مقـدمـه
«وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى اَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاما مَحْمُودا»
[ اسراء / 79]
بخشى از شب را به تهجّد و شب زنده دارى (با نماز شب) كه براى توست بپرداز، باشد كه خدايت تو را به مقام محمود (شفاعت) مبعوث گرداند.
جهانى كه ما امروز در آن زندگى مى كنيم متأسفانه جهانى است كه به معنويات، كم بها مى دهد. با اينكه طبع ابتدائى بشر و گرفتارى روزافزون او اقتضا دارد كه روز بروز توجّه او به مسائل معنوى و عبادى بيشتر گردد. امّا جهان پرزرق و برق و دنياى صنعتى اكثريت قريب به اتفاق انسانها را از معنويّت جدا يا نسبت بآن كم توجّه كرده است.
در اينجاست كه مسئوليت انسانهاى آگاه و متعهد سنگين تر شده و آنها را وامى دارد كه هر چه بيشتر در جهت بيدار كردن انسانهاى غافل و غرق شده در ماديات دنياى صنعت و تكنولوژى بكوشند.
وقتى ما منابع اسلامى را مورد بررسى و دقت قرار مى دهيم مى بينيم رهبران اسلامى سعى دارند كه هميشه انسانها راه افراط و تفريط را كنار گذاشته و در زندگى مادى و معنوى هر دو تكامل و پيشرفت داشته باشند. نه اينكه گروهى زندگى مادى را كنار گذاشته، از جامعه بريده و فقط به معنويات بپردازند و گروهى در مقابل تمام فكر و تلاش و هدفشان دنيا و رفاه و زندگى مادّى باشد.
انسانها بايد در دو بعد مادى و معنوى حركت همآهنگ داشته باشند تا به زندگى انسانى و قلّه ترقى و تكامل نزديك شوند.
گـر چه بشر در قـرن پانزدهم و در دوران شـكوفائى اسـتعدادهاى مـادى انسانى و در جهـان عـلم و تـكنيك و صنـعت زندگى مى كـند، امّـا بايد جنـبه معنوى و انسانى خود را فراموش نكند و همانطور كه در جنبه مادى پيشرفت مى كند در بعد معنـوى هم بكـوشد.
«نماز شب» كه يكى از عبادات خاصّ اولياء خدا و از برنامه هاى سازنده اسلامى بشمار مى رود انسان را به وادى معنويات نزديكتر مى كند و درس خود سازى و خلوت كردن با خالق خود را كه از نيازهاى طبيعى انسان است به او مى آموزد، آن هم در بهترين ساعات شبانه روز يعنى آخرين ساعات شب كه انسانها معمولاً در استراحت بسر مى برند و ظلمت شب همه جا را فرا گرفته و آرامش نسبتا خوبى جهان را فراگرفته و موانع ارتباط با خالق هستى بر طرف شده و از هر جهت وسايل و مقدّمات پرواز معنوى آماده است نماز شب، برنامه ويژه متهجدان و شب زنده داران است كه بستر نرم و گرم و از لذّت خواب و استراحت خود را جدا مى كنند و به بسترى از معنويات و به لذّتى شيرين تر كه نجوا با پرودگار است، روى مى آورند.
در دل شب خيز و ريز قطره اشكى زچشمكه دوست دارم كند گريه گنهكار ما
بيدار دلان خداجوى، هرگز دامن فرصت را در نيمه هاى شب از دست نمى دهند و سوز دل و اشك چشم و دست نياز را زمينه ساز حلّ بسيارى از مشكلات مى دانند و مى دانند كه:
«دعاى نيمه شبى دفع صد بلا بكند»
آرى ... نماز شب، ارتباط خاص با معبود است.
و اينك اين شما و اين چهل دُرّ گرانبها.
قم ـ محمود شريفى
۱۱ ذيقعده ۱۴۱۶ روز ميلاد امام هشتم عليه السلام
و ۱۲ فروردين ۱۳۷۵ روز جمهورى اسلامى
بخش اوّل:
اهميت نـماز شـب
محبوبيت نــماز شـب
۱ عَنْ اَنَسِ بنِ مالِكٍ سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهَ صلي الله عليه و آلهيَقُولُ: اَلرَّكْعَتانِ فِى جَوْفِ اللَّيْلِ اَحَبُّ اِلَىَّ مِنَ الدُّنْيا وَما فِيْها. [ بحارالأنوار، ج 87، ص 148 .]
رسول خدا صلي الله عليه و آلهمى فرمود: دو ركعت نماز در دل شب پيش من از دنيا و آنچه در آن است محبوبتر است.
