى را كه خدا پوشانده سخن بگويى. اما چيزى كه آشكار است مثل تندخويى و عجله غيبت نيست و بهتان آن است كه چيزى كه در او نيست بگويى.
بـازگويى برخورد زشت
۳۸ عَن أبى عَبدِاللّه عليه السلام: إنَّ الضَّيفَ يَنزِلُ بِالرَّجُلِ فَلا يُحسِنُ ضِيافَتَهُ فَلا جُناحَ عَلَيهِ أنْ يَذكُرَ سُوءَ ما فَعَلَهُ. [ وسائل الشيعه 8: 605 ح 7.]
امام صادق عليه السلام فرمود: اگر ميهمانى به شخصى وارد شد و او با ميهمان رفتار خوبى نكرد، مانعى ندارد كه برخورد بد او را بازگو كند.
غيبت مجاز
۳۹ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: لاصَلاةَ لِمَن لايُصَلّى فِى المَسجِدِ مِعَ المُسلِمينَ إلاّ مِن عِلَّةِ، وَلاغَيبَةِ إلاّ لِمَن صَلّى فى بَيتِهِ وَ رَغِبَ عَن جَماعَتِنا، وَ مَن رَغِبَ عَن جَماعَةِ المُسلِمينَ سَقَطَت عَدالَتُهُ. [ وسائل الشيعه 5: 394 ح 13.]
پيامبر اكرم عليه السلام فرمود: كسى كه بدون عذر با مسلمانان در مسجد نماز نمى خواند نمازش كامل و مفيد نيست، و غيبت جايز نيست مگر از كسى كه از جماعت ما مسلمانان كناره گيرى كند و نماز را در خانه اش بخواند، و كسى كه از جمع مسلمانان كناره گيرى كند عدالتش ساقط مى شود.
غيبت ممنوع
۴۰ عَن أبى عَبدِاللّه عليه السلام قالَ: مَن عامَلَ النّاسَ فَلَم يَظلِمهُم وَحَدَّثَهُم فَلَم يَكذِبهُم وَ واعَدَهُم فَلَم يَخلِفهُم كانَ مِمَّن حَرُمَت غَيبَتُهُ وَ كَمُلَت مُرُوّتُهُ وَ ظَهَرَ عَدلُهُ وَ وَجَبَ أُخُوَّتُهُ. [ وسائل الشيعه 5: 393 ح 9.]
امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه با مردم معاشرت كند و به آنان ستم نكند، و با آنان گفتگو كند و دروغ نگويد و به آنان وعده بدهد و تخلف نكند از كسانى است كه غيبت او حرام و جوانمردى او كامل و عدالت او آشكار است و برادرى او واجب است.
