مقدمه
«قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّه َ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمْ اللّه ُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللّه ُ غَفُورٌ رَحِيمٌ»[ آل عمران:31]
بگو: اگر خدا را دوست داريد، از من پيروى كنيد تا خدا نيز شما را دوست بدارد، و گناهانتان راببخشايد و خدا آمرزنده مهربان است.
اسلام برنامه تكامل و تعالى انسان است. زير بنا و اساس اين برنامه و اين مكتب محبت است. مسئله محبّت به اندازه اى در تحقّق برنامه هايى كه اسلام براى پيشرفت جامعه انسانى پيش بينى كرده، مفيد است كه پيشوايان دين آن را اساس و پايع بلكه خود دين دانسته اند.
امام صادق عليه السلام فرمود: «هَل الدّين إلاّ الحُبّ»
[ خصال، 21/74.]
آيا دين به جز محبّت و مهرورزى است؟!
و امام باقر عليه السلام فرمود: «الدّينُ هوَ الحُبُّ وَ الحُبُّ هُو الدّين».
[ ميزان الحكمه، ج 1 ص 502.]
دين همان محبّت و محبّت همان دين است.
خدايى را كه دين معرّفى مى كند بالاترين مرتبه محبّت و مهرورزى را نسبت به موجودات به ويژه انسانها دارد.
از اين رو اوّلين صفتى كه مسلمانها در جمله اى كه هميشه و هر روز بارها و بارها موظّف اند آن را تكرار كنند بلكه در ابتداى هر كلام و هر كارى به زبان آورند، صفت مهربانى و مهرورزى او نسبت به موجودات عالم و انسان است. در كلمه «بسم اللّه الرحمن الرحيم» كه برنامه افتتاحيه تمام مسلمانان است بعد از نام خدا يعنى اللّه دو صفت رحمان و رحيم بايد گفته شود و هميشه محبّت او مورد توجه باشد، زيرا او مهربانترين مهربانان است و همين لطف و مهربانى به انسانها بلكه به موجودات، عامل خلقت آنان و گستردن نظام هستى شده است. در قرآن آمده است: «وَ رَحْمَتى وَسِعَتْ كُلَّ شَى ء»
[- اعراف، آيه 156.]
و بعد از مرحله خلقت مى بينيم خداوند منّان همانطور كه خود نسبت به موجودات و مخلوقات خود و در رأس آنها انسانها محبت دارد، از انسانها خواسته است كه نسبت به همديگر هم با محبت باشند و روزبه روز بر محبّت خود نسبت به ديگران بيفزايند.
شايد بتوان گفت يكى از حكمتهاى قرار دادن نسل انسانها از يك پدر و مادر همين باشد كه انسانها نسبت به يكديگر احساس علاقه و محبّت كنند و همديگر را برادر و خواهر خود بدانند.
مكتب همه انبياى الهى از آدم تا خاتم بر محور و پايه محبت، بنا شده است و پايگاه اصلى حكومت اسلامى، عشق و علاقه مردم نسبت به پيشوايان دينى و رهبران امّت اسلامى است و پيشوايان بزرگ و معصوم اسلام نيز براى اينكه مردم با شيرينى محبت، زندگى و جامعه خود را شيرين و پر از محبت و عشق و علاقه كنند و از بركات اين صفت الهى و نعمت بزرگ خدادادى بهره مند شوند، مردم را به محبّت و مهرورزى فراخوانده و راه و روش آن را عملا" به مردم نشان دادند، كه نمونه هايى از آنها را در اين مجموعه خواهيد خواند.
در عمل نيز آن بزرگواران بعد از خداوند متعال مهربانترين انسانها نسبت به موجودات ديگر به ويژه انسانها بودند. تا جايى كه به خاطر محبت به مردم و عشق به آنان از همه چيز حتى جان خود گذشتند تا افراد جامعه را به سعادت ابدى برسانند.
در مورد پيامبر در قرآن مى خوانيم: «وَ ما اَرْسَلْناكَ اِلاّ رَحمةً لِلْعالَمين»
[- سوره انبياء، آيه 107.]
ما تو را جز اينكه مايه رحمت جهانيان باشى، نفرستاديم. و در جاى ديگر مى خوانيم: «عَزيز عليهِ ما عَنِتُّمْ حَريصٌ عَليكم بِالمؤمنينَ رَئوفٌ رَحيم»
[- سوره توبه، آيه 128.]