زيـور آخـرت
۲ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عليه السلام قالَ: اَلمالُ وَآلْبَنُونُ زينَةُ الْحَيوةِ الدُّنْيا وَثَمانُ رَكَعاتٍ مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ وَالْوَتْرُ زينَةُ الآخِرَةِ، وَقَدْ يَجْمَعُهَا اللّهُ لاَِقْوامٍ. [ بحارالأنوار، ج 87، ص 150 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: ثروت و فرزندان، زيور زندگى دنيايند، و هشت ركعت نماز در آخر شب و يك ركعت نماز «وتـر» زيور آخرتند، كه گاهى خدا همه آن زيورها را براى عدّه اى جمع مى كند.
ملاك دوستى خـدا
۳ عَنْ جابِرِ بْنَ عَبْدِاللّهِ الاَْنـْصارِى قالَ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلي الله عليه و آله يَقُولُ: مَا اتَّخَذَّ اللّهُ اِبْراهِيمَ خَليلاً اِلاّ لاِِطْعامِهِ الطَّعامَ، وَصَلاْتِهِ بِاللَّيْلِ وَالنَّاسُ نِيامٌ. [ بحارالأنوار، ج 87، ص 144 .]
جابربن عبدالله انصارى مى گويد: از رسول خدا صلي الله عليه و آلهشنيدم كه مى فرمود: خداوند متعال ابراهيم عليه السلامرا جز بخاطر دو كار دوست و خليل خود انتخاب نكرد:
۱ ـ اطعام دادنش
۲ ـ نماز شب خواندش هنگامى كه مردم خوابند.
مايه سـعادت
۴ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: خَيْرُكُمْ مَنْ اَطابَ الْكَلامَ وَاَطْعَمَ الطَّعامَ وَصَلّى بِاللَّيْلِ وَ النّاسُ نِيامٌ. [ همان، ص 142 .]
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: بهترين فرد شما كسى است كه نيكو سخن بگويد و طعام بدهد و هنگامى كه مردم خوابند نماز (شب) بخواند.
بهترين نـماز
۵ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله قالَ: اَفْضَـلُ الصَّـلاةِ بَـعْدَ الصَّـلاةِ الْمَـكْتُوبَةِ الصَّـلاةُ فِى جَوْفِ الَلَّيْلِ. [ كنز العمال، 7/21397 .]
رسول بزرگوار اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: بـهتـرين نـماز بـعد از نـماز واجـب، نـماز خـواندن در دل شـب است.
برتر از جـهان
۶ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله قالَ: رَكْعَتانِ يَرْكَعُهُما اِبْنُ آدَمَ فِى جَوْفِ اللَّيْلِ الآخِرِ خَيْرٌ لَهُ مِنَ الدُّنْيا وَما فِيها، وَلَوْلا اَنْ اَشُقَّ عَلى اُمَّتِى لَفَرَضْتُهُما عَلَيْهِمِ. [ كنز العمال، 7/21405 .]
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: دو ركعت نمازى كه انسان در دل آخر شب بخواند از دنيا و آنچه در آن است بهتـر است. و اگر بـر امّتم دشوار نبود آن دو ركعت را بر آنان واجب مى كـردم.
درهـاى خير و سعادت
۷ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله لِمَعاذِبْنِ جَبَلٍ فِى غَزْوَةِ تَبُوكٍ: وَاِنْ شِئْتَ أَنْبَأْتُكَ بِاَبْوابِ الْخَيْرِ؟ قالَ: قُلْتُ: اَجَلْ يارَسُولَ اللّهِ قالَ: اَلصَّوْمُ جُنَّةٌ، وَالصَّدَقَةُ تُكَفِّرُ الْخَطيئَةَ، وَقِيامُ الرَّجُلِ فِى جَوْفِ اللَّيْلِ يَبْتَغى وَجْهَ اللّهِ، ثُمَّ قَرَءَ هذِهِ الآيَةَ: «تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ المَضاجِعِ» [ بحارالأنوار، ج 87، ص 123 .]
رسول خدا صلي الله عليه و آلهدر جنگ تبوك به معاذ بن جبل فرمود: مى خواهى درهاى خير و سعادت را به تو معرّفى كنم؟ او گفت: آرى اى رسول خدا، پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: اينهاست:
۱ ـ روزه كه سپر (از آتش) است.
۲ ـ صدقه كه خطا را جبران مى كند.
۳ ـ بيدارى انسان در دل شب كه بخاطر خدا باشد سپس اين آيه را خواند: «تَتَجافى جُنُوبُهُم عَنِ المَضاجِعِ ...»
سفارش‌جبرئيل
۸ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مـازالَ جَبْـرَئيلُ يُوصينـِى بِقِـيامِ اللَّيْلِ حَتّـى ظَنـَنْتُ اَنَّ خِـيارَ اُمَّـتى لَـنْ يَـنامُوا. [رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:]
جبرئيل همواره مرا به شب زنده دارى سفارش مى كرد تا اينكه من گمان كردم كه خوبان امّت من شبها نمى خوابند. همان، ص ۱۳۹ .
