مقدمه

يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِذا تَدايَنْتُمْ بِدَيْنٍ اِلى اَجَلٍ مُسَمَّىً فَاكْتُبُوهُ.
[ بقره / 282]
اى كسانى كه ايمان آورديد هنگامى كه به يكديگر قرض الحسنه داديد تا زمان معيّن پس آنرا بنويسد.

قرض الحسنه سنّتى اسلامى است كه اقتصاد را در خدمت عقيده مى گيرد.
قرض الحسنه تجلّى حاكميّت ارزشهاى اخلاقى و مبانى عقيدتى بر سودجوئيهاى اقتصادى است.
قرض الحسنه نوعى ايثار است و ربا يكى از انواع پليد استثمار. قرض الحسنه همان اندازه ارزشمند است كه ربا ضدّ ارزش، قرض الحسنه وام دادن بخداست و كدام مؤمن است كه از وام دادن به خدا احساس ترديد و يا پشيمانى نمايد؟
سوء استفاده از اين سنّت اصيل قرآنى هرگز نمى تواند بهانه اى براى گريز و احيانا برخورد با اين مستحّب قطعى اسلام باشد.
آنچه در پيش داريد چهل حديث گرانبها در باب اين دستور مقدّس الهى است كه ابعاد مختلف قرض الحسنه مثل: اهميّت ـ ثواب ـ كراهت قرض گرفتن بى مورد و لزوم سرعت در پرداخت و ... را مورد توجّه قرار داده است.
باشد كه برادران و خواهران ايمانى در پرتو انوار گفتار معصومين عليه السلام زندگى را از معنويّت و ايثار سرشار سازند و اين سنّت مذهبى را در جامعه بزرگ اسلامى با اهداف و شيوه هاى خداپسندانه آن، احيا نمايند.
قم ـ محمود شريفى
۱۱ ذيقعده ۱۴۱۶ روز ميلاد امام هشتم عليه السلام
و ۱۲ فروردين ۱۳۷۵ روز جمهورى اسلامى

نوشته روى درب بهشـت
۱ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: عَلى بابِ الْجَنَّةِ مَكْتُوبٌ: اَلْقَرْضُ بِثَمانِيَةَ عَشْرٍ وَالصَّدَقَةُ بِعَشْرَةٍ … [ بحارالأنوار، ج 103، ص 138 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: بر درب بهشت نوشته شده است: قرض دادن هيجده برابر پاداش دارد و صدقه ده برابر.

پاداش يـك درهـم قـرض
۲ عَنْ الْبَراءِ بْنِ عازِبٍ رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلي الله عليه و آلهيَقُولُ: مَـنْ مَنَحَ مَنـيحَةَ لَبَنٍ، اَوْوَرَقٍ، اَوْهَـدى زُقـاقا كانَ لَهُ مِـثْلُ عِـتْقِ رَقَبَةٍ. [ الترغيب و الترهيب، ج 2، ص 39 .]
براء بن عازب مى گويد: از پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهشنيدم كه فرمود: كسى كه گوسفند يا شتر را به ديگرى دهد تا از شيرش استفاده كند و سپس برگرداند، يا يكدرهم قرض بدهد، يا گمشده اى را راهنمائى نمايد خداوند متعال پاداش آزاد كردن بنده اى را به او خواهد داد.

مقام وام دهنده
۳ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله: ... وَمَـنْ اَقْرَضَ اَخاهُ الْمُـؤْمِنَ بِـكُلِّ دِرْهَمٍ اَقْرَضَهُ وَزْنَ جَبَلِ اُحُدٍ وَجَـبَلَ رِضْـوانٍ وَطُورِ سَيْـناءَ حَسَنـاتٍ. فَاِنْ رَفَقَ بِهِ فِـى طَلَبِهِ يَعْبَـرُبِهِ عَلَى الصِّراطِ كَالْبَرْقِ الْخـاطِفِ الّـلامِعِ بِغِيْـرِ حِسابٍ وَلاعَذابٍ. [ ثواب الاعمال و عقابها ص 414 .]
از پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهنقل شده كه فرمود: كسى كه به برادر مسلمان خود قرض دهد، در برابر هر درهمى كه قرض داده هم وزن كوه احد و كوه رضوان و كوه سينا، حسنات خواهد داشت. و اگر براى وصول آن مدارا كند، از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت.