ناراحتى هاى شما بر او گران است و نسبت به هدايت شما سخت علاقه مند است و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است.
اين عطوفت و مهربانى پيامبر صلي الله عليه و آله باعث شد كه خود را در زحمت طاقت فرسا بيندازد و رنجهاى فراوان متحمّل شود.
آرى پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و اهل بيت او به قدرى نسبت به مردم مهربان و دلسوز و علاقه مند بودند كه حتى در لحظات آخر عمر - كه هر كسى به فكر و انديشه نجات خود است - آنهابه ياد امّت و گرفتارى هاى آنان بودند. در حديثى از امير مؤمنان عليه السلامچنين آمده است:
اخرين چيزى كه از پيامبر شنيده شد اين بود كه وقتى ملك الموت در آخرين لحظات خدمت پيامبر براى قبض روح آمد، گفت: تو مخيّر هستى به لقاء پروردگار بروى يا در دنيا بمانى. فرمود: به سوى خدا نه به دنيا. بعد فرمود: «أوصيكُم بالضعيفين خَيراً: اليتيمِ وَ المَملوكِ». شمارا سفارش مى كنم به نيكى نسبت به يتيم و كسى كه بنده ديگرى است و از خود مال و منالى و اختيارى ندارد.
از احاديث اين مجموعه و احاديث ديگرى كه در اين موضوع آمده است به خوبى استفاده مى شود كه نخستين موجودى كه بايد انسان محبت او را در دل داشته باشد و به آن عشق بورزد خالق هستى است كه محبوب واقعى و اصلى اوست و انسانها هر چه دارند از اوست و او مهربانترين مهربانان است و در مرحله بعد پيامبر و جانشينان او كه واسطه فيض الهى به بندگان هستند و در مرحله بعد انسانهاى مرتبط با اهل بيت عليهم السلام و صاحبان ايمان و تقوا.
اميد است با شناخت محبوب حقيقى و محبوبان درگاه الهى بتوانيم با مهرورزى نسبت به آنان، خود نيز محبوب پروردگار جهانيان گرديم و به هدف عالى انسانى برسيم.
انشاء اللّه .
محمود شريفى
بيست و دوّم ارديبهشت ماه ۱۳۸۵
فصـل اول:
جايگاه مهرورزى در اسلام
نشان خردمندى
۱ عَن علىٍّ عليه السلام: أوّلُ العَقلِ التَودُّدُ. [ غرر الحكم، ج 2، ص 384، ح 2923]
حضرت على عليه السلامفرمود: اوّل و سرآغاز عقل، دوستى كردن است. (زيرا مصالح دنيوى و اخروى انسان در گرو دوستى كردن با ديگران است).
نصف دين
۲ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: التَّودُّدُ نِصفُ الدّيِنِ. [ بحار الانوار، ج 74، ص 392، ح 11]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: دوستى و مهرورزى (با مردم) نيمى از دين است.
بهترين كارها
۳ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: أفضَلُ الأعمالِ بَعدَ الايمانِ بِاللّه ِ التّودُّدُ إلىَ الناسِ. [ نهج الفصاحه، ص 74، ح 387]
رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: بهترين كارها پس از ايمان به خدا، دوستى با مردم است.
تولّى وتبرّى
۴ الإمامُ الصادقِ عليه السلام: حُـبُّ أولِيـاءِاللّه ِ وَالوِلايَةُ لَهُـم واجِبَةُ، وَالْبَرائةُ مِنْ أعدائِهِم واجبةٌ . [ بحار الانوار، ج 27، ص 52، ح 3]
امام صادق عليه السلام فرمود: دوستى و محبّت اولياى خدا و ولايت آنان واجب است و بيزارى از دشمنان آنان نيز لازم است.
انس والفت با مردم
۵ عَنِ الإمامِ الباقِرِ عليه السلام: إعلَم أنَّ الإلْفَ مِنَ اللّه ِ وَ الفِرَكَ مِن الشَّيطانِ. [ كافى، ج 5، ص 500، ح 1]
امام باقر عليه السلام فرمود: بدان كه انس گرفتن (بامردم) ازخداوند است ودشمنى ازشيطان.