يكى از سـه افتـخار
۹ يَقُولُ الصّادِقُ عليه السلام: ثَلاثَةٌ هُنَّ فَخْرُ المُؤْمِنِ وَزينَةٌ فِى الدُّنْيا وَاْلآخِرَةَ: الَصَّلاةُ فِى آخِرِ اللَّيْلِ، وَ يَأْسُهُ مِمّا فِى اَيْدىِ النّاسِ، وَوِلايَةُ اْلاِمامِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ. [ همان، ص 140 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: سه چيز مايه افتخار مؤمن و زينت و آرايش انسان در دنيا و آخرت است:
۱ ـ نماز در آخر شب
۲ ـ قطع اميد از آنچه در دست مردم است
۳ ـ پذيريش ولايت امام معصومى از خاندان محمد صلي الله عليه و آله .
شرف و عزّت مؤمن
۱۰ قالَ اَبُو عَبْدِاللّهِ عليه السلام: شَرَفُ الْمُؤْمِنِ صَلاتُهُ بِاللَّيْلِ، وَعِزُّهُ كَفُّ الاَذى عَنِ النّاسِ. [ بحارالأنوار، ج 87، ص 141 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: شرافت انسان با ايمان به نماز شب اوست و عزّت و بزرگوارى او خوددارى از اذيت مردم است.
مباهات الهى
۱۱ عَنِ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله: اِذا قـامَ الْعَبْدُ مِنْ لَذيذِ مَضْـجَعِهِ وَالنُّعـاسُ فِى عَيْنَـيْهِ لِيُـرْضِىَ رَبَّـهُ جَلَّ وَ عَزَّبِصَـلاةِ لَيْلِهِ، بـاهَى اللّهُ بِهِ مَلائِـكَتَهُ، فَقـالَ: اَمـا تَرَوْنَ عَـبْدى هذا، قَدْ قـامَ مِنْ لَذيذِ مَضْـجَعِهِ اِلى صَـلاةٍ لَمْ اَفْـرُضْها عَـلَيْهِ اِشْـهَدُوا اَنِّى قَـدْ غَفَـرْتُ لَهُ. [ بحار الانوار،ج 87، ص 156 .]
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: هنگامى كه انسان از بستر لذتبخش خود برخيزد در حالى كه چشمانش خواب آلوده است براى اينكه با نماز شبش پروردگار خود را خوشنود كند، خداوند در مقابل فرشتگانش به او مى نازد و مى فرمايد: آيا بنده مرا نمى بينيد كه از رختخواب گوارايش برخاسته براى نمازى كه من بر او واجب نكردم. گواه باشيد كه او را بخشودم.
اجـر بى‌پايان
۱۲ عَنْ اَبِى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: ما مِنْ عَمَلٍ حَسَنٍ يَعْمَلُهُ الْعَبْدُ اِلاّوَلَهُ ثَوابٌ فِى الْقُرْآنِ اِلاّ صَلاةُ اللَّيْلِ فَاِنَّ اللّهَ لَمْ يُبَيِّنْ ثَوابَها لِعَظيمِ خَطَرِهِ عِنْدَهُ فَقالَ: «تَتَجا فى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفا وَطَمَعَا وَمِمّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما اُخْفِىَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِّ اَعْيُنٍ جَزاءً بِما كانُوا يَعْملُونَ». [ وسائل الشيعه، ج 5، ص 281 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: هيچ كار خوبى نيست كه انسان انجام دهد جز اينكه براى آن در قرآن پاداشى بيان شده است مگر نماز شب، كه خداوند پاداش آنرا مشخص نكرده بخاطر بزرگى و عظمت آن پيش خودش بلكه فرموده است: پهلو از بستر از خواب حركت مى دهند (در دل شب) با بيم و اميد خداى خود را مى خوانند و از آنچه روزى آنها كرديم انفاق مى كنند، هيچ كس نمى داند كه پاداش نيكوكاريش چه نعمت و لذتهاى بى نهايت كه روشنى بخش ديده است در عالم غيب براى او ذخيره شده است.
يـك ركعت
۱۳ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله قالَ: عَلَيْكُمْ بِصَلاةِ اللَّيْلِ وَلَوْرَكْعَةً واحِدَةً، فَاِنَّ صَلاةَ اللَّيْلِ مِنْهاةٌ عَنِ اْلاِثْمِ، وَتُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ تَبارَكَ وَ تَعالى، وَتَدْفَعُ عَنْ اَهْلِها حَرَّ النَّارِ يَوْمَ القِيامَةِ … [ كنز العمال، 7/21431 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: بر شما باد به نماز شب اگرچه يك ركعت باشد، زيرا نماز شب انسان را از گناه باز مى دارد، و خشم پروردگار را (نسبت به انسان) خاموش مى كند و سوزش آتش را در قيامت از انسان دفع مى كند.
