اجابت دعا وعدل الهي

آيا دعا مسير عدالت را در چرخه عالم تغيير مي دهد با توجه به اينكه مي دانيم عدالت هر چيزي را در جاي خود قرار مي دهد؟

به فرموده حضرت اميرالمؤمنين على(ع): عدالت هر چيزى را در جايگاه (مناسب) خود قرار مى‏دهد(نهج‏البلاغه، حكمت 437).
مبناى اين سخن بلند آن است كه در جهان تكوين و تشريع هر چيزى موقعيت و جايگاه مناسب و در خور خود را دارد و عدل آن است كه اين تناسب رعايت گردد و هر چيز در جاى مناسب خود قرار گيرد و لذا معناى اجمالى عدالت الهى آن است كه خداوند با هر موجودى آن چنان كه شايسته آن است رفتار كند و او را در موضعى كه در خور آن است بنشاند و هر چيزى را كه مستحق آن است به او عطا كند و اين بدان معنى نيست كه موجودات بر عهده خداوند حقى داشته باشند تا اداى آن موجب عدالت‏ورزى خدا شود.
به فرموده حضرت اميرالمؤمنين على(ع): عدالت هر چيزى را در جايگاه (مناسب) خود قرار مى‏دهد(نهج‏البلاغه، حكمت 437).
مبناى اين سخن بلند آن است كه در جهان تكوين و تشريع هر چيزى موقعيت و جايگاه مناسب و در خور خود را دارد و عدل آن است كه اين تناسب رعايت گردد و هر چيز در جاى مناسب خود قرار گيرد و لذا معناى اجمالى عدالت الهى آن است كه خداوند با هر موجودى آن چنان كه شايسته آن است رفتار كند و او را در موضعى كه در خور آن است بنشاند و هر چيزى را كه مستحق آن است به او عطا كند و اين بدان معنى نيست كه موجودات بر عهده خداوند حقى داشته باشند تا اداى آن موجب عدالت‏ورزى خدا شود.
خداوند منان از روى كرم و فضل خويش حقوقى را براى مخلوقاتش بر عهده خويش قرار داده است. خداوند هيچ استعداد و قابليتى را در حوزه عدالت تكوينى، بى‏پاسخ و مهمل نمى‏گذارد و به هر يك از مخلوقات خويش به اندازه ظرفيت وجودى آن افاضه مى‏كند و آنها را به قدر قابليت و استعدادشان از كمالات بهره‏مند مى‏سازد(ر.ك: آموزش كلام اسلامى، سعيد مهر، محمد، ج 1، ص 327).
از شرايط اساسى دعا اين است كه برخلاف نظام تكوين يا نظام تشريع نباشد. دعا استمداد واستعانت است براى اين كه انسان به هدف‏هايى كه خلقت و آفرينش و تكوين براى او قرار داده و يا تشريع و قانون آسمانى الهى كه بدرقه تكوين است معين كرده برسد. دعا اگر به اين صورت باشد شكل يك حاجت طبيعى به خود مى‏گيرد و دستگاه خلقت به حكم تعادل و توازنى كه دارد و هر جا احتياجى هست فيض و مدد مى‏رسد او را يارى و كمك مى‏كند و اما خواستن و طلب چيزى كه برخلاف هدف تكوين يا تشريع است مانند خواستن خلود در دنيا، يعنى عمر جاويدان كه هرگز مرگ به سراغش نيايد يا خواستن قطع رحم، قابل استجابت نيست يعنى اين‏گونه دعاها مصداق واقعى دعا نمى‏باشند.
براى آگاهى بيشتر ر.ك:
- بيست‏گفتار، مطهرى، مرتضى، انتشارات صدرا، ص 229.
با توجه به اين مقدمه، ذكر دو نكته ضرورى است.
اولاً، گرچه از ازل همه امور تنظيم شده ولى هر امرى با علل و اسباب آن تنظيم شده است و يكى از علل و اسباب در محدوده‏ى حركت و عالم تحول، صدقه و صله‏رحم و دعا و مانند آن است.
ثانيا، خداى سبحان مى‏داند كه فلان شخص صله رحم مى‏كند در نتيجه از عمر طولانى برخوردار مى‏شود وديگرى قطع رحم مى‏كند واز عمر طولانى محروم مى‏گردد. پس نه در علم خدا ترديد و ابهام است و نه در واقع امر و نبايد گفت قضا و قدر حق است يا مسير عدالت حضرت پروردگار حق است، پس چرا دعا كنيم؟ زيرا كه خود دعا جزء قَدَر است يعنى خدا مقدر كرده كه در صورت دعا، فلان حادثه كه حادثه خير است واقع شود و فلان حادثه شر پيش نيايد از اين جهت دعا اثر دارد و جزء قضا و قدر عالم است. ازاين‏رو خدايى كه فرمود: «و كل شى‏ء عنده بمقدار»(رعد، آيه 8). همان خدا فرمود: «ادعونى استجب لكم» (غافر، آيه 60).
براى آگاهى بيشتر ر.ك:
حكمت عبادات، جوادى آملى، عبدالله، ص 218، نشر اسراء.