مقايسه پاداش قـرض با كـارهاى ديگر
۴ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: اَلصَّدَقَةُ بِعَشْرَةٍ، وَالْقَرْضُ بِثَمانِيَةَ عَشْرٍ، وَصِلَةُ الاْءخْوانِ بِعِشْرِينَ، وَصِلَةُ الرَّحِمِ بِاَرْبَعَ وَ عِشْرِيْنَ. [ بحارالأنوار، ج 103 .]
پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: صدقه ده، قرض هيجده، ارتباط با برادران دينى بيست و صله رحم بيست و چهار حسنه دارد.

رابـطه قـرض و زكات
۵ عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: اَلْقَرْضُ الْواحِدِ بِثَمانِيَةَ عَشْرٍ وَاِنْ ماتَ اُحْتُسِبَ بِها مِنَ الزَّكاةِ. [ همان، ص 139 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: ثواب قرض دادن هيجده برابر خواهد بود و چنانچه قرض دهنده بميرد، قرض او زكاتش محسوب مى شود.

قـرض الحسنه و آخـرت
۶ عَنِ الرِّضا عليه السلام: وَاِذا ماتَ رَجُلٌ وَلَهَ دَيْنٌ عَلى رَجُلٍ فَاِنْ اَخَذَهُ وارِثُهُ مِنْهُ فَهْوَلَهُ وَ اِنْ لَمْ يُعْطِهِ فَهُوَ لِلْمَيِّتِ فِى الآخِرَةِ. [ بحارالأنوار، ج 103، ص 156 .]
امام رضا عليه السلام فرمود: وقتى شخصی طلبکار از دنيا برود، چنانچه وارث طلب را بگيرد، مال اوست و اگر داده نشود در آخرت به مرده و صاحب اصلى مال تعلّق مى گيرد.

بـرترى پـاداش قرض‌الحسنه بر صدقه
۷ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله: رَاَيْتُ لَيْلَةً اُسْرِىَ بى عَلى بابِ الْجَنَّةِ مَكْتُوبا اَلصَّدَقَةُ بِعَشْرِ اَمْثالِها وَالْقَرْضُ بِثَمانِيَةَ عَشْرٍ، فَقُلْتُ: يا جَبْرَئِيلُ مابالُ الْقَرْضِ اَفْضَلُ مِنَ الصَّدَقَةِ؟ قالَ: لِأنَّ السّائِلَ يَسْأَلُ وَعِنْدَهُ، وَالْمُسْتَقْرِضُ لايَسْتَقْرِضُ اِلاّ مِنْ حاجَةٍ. [ ميزان الحكمه ، ج 8، ص 123 .]
پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: شبى كه به معراج برده شدم، ديدم كه روى درب بهشت اين چنين نوشته شده بود: صـدقه ده برابر پـاداش دارد و قرض الحسنه هيجده برابر. به جبرئيل گفتم: چرا قرض الحسنه برتر از صدقه است؟ گفت: چـون قـرض گيـرنده همـيشه بخـاطر نيـازش وام مى گـيرد، ولـى سـائل تقـاضاى كـمك مى كـند اگـرچه بـى نيـاز بـاشـد.

قـرض الحسنه و صـدقه
۸ عَنْ عَبْدِاللّهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ اَنَّ النَّبِىَّ صلي الله عليه و آله قالَ: كَلُّ قَرْضٍ صَدَقَةٌ. [ التّرغيب و التّرهيب، ج 2، ص 40 .]
عبدالله بن مسعود از پيامبر گرامى صلي الله عليه و آله نقل كرده كه فرمود: هـر قـرضى پيـش خـدا، صدقـه محسـوب مى گـردد.

مقايسه قـرض الحسنه با صـدقه
۹ وَعَنْ عَبْدِاللّهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِىَ اللّه عَنْهُ اَنَّ النَّبِىَّ صلي الله عليه و آله قالَ: مـا مِـنْ مُسْـلِمٍ يُقْرِضُ مُسْلِما قَرْضا مَرَّةً اِلاَّ كانَ كَصَدَقَتِها مَرَّتَيْنِ. [ التّرغيب و التّرهيب، ج 2، ص 41 .]
عبدالله بن مسعود از پيامبر صلي الله عليه و آله نقل كرده كه فرمود: هر مسلمانى مالى را يكبار قرض دهد، مثل اين است كه همان مال را دوبار صدقه داده است.