شيعه و نماز شب
۱۴ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: لَيْسَ مِنْ شيعَتِنا مَنْ لَمْ يُصَلِّ صَلاةَ اللَّيْلِ. [ بحارالأنوار، ج 87، ص 162 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه نماز شب را بجا نياورد از شيعيان ما نيست.
(شيخ مفيد گفته: منظور اينست كه از شيعيان مخلص نيست يا اينكه منظور اينست كسى كه معتقد به فضيلت نماز شب نباشد از شيعيان ما نيست)
بيدار كردن براى نماز
۱۵ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: رَحِمَ اللّهُ رَجُلاً قامَ مِنَ اللَّيْلِ فَصَلّى وَاَيْقَظَ اِمْرَأَتَهُ فَصَلَّتْ، فَاِنْ اَبَتْ نَضِحَ فِى وَجْهِهَا المآءَ، رَحِمَ اللّهُ اِمْرَأَةً قامَتْ مِنَ اللَّيْلِ فَصَلَّتْ وَاَيْقَظَتْ زَوْجَها، فَاِنْ اَبى نَضِحَتْ فِى وَجْهِهِ المآءَ. [ ميزان الحكمة، ج 5/10446 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: خداوند رحمت كند مردى را كه مقدارى از شب را از خواب برخيزد و نماز بخواند و همسرش را هم بيدار كند تا نماز بخواند، اگر چنانچه بيدار نشد آب به صورتش بپاشد (تا بيدار شود)، و خدا رحمت كند زنى را كه از خواب بيدار شود پس نماز بخواند و همسرش را بيدار كند چنانچه بيدار نشد آب به صورتش بپاشد (البته در صورت تمايل و رضايت).
نيت نماز شب
۱۶ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: ما مَنْ عَبْدٍ يُحَدِّثُ نَفسَهُ بِقِيامِ ساعَةٍ مِنَ اللَّيْلِ فَيَنامُ عَنْها اِلاّ كانَ نَوْمُهُ صَدَقَةً تَصَدَّقَ اللّهُ بِها عَلَيْهِ وَكَتَبَ لَهُ اَجْرَما نَوى. [ همان، ج 5/10470 .]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: بنده اى كه تصميم مى گيرد (براى نماز شب) از خواب برخيزد و خواب مى ماند خوابش صدقه اى حساب مى شود كه خدا داده و ثواب آنچه را كه قصد داشت خدا براى او مى نويسد.
بخش دوّم:
آثـار نـماز شـب
آثار نمازشب و كـفاره گناهان
۱۷ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: عَلَيْكُمْ بِصَلاةِ اللَّيْلِ فَاِنَّهُ دَأْبُ الصّالِحينَ قَبْلَكُمْ، وَاِنَّ قِيامَ اللَّيْلِ قُرْبٌ اِلَى اللّهِ، وَمِنْهاةٌ عَنِ اْلاِثْمِ، وَتَكْفيرُ السَّيِّئاتِ وَمَطْرَدَةُ الدّاءِ فِى الْجَسَدِ. [ بحارالأنوار، ج87، ص123 .]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: بر شما باد به نماز شب، زيرا آن روش شايستگان پيش از شماست، و بيدارى شب انسان را به خدا نزديك مى كند، و از گناه باز مى دارد و گناهان را مى پوشاند، و بيمارى را از بدن مى زدايد.
فوايد نماز شب
۱۸ قالَ اَميرُ الْمُؤْمِنينَ عليه السلام: قيامُ اللَّيْلِ مُصِحَّةٌ لِلْبَدَنِ، وَ مَرْضاةٌ لِلرِّبِّ عَزَّوَجَلَّ، وَ تَعَرُّضٌ لِلرَّحْمَةِ وَ تَمَسُّكٌ بِاَخْلاقِ النَّبِيّينَ. [ بحارالأنوار، ج87، ص144 .]
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: بيدارى شب باعث سلامتى بدن و خشنودى پروردگار بزرگ و در معرض رحمت و لطف خدا قرار گرفتن و چنگ زدن به اخلاق پيامبران است.
آثار نماز شب
۱۹ عَنْ اَبِى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: صَلاةُ اللَّيْلِ تُحسِنُ الْوَجْهَ، وَتُحْسِنُ الْخُلْقَ، وَتُطِيبُ الرّيحَ، وَتُدِرُّ الرِّزْقَ، وَ تَقْضِى الدَّيْنَ، وَتَذْهَبُ بالْهَمِّ، وَتَجْلُو الْبَصَرَ. [ وسائل الشيعه، ج5، ص272 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: نماز شب انسان را خوش سيما و خوش اخلاق و خوشبو مى كند، و روزى را زياد، و قرض را ادا مى كند و غم را مى برد و ديد انسان را نورانى مى كند.