حشر با محبوب
۶ عَن رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: مَن أحبَّ قَوماً حَشَرَهُ اللّه ُ فِى زُمرَتِهِم. [ نهج الفصاحه، ص 609، ح 2986]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: هر كس گروهى را دوست بدارد( و نسبت به آنان مهرورزى كند) خدا او را در زمره آنان محشور خواهد كرد.
محبّت ممنوع
۷ قالَ الإمام علىّ عليه السلام: إيّاكَ أنْ تُحِبَّ أعداءَ اللّه ِ، أو تُصفِىَ وُدَّكَ لِغَيرِ أولِياءِ اللّه ِ، فَاِنَّ مَن اَحَبَّ قَوماً حُشِرَ مَعَهُم. [ غرر الحكم، ح 2703]
امام على عليه السلام فرمود: مبادا دشمنان خدا را دوست بدارى يا دوستى خود را براى غير دوستان خدا خالص گردانى، زيرا هركسى گروهى را دوست بدارد، با آنان محشور مى گردد.
فصـل دوم:
محبّت محبوب اصلى
دل، حرم خدا
۸ عَنِ الصادِقِ عليه السلام: اَلقَلبُ حَرَمُ اللّه ِ، فَلاتُسكِنْ حَرَمَ اللّه غَيرَ اللّه ِ. [ جامع الاخبار، ص 518، ح 1468]
امام صادق عليه السلام فرمود: دل حرم خداست، پس غير خدا را در حرم الهى جاى مده.
محبّت چه كسى و چـرا؟
۹ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: أحِبُّوا اللّه َ لِمايَغْذُوكُم بِهِ مِنْ نِعْمَةٍ، وَ أحِبّونى لِحُبِّ اللّه ِ عزّوجلّ وَأحِبُّوا أهلَ بيتى لِحُبّى. [ بحار الانوار، ج 7، ص 14، ح 1]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خدا را به خاطر نعمتهايى كه به شما بخشيده است دوست بداريد، و مرا به خاطر دوستى خداى متعال دوست بداريد، و خاندان مرا به خاطر من دوست بداريد.
برترين عمل
۱۰ سُئلَ عيسى عليه السلام: ما أفضَلُ الأعمالِ؟ فَقالَ: الرِّضا عَنِ اللّه ِ وَ الحُّبُ لَهُ. [ محجّة البيضاء، ج 8، ص 88]
از حضرت عيسى عليه السلامسؤال شد: برترين اعمال چيست؟ فرمود: خشنودى از خدا و دوست داشتن او.
راه ايجاد محبّت
۱۱ قالَ النبىُّ صلي الله عليه و آله: قالَ اللّه ُ عزَّوجَلَّ لِداود عليه السلام: أحبِبْنى وَ حَبِّبْنى إلى خَلقي! قالَ: يا رَبِّ نَعَم، أنَا اُحِبُّكَ فَكَيفَ اُحَبِّبُكَ اِلى خَلقِكَ؟ قالَ: اُذكُر أيادِىَّ عِنْدَهُم، فإنَّكَ اِذَا ذَكَرْتَ ذلِكَ لَهُم أحَبُّوني. [ بحار الانوار، ج 70، ص 22، ح 19]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند به داود عليه السلامفرمود: مرا دوست بدار و مرا محبوب خلقم گردان، داود گفت: پروردگارا! آرى، من تو را دوست دارم، اما چگومه تو را محبوب خلقت گردانم؟ فرمود: نعمت هايم را براى ايشان يادآورى كن. زيرا وقتى نعمتهايم را بر آنان بازگو كردى، مرا دوست خواهند داشت.
نشانه محبّت محبوب
۱۲ قالَ أبوعبدِاللّه ِ عليه السلام: إنَّ الدُنيا يُعطيهَا اللّه ُ عزَّوَجلَّ مَن أحَبَّ وَ مَن أبغَضَ وَ أنَّ الايمان لايُعطيهِ إلّا مَن أحَبَّهُ. [ كافى، ج 2، ص 215، ح 3]
امام صادق عليه السلام فرمود: خدا دنيا را به دوست و دشمنش عطا مى كند، ولى ايمان را فقط به كسى مى دهد كه او را دوست دارد.