ملاك برترى قـرض الحسنه از صدقه
۱۰ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: مَـكْتُوبٌ عَلى بابِ الْجَـنَّةِ: اَلصَّـدَقَةُ بِعَـشْرَةٍ وَالْقَـرْضُ بِـثَمانِيَةَ عَشْرٍ، وَاِنَّما صارَ الْقَرْضُ اَفْضَلَ مِنَ الصَّدَقَةِ لاَِنَّ الْمُسْتَقْرِضَ لايَسْتَقْرِضُ اِلاّ مِنْ حاجَةٍ، وَقَدْ يَطْلُبُ الصَّدَقَةَ مَنْ لايَحْتاجُ اِلَيْها. [ بحارالأنوار، ج 103، ص 140 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: بر درب بهشت نوشته شده است: صدقه ده حسنه و قرض الحسنه هيجده حسنه دارد. علّت اينكه قرض برتر از صدقه است اينست كه قرض گيرنده هميشه از روى نياز قرض مى گيرد؛ ولى صدقه گيرنده، گـاهى بـدون ايـنكه نيـاز داشته باشد خـواهان صـدقه مى شود.

برترى وام‌دادن از بخشش
۱۱ سَمِعْتُ اَباعَبْدِاللّهِ عليه السلاميَقُولُ: لاََنْ اُقْرِضَ قَرْضا اَحَبُّ اِلَىَّ مِنْ اَنْ اَصِلَ بِمِثْلِهِ. [ همان، ص 139 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: مــالى را كـه قـرض بـدهـم، بـيشـتر دوسـت دارم تـا آن را بـبـخشـم.

شـتاب در دادن قـرض
۱۲ عَنْ اَمِيرِالْمُؤْمِنينَ عليه السلام: وَ اغْتَـنِمْ مَنِ اسْتَـقْرَضَـكَ فِى حالِ غِنـاكَ لِـيَجْعَـلَ قَـضاءَهُ لَـكَ فِى يَوْمِ عُسْرَتِكَ. [ ميزان الحكمة، بنقل از نهج البلاغه، نامه 31 .]
از اميرالمؤمنين عليه السلامنقل شده كه فرمود: و غنـيمت بــدان كسـى را كه در زمـان بى نــيازيت از تــو وام بـخـواهد تا در روز تنـگدسـتى تـو، به تـو پـس دهــد.

محبوبيّت قـرض دادن
۱۳ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله : اَلْفُ دِرْهَمٍ اُقْرِضُها مَرَّتَيْنِ اَحَبُّ اِلَىَّ مِنْ اَنْ اَتَصَدَّقَ بِها مَرَّةً. [ بحارالأنوار، ج 103، ص 139 .]
پيامبـر اكـرم صلى الله عليه و آله فرمود: هزار درهـم را اگر دوبار قرض بدهم، بيشتر دوست دارم از اينكه آن را يـكمرتـبه بـعنوان صـدقه بپـردازم.

قرض سنّت جاودان
۱۴ فِى خَبَرٍ طَويِلٍ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام قالَ: اَمَّا الْوُجُوهُ الْأرْبَعَةُ (الَّتِى يَلْزِمُهُ فِيها النَّفَقَةُ مِنْ وُجُوهِ اصْطِناعِ الْمَعْرُوفِ) فَقَضاءُ الدَّيْنِ، وَالْعارِيَةُ، وَالْقَرْضُ وَاِقْراءُ الضَّيْفِ واجِباتٌ فِى السُّنَّةِ. [ همان، ص 140 .]
امام صادق عليه السلامدر روايتى طولانى و مفصّل فرمود: امّا انواع چهارگانه خير عبارتند از:
۱ ـ پرداخت بدهى
۲ ـ عاريه دادن
۳ ـ قرض دادن
۴ ـ مهمانى دادن، كه اينها در سنّت واجب است.

وام با قصد قربت
۱۵ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: ما مِنْ مُسْلِمٍ اَقْرَضَ مُسْلِما قَرْضا يُريدُ وَجْهَ اللّهِ اِلاّ اُحْتُسِبَ لَهُ اَجْرُها بِحِسابِ الصَّدَقَةِ حَتّى تَرْجِعَ اِلَيْهِ. [ بحارالأنوار، ج 103، ص 139 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: هيـچ مسـلمانى نبـاشـد كه به مسـلمان ديگرى بخاطر خدا قـرض دهـد، جـز آنكه خـداوند هر روز ثـواب صـدقـه دادن آن را به حـساب وى ثبت كـند تـا زمانـى كه آن مـال بـه او بـاز گردد.