نماز شب و نور خدا
۲۰ سُئِلَ عَلىُّ بنُ الْحُسَيْنِ عليه السلام : مابالُ المُتهَجِّدينَ بِاللَّيْلِ مِنْ اَحْسَنِ النّاسِ وَجْها؟ قالَ: لاَِنَّهُمْ خَلَوْا بِرَبِّهِمْ فَكَساهُمْ اللّهُ مِنْ نُورِهِ. [ بحارالأنوار، ج87، ص159 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: از امام سجاد سئوال شد: چگونه است كه شب زنده داران از خوش سيماترين مردمند؟ امام عليه السلام فرمود: زيرا آنها با خداى خود خلوت مى كنند و خدا آنها را با نورش مى پوشاند.
ضـمانت روزى
۲۱ عَنْ اَبِى عَبْدِ اللّهِ عليه السلام قالَ: كَذِبَ مَنْ زَعَمَ اَنَّهُ يُصَلّى صَلاةَ اللَّيْلِ وَهُوَ يَجُوعُ اِنَّ صَلاةَ اللَّيْلِ تَضْمِنُ رِزْقَ النَّهارَ. [ همان، ص154 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: دروغ گفته كسى كه گمان كند نماز شب مى خواند و گرسنگى مى كشد زيرا نماز شب غذاى روز را ضمانت مى كند.
درجات نـماز شـب
۲۲ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَنْ رُزِقَ صَلاةَ اللَّيْلِ مِنْ عَبْدٍ اَوْاَمَةٍ قامَ لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ مُخْلِصا فَتَوَضَّأَ وُضُوءً سابِغا وَصَلّى لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ بِنيَّةٍ صادِقَةٍ وَقَلْبٍ سَليمٍ وَبَدَنٍ خاشِعٍ وَعَيْنٍ دامِعَةٍ جَعَلَ اللّهُ تَبارَكَ وَتَعالى خَلْفَهُ تِسعَةَ صُفُوفٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ فِى كُلِّ صَفٍّ ما لايُحْصى عَدَدَهُمْ اِلاَّاللّهُ تَعالى اَحَدُ طَرَفَىْ كُلِّ صَفٍّ فِى الْمَشْرِقِ وَالآخِرُ بِالْمَغْرِبِ، قالَ: فَاِذا فَرَغَ كَتَبَ لَهُ بَعَدَدِهِمْ دَرَجاتٍ. [ بحارالانوار ج87، ص137 .]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: به بنـده اى كه نماز شب نصـيب شده، هنگـامى كه براى خدا بيدار شـود و وضـو بگيرد وضوى كامل، و با نـيّت خالص و قلب سـالم و بدن خاشع و چـشم گريـان براى خدا نمـاز بخواند خداوند پشت سر او نه صف از فـرشتگان را به صف مى كند كه جز خدا كسى نمى تواند آنها را شمارش كند، كه يكطرف هر صف در مشرق و طرف ديگر در مغرب است هنگامى كه او نماز را تمـام كند خـدا به تعـداد آن فرشتـگان بـراى او درجـه و ثـواب مى نويـسد.
بركت نماز شب
۲۳ قالَ الرِّضا عليه السلام : عَـلَيْكُمْ بِصَـلاةِ اللَّيْلِ فَما مِنْ عَـبْدٍ يَقُومُ آخِرَ اللَّيْلِ فَيُصَـلِّى ثَمانَ رَكَعاتٍ وَ رَكْعَـتَىِ الشَّفْـعِ وَ رَكْعَةَ الْـوَتْرِ وَاسْتَغْـفَرَ اللّهَ فـى قُنُوتِهِ سَبْـعينَ مَرَّةً اِلاّ، اُجيرُ مِنْ عَـذابِ الْقَـبْرِ، وَمِنْ عَـذابِ النّارِ، وَمُـدَّلَهُ فِى عُمْرِهِ، وَوُسِّعَ عَلَيْهِ فِى مَعِيْشَتِهِ، ثُمَّ قالَ عليه السلام:اِنَّ الْبَيَـوتَ الَّتى يُصَـلّى فِيـها بِاللَّيْلِ يَـزْهَرُنُورُها لاَِهْلِ السَّماءِ كَما يَزْهَرُ نُورُ الْكَواكِبِ لاَِهْلِ اْلاَرْضِ. [ بحارالأنوار، ج87، ص161 .]
امام رضا عليه السلام فرمود: بر شما باد به نماز شب، هيچ بنده اى نيست كه آخر شب بيدار شود و هشت ركعت نماز شب و دو ركعت نماز شفع و يك ركعت نماز وتر بخواند و در قنوت آن هفتاد بار استغفار كند مگر اينكه خداوند او را از عذاب قبر و آتش پناه داده و عمر او را طولانى كرده، به زندگى او گشايش خواهد داد. سپس امام عليه السلام فرمود: خانه هائى كه در آنها نماز شب خوانده مى شود نورش براى اهل آسمان مى درخشد همانطور كه نور ستارگان براى مردم زمين مى درخشد.