نشان عشق خدا
۱۳ قالَ رسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: عَلامَةُ حُبِّ اللّه ِ حُبُّ ذِكرِاللّه ِ، وعَلامَةُ بُغضِ اللّه ِ بُغضُ ذِكرِاللّه ِ. [ جامع الاخبار، ص 352، ح 978]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: نشانه دوستى خدا دوست داشتن ياد خداست، و علامت دشمنى با خدا دشمن داشتن ياد خداست.
(البته مقصود، تنها ياد زبانى نيست).
معيار خدادوستى
۱۴ قالَ عَلىٌّ عليه السلام: مَن أحَبَّ أن يَعلَمَ كَيفَ مَنزِلَتُهُ عِندَاللّه ِ فَلْيَنظُر كَيْفَ منزِلةُ اللّه ِ عِندَهُ، فَإنَّ كلَّ مَن خُيَّرَلَهُ أمرانِ: أمرُ الدُّنيا وَأمرُ الآخِرَةِ فَاَختارَ أمرَ الآخرَةِ عَلَى الدُّنيا، فَذلِكَ الَّذى يُحِبُّ اللّه ُ، وَ مَنِ اخْتارَ أمرَ الدُّنيا فَذلكَ الَّذى لامَنزِلَة لِلهِ عِندَهُ. [ بحار الانوار، ج 70، ص 25، ح 27]
امام علي عليه السلام فرمود: هركس دوست دارد بداند جايگاهش نزد خدا چطور است، بايد ببيند مقام ومرتبه خدا پيش وى چقدر است، زيرا كسى كه كار دنيا وآخرت هردو در اختيار او قرار گيرد، و او كار آخرت را بر دنيا برگزيند پس خدا را دوست مى دارد، وكسى كه كار دنيا را انتخاب كند، خداوند پيش او ارزش و جايگاهى ندارد.
نتيجه دوستى‌خدا
۱۵ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: لايُحِبُ اللّه ُ عَبداً حَتّى يَتَوَلاّهُ، وَلايَتَولاّهُ حَتّى يُوجِبَ لَهُ الجَّنَة. [ تحف العقول، ص 520]
امام صادق عليه السلام فرمود: خدا بنده اى را دوست نمى دارد تا ولايت (دوستى واطاعت) او را بپذيرد، ودوست نمى دارد او را تااينكه بهشت را بر اوحتمى كند.
فصـل سوم:
محبّت پيامبر و خاندانش عليهم‌السلام
محبّت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله
۱۶ عَن رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: لايُؤمِنُ عَبْدٌ حتّى أكُونَ أحَبَ إلَيهِ مِن نَفْسِهِ، وَ تَكُونَ عِترَتي إلَيهِ أعَزَّ مِنْ عِتْرَتِهِ، وَ يَكونُ أهلي أحَبَّ إلَيه مِنْ أهلِهِ وَ تَكُونَ ذاتى أحَبَّ إليه مِنْ ذاتِهِ. [ بحار الانوار، ج 27، ص 86، ح 30]
رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: هيچ بنده اى ايمان نمى آورد، مگر اينكه من برايش محبوبتر از خودش باشم، وخاندانم برايش محبوبتر ازخاندان خودش باشد، وخانواده ام برايش دوست داشتنى تر ازخانواده اش باشد، وهستى وذات من برايش محبوبتر ازهستى خودش باشد.
محبّت اهل بيت عليهم‌السلام
۱۷ قال رسول الله: لايُتِمُّ الإيمانُ اِلاّ بِمُحَبَّتِنا أهلَ البَيتِ. [ بحار الانوار، ج 36، ص 327، ح 178]
رسول اكرم صلي الله عليه و آله: ايمان كامل نمى شود مگر با محبّت ما اهل بيت.
خشنودى خدا
۱۸ قالَ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: مَعاشِرُالنّاسِ! مَنْ أحَبَّ اَنْ يَلْقَى اللّه َ وَهُوَ عَنهُ راضٍ فَلْيُوالِ الأئِمَّةَ عليهم السلام. [ ارشاد القلوب، ص 261]
رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: اى مردم! كسى كه دوست دارد خدا را در حالى ملاقات كند كه خدا از او راضى باشد، پس ائمه[ عليهم السلام]را دوست بدارد.