وظيفه توانمند در رابـطه با وام
۱۶ قالَ النَّبِىُ صلي الله عليه و آله: مَنِ احْتاجَ اِلَيْهِ اَخُوهُ الْمُسْلِمُ فِى قَرْضٍ وَهُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ فَلَمْ يَفْعَلْ، حَرَّمَ اللّهُ عَلَيْهِ رِيْحَ الْجَنَّةِ. [ همان، ص 138 .]
پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه برادر مسلمان و نيازمندش از او تقاضاى قرض الحسنه بكند و او با اينكه توانائى دارد، خواسته او را تأمين ننمايد خداوند او را از بوى بهشت محروم خواهد ساخت.

نتـيجه قـرض الحسنه
۱۷ رُوِىَ عَنْ فِقْهِ الِّرضا عليه السلام: اَنَّ اَجْرَ الْقَرْضِ ثَمانِيَةَ عَشَرَ ضِعْفا مِنْ اَجْرِ الصَّدَقَةِ لاَِنَّ الْقَرْضَ يَصِلُ اِلى مَنْ لايَضَعُ نَفْسَهُ لِلصَّدَقَةِ لاَِخْذِ الصَّدَقَةِ. [ همان، ص 140 .]
از كتاب فقه الرضا عليه السلامنقل شده كه امام هشتم فرمود: پاداش وام دادن هيجده برابر بيش از صدقه است زيرا قرض الحسنه باعث مى شود كه شخص به گرفتن صدقه دچار نشود.

درود فرشتگان بر وام دهنده
۱۸ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَنْ اَقْرَضَ مُؤْمِنا قَرْضا يَنْتَظِرُبِهِ مَيْسُورَهُ كانَ مالُهُ فِى زَكاةٍ وَ كانَ هُوَ فِى صَلاةٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ حَتّى يُؤَدِّيَهُ اِلَيْهِ. [ بحارالأنوار، ج 103، ص 139 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هر كس به مؤمنى قرض بدهد و منتظر بماند تا قرض گيرنده گشايش (در كارش) يابد، آن مال ثواب زكات خواهد داشت و قرض دهنده مورد درود فرشتگان باشد تا آنكه قرض گيرنده قرضش را ادا نمايد.

ننگ ديـن
۱۹ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: اِيّاكُمْ وَالدَّيْنَ؛ فَاِنَّهُ شَيْنُ الدِّينِ. [ وسائل الشيعه، ج 13/77 .]
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: از وام گرفتن پرهيز نمائيد، كه باعث ننگ در دين است.

پرهيز از قرض گرفتن
۲۰ قالَ عَلِىُّ عليه السلام: اِيّاكُمْ وَالدَّيْنَ؛ فَاِنَّهُ هَمٌّ بِاللَّيْلِ وَذُلٌّ بِالنَّهارِ. [همان]
على عليه السلام فرمود: از قرض كردن پرهيز نماييد؛ چون قرض باعث غم و اندوه شب و خوارى انسان در روز است.
(نتيجه طبيعى قرض گرفتن است بنابراين تا انسان تا ناچار نباشد بهتراست كه قرض نگيرد).

قرض پسنديده
۲۱ عَنْ اَبى مُوْسى، قالَ: قُلْتُ لاَِبِى عَبْدِاللّهِ عليه السلام: جُعِلْتُ فَداكَ يَسْتَقْرِضُ الرَّجُلُ وَيَحِجُّ؟ قالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: يَسْتَقْرِضُ وَيَتَزَوَّجُ؟ قالَ: نَعَمْ، اِنَّهُ يَنْتَظِرُ رِزْقَ اللّهِ غُدْوَةً وَعَشِيَّةً. [ وسائل الشيعه، ج 13، ص 82 .]
ابوموسى گويد: به امام صادق عليه السلامعرضه كردم: فدايت شوم، آيا مرد مى تواند قرض بگيرد و فريضه حج را با آن انجام دهد؟ فرمود: بله، عرض كردم: آيا مى تواند وام بگيرد و ازدواج كند؟ فرمود: بله، و شب و روز منتظر روزى خدا باشد.