دست آورد نـماز شـب
۲۴ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: صَلاةُ اللَّيْلِ مَرْضاةُ الرّبِّ، وَحُبُّ الْمَلائِكَةِ، وَسُنَّةُ اْلاَنْبِياء، وَنُورُ الْمَعْرِفَةِ، وَ اَصْلُ الاِْيْمانِ، وَر احَةُ اْلاَبْدانِ، وَكِراهِيَةُ الشَّيْطانِ، وَسِلاحٌ عَلَى الاَْعْداءِ، وَ اِجابَةٌ لِلدُّعاءِ، وَقَبُولُ اْلاَعْمالِ، وَبَرَكَةٌ فى الرِّزْقِ، وَشفيعٌ بَيْنَ صاحِبِها وَبَيْنَ مَلَكِ الْمَوْتِ، وَ سِر اجٌ فى قَبْرِهِ وَ فِر اشٌ تَحْتَ جَنْبِهِ، وَجَوابٌ مَعَ مُنْكَرٍ و َ نَكيرٍ، وَمُونِسٌ وَزائِرٌ فِى قَبْرِهِ اِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ. [ بحارالأنوار، ج87، ص161 .]
رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: نمـاز شب مايه خوشنودى پروردگار و دوستى فرشتگان و روش پـيامبران و نور معـرفت و ريشه ايـمان و موجـب آرامـش بـدن و نـفرت شيطان و سلاح در مقابل دشمن و مستجاب شدن دعا و پذيرش اعمال و بركت روزى است. و نماز شب بين نـمازگزار و مـلك المـوت واسـطه مـى شود و چـراغ قـبر و فـرش زير او در قـبر و پـاسخ نـكير و منكر و مـونس انسان در قبر و زيارت كننده او در قبر تا روز قيامت خـواهد بود.
نماز شب، بـهاى بهـشت
۲۵ قالَ عَلِىٌ عليه السلام: اَفْشُوا السَّلامَ، وَاَطْعِمُوا الطَّعامَ، وَصَلُّوا بِاللَّيْلِ وَالنّاسُ نِيامٌ، تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلامٍ. [ بحارالأنوار، ج 87، ص 159 .]
حضرت على عليه السلام فرمود: سلام را روشن ادا كنيد، و طعام بدهيد و هنگامى كه مردم خوابند نماز شب بخوانيد تا با ايمنى وارد بهشت شويد.
نماز شب و ايمنى جامعه
۲۶ قالَ عَلِىٌ عليه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ اِذا اَرادَ اَنْ يُصيبَ اَهْلَ اْلاَرْضِ بِعَذابٍ قالَ لَوْلاَ الذَّينَ يَتَحابُّونَ بِجَلالى، وَيَعْمُرُونَ مَساجِدى وَيَسْتَغْفِرُونَ بِاْلاَسْحارِ لاََنْزَلْتُ بِهِمْ عَذابى. [ همان، ص 150 .]
امام على عليه السلام فرمود: هنـگامى كه خـداوند بزرگ اراده مى كند مردم روى زمين را گرفتار عـذاب كنـد مـى گويـد: اگـر نبـودند كـسانى كه مـرا بخـاطر جـلال و جبروتم دوست مى دارند و مساجد مرا آباد مى كنند و سحـرگاهان اسـتغفار مى كـنند عـذابم را بر زمـينيان نازل مى كـردم.
نـورانيت قـبر
۲۷ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: صَلاةُ اللَّيْلِ سِراجٌ لِصاحِبِها فِى ظُلْمَةِ الْقَبْرِ. [ همان، ص 161 .]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: نماز شب در تاريكى قبر براى صاحبش چراغ است.
بخش سوّم:
موانع نماز شب
محروميت از نـماز شـب
۲۸ جاءَ رَجُلٌ اِلى اَميرِالْمُؤْمِنينَ عليه السلامفَقالَ: يا اَميرَالْمُؤْمِنينَ اِنّى قَدْ حُرِمْتُ الصَّلاةَ بِاللَّيْلِ، فَقالَ اَميرُ الْمُؤْمِنينَ: اَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَيَّدَتْكَ ذُنُوبُكَ. [ بحارالأنوار، ج 87، ص 146 .]
مردى خدمت اميرالمؤمنين آمد و گفت: اى امير مؤمنان من از نماز شب محروم شدم، على عليه السلام فرمود: تو مردى هستى كه گناهانت تو را به بند كشيده است.