آثار دوستى خاندان پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله
۱۹ قالَ رَسُول اللّه صلي الله عليه و آله: حُبُّ اَهلِ بَيتي نافِعٌ فى سَبعَةِ مَواِطنَ أهْوالُهُنَّ عَظيمةٌ: عِندَ الوَفاةِ، وَ فِى القَبرِ، وَ عِندَ النُشورِ، وَ عِندَ الكِتابِ، وَ عِندَ الحِسابِ، وَ عِندَ الميزانِ وَ عِندَ الصِراطِ. [ جامع الاخبار، ص 513، ح 1441]
رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: محبّت خاندان من در هفت جا كه ترس آن بزرگ و خطرناك است، مفيد است: هنگام مرگ، در قبر، هنگام حشر و رستاخيز، هنگام تحويل نامه اعمال، زمان حسابرسى، هنگام ميزان و سنجش اعمال و هنگام عبور از صراط.
فصـل چهارم:
محبّتها و مهرورزى‌هاى شايسته
محبّت مؤمن
۲۰ قالَ رَسُولُ اللّه صلي الله عليه و آله: وُدُّ المُؤمِنِ لِلمُؤمِنِ فِى اللّه ِ مِنْ اَعْظَمِ شُعَبِ الإيمانِ، اَلا وَمَن أحَبَّ فِى اللّه ِ وَ أبْغَضَ فِى اللّه ِ وأعْطى فِى اللّه ِ وَ مَنَعَ فِى اللّه ِ فَهُوَ مِن أصْفياءِ اللّه ِ. [ كافى، ج 2، ص 125، ح 3]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: دوستى مؤمن با مؤمن براى خدا از بزرگترين شعبه هاى ايمان است. آگاه باشيد هر كه دوستى اش براى خدا، دشمنى اش براى خدا، عطايش براى خدا و منعش براى خدا باشد، از برگزيدگان الهى است.
محبّت مؤمنان به يكديگر
۲۱ عَنِ الصادِقِ عليه السلام: تَرَى المُؤمِنينَ فِى تَبارِّهِم و تَراحُمِهِم وَ تَعاطُفِهِم كَمَثَلِ الجَسَدِ إذا اشتَكى (عُضواً) تَداعى لَهُ سائِرُه (جَسَدهِ) بِالسَّهَرِ وَ الحُمّى. [ بحار الانوار، ج 74، ص 274، ح 19]
امام صادق عليه السلام فرمود: مؤمنان را درنيكى و مهرورزى به يكديگر و دوستى و ملاطفت به همديگر، همانند يك پيكر مى بينى كه وقتى عضوى به درد آيد و شكايت كند،اعضاى ديگر با بى خوابى و تب با او هم صدا شوند و يكديگر را فراخوانند.
چو عضوى به درد آورد روزگاردگر عضوها را نماند قرار
محبّت به راهنمايان
۲۲ عَن أميرِالمؤمنين عليه السلام: لِيَكُنْ اَحَبَّ النّاسِ إلَيكَ مَن هَداكَ اِلى مَراشِدِكَ، وَ كَشَفَ لَكَ عَنْ مَعايِبِكَ. [ بحار الانوار، ج 74، ص 178، ح 18]
اميرالمؤمنين عليه السلامفرمود: محبوب ترين مردم نزد تو بايد كسى باشد كه تو را به راه هاى درست و حق هدايت كند و عيب هايت را براى تو بنماياند.
محبّت به دانشوران
۲۳ عَن رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: اُغْدُ عالِماً أومُتَعَلِّماً أومُسْتَمِعاً أو مُحِبّاً لَهُم، وَلاتَكُنِ الخامِسَ فَتَهْلِك. [ بحار الانوار، ج 1، ص 195، ح 13]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: عالم باش يا آموزنده، يا شنونده، و يا دوستدار آنان، و پنجمين نباش كه هلاك مى شوى.
محبّت به بانوان
۲۴ الإمامُ الصادِقِ عليه السلام: اَلعَبدُ كُلَّما إزدادَ لِلنِّساءِ حُبّاً، إزدادَ فِى الإيمانِ فَضْلاً.
امام صادق عليه السلام فرمود: هرچه زن دوستى بنده افزايش يابد، برايمانش افزوده مى شود.
محبّت به همسر
۲۵ قالَ رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: لِلرَّجُلِ عَلَى المَرأةِ أنْ تَلزِمَ بَيْتَهُ، و تُوَدِّدَهُ وَ تُحِبَّهُ وَ تَشفِقَهُ. [ مستدرك الوسائل، ج 4، ص 244، ح 16604]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: حق مرد بر زنش آن است كه پاى بند خانه اش باشد، با او محبّت و مهربانى كند و دوستش بدارد.