پرداخت قرض
۲۲ عَنْ اَبى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: كُـلُّ ذَنْبٍ يَكْفُرُهُ الْقَتْلُ فِى سَبيلِ اللّهِ اِلاَّ الدَّيْنَ لاكَفّارَةَ لَهُ اِلاّ اَداؤُهُ، اَوْ يَقْضِىَ صاحِبَهُ، اَوْيَعْفُوَ الذَّىِ لَهُ الْحَقُّ. [ همان، ص 83 .]
امام باقر عليه السلام فرمود: هر گناهى كه باشد شهادت در راه خدا آنرا پاك مى كند، مگر قرض را كه كفّاره اى ندارد جز اينكه توسط بدهكار يا شخص ديگرى پرداخت شود يا اينكه طلبكار از حق خود گذشت نمايد.

وام بى‌پاداش
۲۳ قالَ اَبُو عَبْدِاللّهِ عليه السلام: ... فَاِنْ اَعْطاهُ اَكْثَرَ مِمّا اَخَذَهُ مِنْ غَيْرِ شَرْطٍ بَيْنَهُما فَهُوَ مُباحٌ لَهُ، وَ لَيْسَ لَهُ عِنْدَاللّهِ ثَوابٌ فِيما اَقْرَضَهُ. [ بحارالأنوار، ج 103، ص 157 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: اگر وام گيرنده بدون قرار قبلى، سودى به صاحب مال بدهد مباح است؛ ولى وام دهنده پاداشى از خدا نخواهد گرفت.

پـاداش مهـلت به بدهكار
۲۴ عَنْ بُرَيْدَةَ رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ، قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلي الله عليه و آله يَقُولُ: مَنْ اَنْظَرَ مُعْسِرا فَلَهُ كَلَّ يَوْمٍ صَدَقَةٌ قَبْلَ اَنْ يَحِلَّ الدَّيْنُ فَاِذا حَلَّ الدَّيْنُ فَاَنْظَرَهُ بَعْدَ ذلِـكَ فَلَهُ كُلَّ يَوْمٍ مِثْلَيْهِ صَدَقَةٌ. [ الترغيب و الترهيب، ج 2، ص 44 .]
بريده مى گويد: از پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهشنيدم كه مى فرمود: كسى كه به تنگدست مهلت دهد، قبل از رسيدن موعد پرداخت در مقابل هر روز، به اندازه آن مال براى او صدقه محسوب مى شود؛ و وقتى كه موعد پرداخت رسيد، در مقابل هر روز مهلت، دو برابر آن براى صدقه بحساب مى آيد.

امنيّت مهـلت دهـنده
۲۵ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَنْ اَرادَ اَنْ يُظِلَّهُ اللّهُ فِى ظِلِّ عَرْشِهِ يَوْمَ لاظِلَّ اِلاّ ظِلُّهُ فَلْيُنْظِرْ مُعْسِرا اَوْلِيَدَعْ لَهُ عَنْ حَقِّهِ. [ بحارالأنوار، ج 103، ص 150 .]
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه مايل است در قيامت زير سايه خدا باشد، پس به بدهكار تنگدست، مهلت دهد. يا اينكه به نفع او از حقّش بگذرد.

قرض دهنده و اجابت‌دعاء
۲۶ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَنْ اَرادَ اَنْ تُسْتَجابَ دَعْوَتُهُ وَاَنْ تَكْشِفَ كُرْبَتُهُ فَلْيُفَرِّجْ عَنْ مُعْسِرٍ. [ ميزان الحكمة، ج 8، ص 126 .]
از پيامبر صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: كسى كه مايل است خداوند دعايش را مستجاب نمايد، و غم و اندوهش را بزدايد، پس بايد تلاش كندغم و اندوه انسانى را كه در مضيقه است، برطرف نمايد.

پـاداش مدارا كننده
۲۷ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَنْ اَقْرَضَ مَلْهُوفا فَاَحْسَنَ طَلِبَتَهُ اِسْتَأْنَفَ الْعَمَلَ وَاَعَطاهُ اللّهُ بِكُلِّ دِرْهَمٍ اَلْفَ قِنْطارٍ مِنَ الْجَنَّةِ. [ بحارالأنوار، ج 76، ص 368، بنقل از ميزان الحكمة .]
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آلهدر ضمن حديثى طولانى فرمود: هر كس غمزده اى را قرض دهد و در بازستاندن نيكو رفتار كند مثل اينست كه، كار را دوباره آغاز كرده است و خداوند در برابر هر درهم هزار قنطار [ پوست گاوى كه درون آنرا پر زر كرده باشند. معين، ج 2 .] در بهشت به او عنايت فرمايد.