دروغ و نـماز شـب
۲۹ قالَ ابُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: اِنَّ الرَّجُلَ لَيَكْذِبُ الْكَذِبَةَ فَيُحْرَمُ بِها صَلاةَ اللَّيْلِ، فَاِذا حُرِمَ بِها صَلاةَ اللَّيْلِ حُرِمَ بِها الرِّزْقَ. [ بحارالأنوار، ج87، ص 146 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: مرد دروغ مى گويد پس بخاطر آن دروغگوئى از نماز شب محروم مى شود، هنگامى كه از نماز شب محروم شد بخاطر ترك آن از روزى هم محروم مى شود.
گناه و نماز شب
۳۰ قالَ الصّادِقُ عليه السلام : اِنَّ الرَّجُلَ يَذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُحْرَمُ صَلاةَ اللَّيْلِ، وَاِنَّ الْعَمَلَ السَّيِّئَ اَسْرَعُ فِى صاحِبِهِ مِنَ السِّكِّينِ فِى اللَّحْمِ. [ ميزان الحكمة، ج 5/10467 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: مرد گناه مى كند بهمين جهت از نماز شب محروم مى شود، همانا كار بد (گناه) در صاحبش زودتر كارگر مى شود تا كارد در گوشت.
محروم واقـعى
۳۱ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: يا سُلَيْمانُ لاتَدَعْ قِيامَ اللَّيْلِ فَاِنَّ الْمَغْبُونَ مَنْ حُرِمَ قِيامَ اللَّيْلِ. [ بحارالأنوار، ج 87، ص 146 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: اى سليمان نماز شب را رها نكن، زيرا بازنده و مغيون كسى است كه از بيدارى شب محروم باشد.
بخش چهارم:
آداب نماز شب
نــماز شــب در خلوت
۳۲ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله قالَ: صَلاةُ التَّطَوُّعِ حَيْثُ لايَراهُ مِنَ النّاسِ اَحَدٌ مِثْلُ خَمْسٍ وَعِشْرِينَ صَلاةً حَيْثُ يَراهُ النّاسُ. [ كنز العمال، 7/21346 .]
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: نماز مستحبى كه كسى از مردم، نمازگزار را نبيند برابر با بيست و پنج نماز است در جايى كه مردم او را مى بينند.
آداب نماز شب
۳۳ عَـنْ عَـلِىِّ بْنِ اَسْبـاطٍ: اَنَّـهُ سَـأَلَ اَباعَبْـدِاللّهِ عليه السلامعَنْ رَجُـلٍ يَقُـومُ فِى آخِـرِ اللَّيْلِ يَرْفَـعُ صَوْتَهُ بِالقَـرائَةِ، قـالَ: يَنْـبَغِى لِـلرَّجُلِ اِذا صَلّى بِاللَّيْلِ اَنْ يُسْمِعَ اَهْلَهُ لِكَىْ يَقُومَ النّائِمُ وَ يَتَحَرَّكَ الْمُـتَحَرِّكُ . [ بحارالأنوار، ج 87، ص 209 .]
على بن اسـباط از امـام صادق عليه السلام: در مـورد مـردى كـه آخـر شـب برمى خيـزد و صـدايش را در قـرائت بلند مى كـند، پـرسيـد: امـام عليه السلام فرمود: شـايستـه اسـت انسـان وقـتى نـماز شـب مى خـواند صدايـش را بـه خانواده اش بـرساند تـا آنـكه خـواب رفـته بـيدار شـود و آنـكس كه مى خـواهد حركت كـند، حـركت كـند.
نـماز شـب خانوادگى
۳۴ عَنْ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آلهقالَ: اِذا اَيْقَظَ الرَّجُلُ اَهْلَهُ مِنْ اللَّيْلِ وَصلَّيا كُتِبا مِنَ الذّاكِرِينَ اللّهَ كَثيرا وَالذَّاكِراتِ. [ بحارالأنوار، ج 87، ص 158. .]
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: هنگامى كه مرد (از خواب بيدار شود و) خانواده اش را از خواب بيدار كند و نماز بخوانند خدا آنها را جزء مردان ذاكر و زنان بسيار ذاكر مى نويسد [ اشاره است به آيه 35 سوره احزاب. ]
(كه خداوند در قرآن از آنها نام برده و براى آنها پاداش بزرگ و غفران آماده كرده است).
مسواك براى نماز شب
۳۵ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام : اِذا قُمْتَ بِاللَّيْلِ فَاسْتَكِ فَاِنَّ الْمَلَكَ يَأْتيكَ فَيَضَعُ فاهُ عَلى فيكَ، فَلَيْسَ مِنْ حَرْفٍ تَتْلُوهُ وَتَنْطِقُ بِهِ اِلاّصَعِدَ بِهِ اِلَى السَّماءِ، فَلْيَكُنْ فُوْكَ طَيِّبَ الرّيحِ. [ همان، ص 207 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: وقتى براى نماز شب بلند شدى مسواك بزن، (تا دهان تو پاكيزه و خوشبو باشد) زيرا فرشته مى آيد و دهانش را بر دهان تو مى گذارد، و هر حرفى را كه تلفّظ كنى آنرا به آسمان مى برد، پس دهانت خوشبو باشد.