محبّت به كودكان
۲۶ عَن رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: أحِبُّوا الصِّبْيانَ وَ ارْحَمُوهُم، وَاِذا وَعَدْتُموُه شَيْئاً فَفُوا لَهُم، فَاِنَّهُم لايَدْرونَ اِلاّ اَنَّكُم تَرزُقونَهُم. [ كافى، ج 6، ص 49، ح 3]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: به كودكان محبّت كنيد وبه آنها رحم كنيد و هروقت به آنها وعده داديد به آن وفاكنيد، چون آنهاشما را روزى رسان خود مى دانند.
مـهرورزى به نيازمندان
۲۷ عَن رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: لِكُلِّ شَى ءٍ مِفْتاحٌ وَ مِفْتاحُ الْجَنَّةِ حُبُّ الْمَساكينِ وَ الْفُقَراءِ. [ كنز العمّال، ج 6، ص 469، ح 16587]
رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: هر چيزى كليدى دارد و كليد بهشت، دوست داشتن بينوايان و فقيران است.
ميزان محبّت به مردم
۲۸ عَن رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: لايَبلُغُ الْعَبدُ حَقيقَةَ الايمانِ حَتّى يُحِبُّ لِلنّاسِ مايُحِبُّ لِنَفسِهِ مِن الخَيْرِ. [ كنزالعمّال، ج 1، ص 42، ح 101]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: انسان به حقيقت و درجه كامل ايمان نمى رسد مگر آنكه آنچه از خوبيها كه براى خود دوست دارد، براى مردم هم دوست بدارد.
فصـل پنجم:
عوامل محبّت آفرين
نـيكـى
۲۹ قالَ النّبىُّ صلي الله عليه و آله: اِنَّ اللّه َ جَبَلَ قُلوبَ عِبادِهِ عَلى حُبِّ مَن أحسَنَ إلَيها َ بُغضِ مَن أساءَ اِلَيها. [ تحف العقول، ص 88]
پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند دلهاى بندگانش را چنين سرشته است كه هركس به آنها نيكى كند به او مهرورزند و هركه را به آنها بدى كند دشمن بدارند.
فروتنى
۳۰ الإمام علىٌّ عليه السلام: ثَمَرةُ التَّواضُعِ المَحَبَّةُ. [ غرر الحكم، ج 3 ص 327، ح 4613]
امام على عليه السلام فرمود: دوستى و محبّت، ميوه فروتنى است.
گشاده رويى
۳۱ عَن علىٍّ عليه السلام قال: سَبَبُ الْمَحَبَّةِ البُشْرُ. [ غرر الحكم، ج 4، ص 126، ح 5546]
امام على عليه السلام فرمود: گشاده رويى، سبب دوستى و محبّت است.
خوش خلقى
۳۲ قالَ الإمام عَلىٌّ عليه السلام: حُسنُ الْخُلقِ يُورِثُ الْمَحَبَّةَ، وَ يُؤَكِّدُ الْمَوَدَّةَ. [ غرر الحكم، ج 3، ص 394، ح 4864]
امام على عليه السلام فرمود: خوش خلقى محبّت به بار مى آورد و دوستى را استوارتر مى سازد.
احسان وبى‌توقّعى
۳۳ عَن رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله قالَ: إذا أرَدْتَ اَنْ يُحِبَّكَ الْمَخلُوقُونَ فَاَحْسِنْ اِلَيهِم، وَارْفَض ما فى أيديهِم. [ بحار الانوار، ج 85، ص 164، ح 12]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: هرگاه خواستى مردم تو را دوست بدارند، به آنان نيكى كن و آنچه را در دست دارند رها كن.