خـانه و خادم بدهكار
۲۸ عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: لاتُباعُ الدّارُوَلاَالْجَارِيَةُ فِى الدَّيْنِ، وَذلِكَ اَنـَّهُ لابُدَّ لِلرَّجُلِ الْمُسْلِمِ مِنْ ظِلٍّ يَسْكُنُهُ وَخادِمٍ يَخْدِمُهُ. [ بحارالأنوار، ج 103، ص 155 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: خانه و خدمتكار براى اداى قرض فروخته نمى شود؛ چون هر انسان مسلمان به سايبان و خدمتكارى نياز دارد.

مدارا كردن بـا تنـگدسـت
۲۹ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ يُحِبُّ اِنْظارَ الْمُعْسِرِ، وَمَنْ كانَ غَريمُهُ مُعْسِرا فَعَلَيْهِ اَنْ يُنْظِرَهُ اِلى مَيْسَرَةٍ. [ همان، ص 153 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند متعال مهلت دادن به تنگدست را دوست دارد كسى كه بدهكارش تنگدست است،بايد به اومهلت دهد تا توانمندگردد.

ارزش مـدارا كـردن
۳۰ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَنْ يَسَّرَ عَلى مُؤْمِنٍ وَهُوَ مُعْسِرٌ ـ يَسَّرَهُ اللّهُ عَلَيْهِ حَوائِجَهُ فِى الدُّنْيا وَالاْخِرَةِ … [ بحارالأنوار، ج 103، ص 152 .]
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه با انسان تنگدست مؤمن آسان بگيرد خداوند در برآوردن حوائج دنيا و آخرت، با او مدارا خواهد كرد …

برخورد بـا بدهـكار
۳۱ عَنِ الرِّضا عليه السلام: اِنْ كانَ لَكَ عَلى رَجُلٍ حَقٌّ فَوَجَدْتَهُ بِمَكَّةَ اَوْ فِى الْحَرَمِ فَلاتُطالِبْهُ وَلاتُسَلِّمْ عَلَيْهِ فَتَفْزَعَهُ اِلاّ اَنْ تَكُونَ اَعْطَيْتَهُ حَقَّكَ فِى الْحَرَمِ فَلابَأْسَ اَنْ تُطالِبَهُ فِى الْحَرَمِ. [ همان، ص 156 .]
امام رضا عليه السلام فرمود: اگر از شخصى طلبكارى و او را در مكّه يا در حرم يافتى، از او مطالبه مكن و بر وى سلام هم مكن؛ كه از تو ترسان شود. بله اگر در محدوده حرم چيزى به وى دادى مى توانى در آنجا مطالبه كنى.

گذشـت نسبت به مقروض
۳۲ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَنْ نَفَّسَ عَنْ غَريمِهِ اَوْ مَحاعَنْهُ كانَ فِى ظِلِّ الْعَرْشِ يَوْمَ الْقِيامَةِ. [ ميزان الحكمة، ج 8، ص 126 .]
از پيامبر گرامى صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: كسى كه به بدهكارش مهلت و فرصت دهد يا از طلب خود صرف نظر نمايد، روز قيامت در سايه رحمت پروردگار قرار خواهد گرفت.

يارى مقروض
۳۳ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: مَنْ سَرَّهُ اَنْ يُنَفِّسَ اللّهُ كُرْبَتَهُ فَلْيُيَسِّرْ عَلى مُؤْمِنٍ اَوْفَلْيَدَعْ لَهُ فَاِنَّ اللّهَ تَعالى يُحِبُّ اِعانَةَ الْمَلْهُوفِ. [ بحارالأنوار، ج 103، ص 152 .]
پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه دوست دارد خدا غم و اندوهش را از او جدا نمايد، پس بايد بر مؤمن بدهكار آسان بگيرد (در گرفتن طلبى كه دارد) يا اينكه از آن مال صرف نظر كند، چون خداوند كمك كردن به انسانى كه در اثر نداشتن ثروت اندوهگين است را دوست دارد.