قنوت طـولانى
۳۶ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: اَطْوَلُكُمْ قُنُوتا فِى الْوَتْرِ اَطْوَلُكُمْ راحَةً يَوْمَ القِيامَةِ فِى المَوْقِفِ. [ همان، ص 287 .]
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: آسوده ترين شما در توقفگاه قيامت كسى است كه قنوت نماز وتر او طولانى تر باشد.
نـماز شـب مسافـر
۳۷ عَنْ اِبْراهِيمِ بْنِ سَيابَةَ قالَ: كَتَـبَ بَعْـضُ اَهْـلِ بَـيْتى اِلـى اَبـى مُحَــمَّدٍ عليه السلامفِى صَلاةِ الْمُسـافِـرِ اَوَّلُ اللَّيْـلِ صَــلاةُ اللَّيْـلِ فَـكَتَبَ عليه السلام: فَـضْلُ صَـلاةِ الْمُسـافِرِ اَوَّلَ اللَّـيْلِ كَفَـضْلِ صَــلاةِ الْمُـقِيمِ فِـى الْحَـضَرِ مِـنْ آخِـرِ اللَّيْلِ. [ بحارالانوار، ج 78، ص 210 .]
ابراهيم بن سيابه مى گويد: يكى از خـانواده مـن به امــام عـسگرى عليه السلامنامه نوشت و در مورد نمـاز شـب مسـافر در اوّل شـب سـئوال كرد، امام عليه السلام در پاسـخ نوشت: فضيلت نماز شب مسافر در اوّل شب مثل فضيـلت نمـاز آخر شـب غير مسـافر است.
قضاى نـماز شـب
۳۸ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: اِنَّ اللّهَ يُبـاهى بِالْعَـبْدِ يَقْضى صَلاةَ اللَّيْلِ بِالنَّهارِ، يَقُولُ، مَلائِكَتى عَبْدى يَقْضى مـالَمْ اَفْـتَرِضْهُ عَـلَيْهِ، اِشْــهَدُوا اَنـّى قَـدْ غَفَـرْتُ لَهُ. [ بحارالأنوار، ج 87، ص 202 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: خـداونـد به كسـى كه نـماز شـب تـرك شـده را در روز قـضا كـند، افـتخار مى كـند و مـى فرمـايد: اى فـرشـتگان مـن! بنـده مـن قضـاى چيـزى را كه مـن بر او واجـب نـكرده ام بجـا مـى آورد، شاهد باشيد كه من او را آمرزيدم.
كيفيت استغفار در نماز شب
۳۹ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام : اِسْتَغْفِرِاللّهَ فِى الْوَتْرِ سَبْعينَ مَرَّةً، تَنْصِبُ يَدَكَ اليُسْرى وَتَعِدُّ بِالْيُمْنى اَلاِْسْتِغْفارَ. وَكانَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله يَسْتَغْفِرُ فِى الْوَتْرِ سَبْعينَ مَرَّةً وَيَقُولُ: «هذا مَقامُ الْعائِذِبِكَ مِنَ النّارِ» سَبْعَ مَرّاتٍ. [ بحارالأنوار، ج 78، ص 287 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: در نماز وتر هفتاد بار استغفار كن در حالى كه دست چپ را (مقابل صورت) بلند كرده و با دست راست استغفار را مى شمارى. و رسول خدا صلي الله عليه و آله هم در نماز وتر هفتاد بار استغفار مى كرد و هفت بار مى گفت: «هذا مقام العائذ بك من النّار». يعنى اين جايگاه كسى است كه از آتش به تو (خدا) پناه آورده است.
ادامه نماز شب
۴۰ اَبُو يَعْلى فِى الْمُسْنَدِ اَنَّهُ (عَلِىٌّ عليه السلام) قالَ: ما تَرَكْتُ صلاةَ اللَّيْلِ مُنْذُ سَمِعْتُ قَوْلَ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله: «صَلاةُ اللَّيْلِ نُورٌ»، فَقالَ اِبْنُ الْكَوّاءِ: وَ لَيْلَةَ الهَريرِ؟ قالَ: وَلالَيْلَةَ الهَريرِ. [ بحارالأنوار، ج 41، ص 17 .]
حضرت على عليه السلام فرمود: از روزى كه اين گفتار پيامبر كه: «نماز شب نور است» را شنيدم نماز شب را ترك نكردم. ابن الكّواء گفت: در شب هرير هم ترك نشد امام فرمود: نه، در آن شب هم ترك نشد.
(ليلة الهرير نام شبى است كه جنگ سختى ميان على عليه السلامو معاويه واقع شد.)