انصاف وهمدردى
۳۴ عَنِ الإمامِ علىٌّ عليه السلام قال: ثَلاثُ خِصالٍ تَجْتَلِبُ بِهِنَّ الْمَحَبَّةَ: الإنصافُ فِى الْمُعاشَرَةِ وَ الْمُواساةُ فِى الشِّدَّةِ و الإنطِواعِ وَ الرُّجُوعُ اِلى قلبٍ سَليمٍ. [ بحار الانوار، ج 78، ص 82، ح 77]
امام على عليه السلام فرمود: با سه صفت محبّت و دوستى بدست مى آورى: ۱ - انصاف در معاشرت ۲ - همدردى با ديگران در خوشى و ناخوشى ۳ - برخورد با قلب پاك و سالم
صله رحم
۳۵ عَنِ الإمامِ الباقِرِ عليه السلام: صِلِةُ الأرْحامِ تُزَكِّى الأعْمالَ... و تُحَبِّبُ فِى أهلِ بَيْتِهِ. [ كافى، ج 2، ص 152، ح 13]
امام باقر عليه السلام فرمود: صله رحم، اعمال انسان را پاكيزه مى كند و او را در ميان خاندانش محبوب مى سازد.
اظهار محبّت
۳۶ عَن أبى عبدِاللّه ِ عليه السلام قالَ: إذا أحْبَبتَ رَجُلاً فَاَخْبِرْهُ بِذلِكَ فَاِنَّهُ أثْبَتُ لِلْمَوَدَّةِ بَينِكُما. [ كافى، ج 2، ص 644، ح 2]
امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه كسى را دوست مى دارى، او را از اين محبّت آگاه كن زيرا اين كار، دوستى بين شما را محكم تر مى كند.
دست دادن
۳۷ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: تَصافَحُوا فَاِنَّ التَّصافُحَ يَذهَبُ السَّخيمةَ. [ تحف العقول، ص 92]
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: با يكديگر دست بدهيد، زيرا مصافحه كينه را از بين مى برد .
فصـل ششم:
هدف در مهرورزى
تولّى وتبرّى
۳۸ قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آلهلِأصحابِهِ: أىُّ عُرَى الايمانِ أوثَقُ؟ فَقالُوا: اَللّه ُ ورَسُولُهُ أعْلَم، وقال بَعضُهُم: الصَّلاةُ وَقالَ بعضُهُم: الزَّكاةُ وَقال بَعضُهُم: الصِّيامُ وَقال بَعضُهُم: الحجُّ وَالعُمْرَةُ وَقال بَعضُهُم: الجهاد، فقالَ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: لِكُلِّ ما قُلتُم فَضْلٌ وَلَيْسَ بِهِ، ولكِنِّ أوثَقُ عُرَى الإيمانِ اَلحُبُّ فِى اللّه ِ وَالْبُغْضُ فِى اللّه ِ وَتَوالى اَوْلياءِاللّه ِ والتَّبَّرى مِن أعداءِ اللّه ِ. [ كافى، ج 2، ص 125، ح 6]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به اصحابش فرمود: محكمترين دستگيره ايمان چيست؟اصحاب گفتند: خدا و رسولش آگاهترند، يكى از اصحاب گفت: نماز است، ديگرى گفت: زكات، سوّمى گفت: روزه، يكى ديگر گفت: حجّ و عمره است، بعضى هم گفتند: جهاد است. پيامبر اكرم۹ فرمود: براى هر آنچه كه شما گفتيد فضيلتى است ولى هيچكدام محكمترين دستگيره ايمان نيستند، محكمترين دستگيره ايمان دوستى ودشمنى در راه خدا و دوست داشتن دوستان خدا و برائت جستن از دشمنان خداست.
دوستى خالصانه
۳۹ عَن رَسُولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: مَن سَرَّهُ أن يَجِدَ طَعمَ الإيمانِ فَلْيُحِبَّ المَرْءَ، لايُحِبُّهُ اِلاّ لِلّهِ تعالى. [ نهج الفصاعه، ص 587، ح 2853]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه دوست دارد طعم ايمان را بچشد، پس كسى را فقط براى خدا دوست بدارد.
محكمترين دستگيره
۴۰ قالَ صلي الله عليه و آله لِأبى ذرٍّ: أىُّ عُرَى الإيمانِ أوثَقُ؟ قالَ: أللّه ُ ورَسُولِهِ أعلَم، فقالَ: ألمُوالاةُ فِى اللّه ِ وَالمُعاداةُ فِى اللّه ِ وَالبُغْضُ فِى اللّه ِ. [ تحف العقول، ص 92]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به ابوذر فرمود: كدامين دستگيره ايمان محكمتر است؟ ابوذر گفت: خدا و رسولش بهتر مى دانند، حضرت فرمود: دوستى كردن براى خدا، دشمنى كردن براى خدا و خشم در راه خدا.