محـروميّـت از بهشت
۳۴ عَنِ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله: ... وَمَنْ شَكا اِلَيْهِ اَخُوهُ الْمُسْلِمُ فَلَمْ يُقْرِضْهُ، حَرَّمَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ يَوْمَ يُجْزِى الْمُحْسِنينَ. [ (تحرير الوسيله حضرت امام خمينى رضوان الله تعالى عليه، ج اول، ص 652) .]
از پيامبر عظيم الشأن صلي الله عليه و آله نقل شده است كه فرمود: ... و كسى كه برادر مسلمانش از وضع بد اقتصادى خود پيش او شكايت برد. و به او قرض ندهد، خداوند در روزى كه نيكوكاران را پاداش مى دهد، او را از بهشت محروم خواهد ساخت.

وظـايـف بدهكار وطلبكار
۳۵ عَنِ النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله: كَما لايَحِلُّ لِغَرِيمِكَ اَنْ يُمْطِلَكَ وَهُوَ مُوْسِرٌ، فَكَذلِكَ لايَحِلُّ لَكَ اَنْ تُعْسِرَهُ اِذا عَلِمْتَ اَنَّهُ مُعْسِرٌ. [ بحارالأنوار، ج 103، ص 139 .]
از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: همانطور كه براى آنكسى كه از تو قرض گرفته جايز نيست كه اداء آنرا تأخير بيندازد، پس براى تو هم جايز نخواهد بود كه با اينكه مى دانى او تنگدست است از او مطالبه كنى.

معطّل كـردن طلـبكار
۳۶ قالَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله: مَنْ يُمْطِلُ عَلى ذِى حَقٍّ حَقَّهُ و َهُوَ يَقْدِرُ عَلى اَداءِ حَقِّهِ فَعَلَيْهِ كُلَّ يَوْمٍ خَطيئَةُ عَشّارٍ. [ همان، ص 146 .]
پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه قادر به پرداخت حقّ ديگران است، اگر سهل انگارى نمايد و طلبكار را معطّل كند در مقابل هر روز تأخير، گناه شخص باجگير در نامه عملش ثبت خواهد گرديد.

تأخـير در پرداخت قرض
۳۷ وَ مِنْ اَلْفاظِ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَطَلُ الْغَنِىِّ ظُلْمٌ. [ وسائل الشيعه، ج 13، ص 90 .]
نقل شده، يكى از كلمات پيامبر صلي الله عليه و آلهاين است كه فرمود: «تأخير در پرداخت قرض توسط فردتوانمندظلم محسوب مى شود.»

پاداش تأخير
۳۸ وَكانَ الصّادِقُ عليه السلاميَقُولُ: مَنْ اَقْرَضَ قَرْضا فَضَرَبَ لَهُ اَجَلاً فَلَمْ يُؤْتَ بِهِ عِنْدَ ذلِكَ الاَْجَلِ، فَاِنَّ لَهُ مِنَ الثَّوابِ فِى كُلِّ يَوْمٍ يَتَأخَّرُ عَنْ ذلِكَ الاَْجَلِ بِمِثْلِ صَدَقَهِ دِيْنارٍ واحِدٍ فى كُلِّ يَوْمٍ. [ بحارالأنوار، ج 103، ص 139 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: هر كه وامى به كسى دهد و براى بازپرداختش مدّتى معيّن كند، چنانكه در سررسيد مهلت، مال او پرداخت نشود، به ازاى هر روز تأخير ثواب يك دينار صدقه در نامه عملش مى نويسند.

وام گيرنده دزد!
۳۹ عَنِ الرِّضا عليه السلام: اِعْلَمْ اَنَّ مَنِ اسْتَدانَ دَيْنا وَنَوى قَضائَهُ، فَهُوَ فِى اَمانِ اللّهِ حَتّى يَقْضِيَهُ، فَاِنْ لَمْ يَنْوِقَضاءَهُ فَهُوَ سارِقٌ. [ همان، ص 150 .]
از امام رضا عليه السلامنقل شده است كه فرمود: كسى كه قرض بگيرد در صورتى كه تصميم داشته باشد آنرا پس بدهد، در امان خداست تا آنرا اداء كند، ولى اگر تصميم نداشته باشد آنرا به صاحبش برگرداند، دزد محسوب مى شود.

آزادى بدهكار
۴۰ وَقالَ عليه السلاميَعْنِى اَباعَبْدِاللّهِ عليه السلام: خَلُّوا سَبِيلَ الْمُعْسِرِ كَما خَلَأَهُ اللّهُ تَبارَكَ وَتَعالى. [ (من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 59) .]
امام صادق عليه السلام فرمود: تنگدست را رها كنيد، همانطور كه خدا چنين كرده است.