مثالِ حقّ و باطل

یکی از جالب ترین و جاذب ترین مَثَل های قرآنی، مثل حق و باطل است. در این مَثَل زیبا، سخن از حق و باطل است؛ آیه شریفه به بیان وسعت و مجال حقّ و باطل، نشانه ها و آثار این دو، تعریف حقّ و باطل و سرانجام این مبارزه طولانی و مستمر- که به درازای تاریخ انسان است- اشاره دارد.

خداوند متعال در بیان این مثال پر محتوا در آیه 17 سوره رعد چنین می فرماید: «انْزَلَ مِنَ السَّماءِ مآءً فَسالَتْ اوْدِیةٌ بِقَدَرِها فَاحْتَمَلَ السَّیلُ زَبَداً رابِیاً وَ مِمَّا یوقِدُونَ عَلَیهِ فِی النَّارِ ابْتِغاءَ حِلْیةٍ اوْ مَتاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ کذلِک یضْرِبُ اللَّهُ الحَقَّ وَ الْباطِلَ فَامَّا الزَّبْدُ فَیذْهَبُ جُفآءً وَ امَّا ما ینْفَعُ النَّاسَ فَیمْکثُ فِی الْأَرْضِ کذلِک یضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ»؛ خداوند از آسمان آبی فرستاد؛ و از هر درّه و رودخانه ای به اندازه آنها سیلابی جاری شد؛ پس سیل بر روی خود کفی حمل کرد؛ و نیز از آنچه [در کوره ها] برای به دست آوردن زینت آلات یا وسایل زندگی، آتش روی آن روشن می کنند کف هایی مانند آن به وجود می آید. خداوند، حقّ و باطل را چنین مثل می زند! اما کف ها به بیرون پرتاب می شوند؛ ولی آنچه به مردم سود می رساند [آب یا فلز خالص ] در زمین می ماند؛ خداوند این چنین مثال می زند.

شرح و تفسیر
انْزَلَ مِنَ السَّماءِ مآءً فَسالَتْ اوْدِیةٌ بِقَدَرِها: خداوند از اسمان آب نازل کرده است؛ دانه های شفّاف باران نازل می شود؛ از کوه ها سرازیر می گردد و وارد درّه ها و وادی ها می شود؛ هر کدام از این درّه ها به اندازه ظرفیت و گنجایش خود آب می گیرد؛ آب در رودهای کوچک به حرکت خود ادامه می دهد و با پیوستن آبِ چندین رودخانه کوچک، رودخانه بزرگی به وجود می آید؛ و نتیجه آبِ چندین رودخانه بزرگ، سیلاب عظیمی خواهد شد.

فَاحْتَمَلَ السَّیلُ زَبَداً رابِیاً: سیلابی که از آب باران، نهرها و جویبارها به وجود آمده است، امواج خروشانی دارد. این آب ها هنگامی که با سنگ ها و موانع ته رودخانه برخورد می کند کف هایی بر روی آن ظاهر می شود. این کف ها بر روی آب قرار می گیرد و آب در زیر کف ها به حرکت خود ادامه می دهد.

وَ مِمَّا یوقِدُونَ عَلَیهِ فِی النَّارِ ابْتِغاءَ حِلْیةٍ اوْ مَتاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ: کف های رونشین و متکبّر و توخالی مخصوص آب نیست، بلکه بر روی فلزّات نیز به هنگام ذوب شدن کفی می نشیند؛ سنگ آهن، سنگ مس و مانند آن، وقتی که ذوب می شود فلز آن ته نشین می شود و کف هایی بر روی آن قرار می گیرد.

نکته جالبی که در این قسمت از آیه به چشم می خورد (مِمَّا یوقِدُونَ عَلَیهِ)، این است که به تعبیر آیه، آتش را بر روی فلزّات قرار می دهند تا آب شود، در حالی که معمولًا در کارخانه ها آتش را زیر فلزّات و کوره های آن قرار می دهند. امّا اخیراً، کارخانه های پیشرفته، هم از زیر آنها حرارت وارد می کنند، و هم بر روی آنها آتش قرار می دهند؛ یعنی از همه اطراف حرارت وارد می کنند. و این مطلب جالبی است که قرآن قرنها پیش، بدان اشاره کرده است.

کذلِک یضْرِبُ اللَّهُ الحَقَّ وَ الْباطِلَ: خداوند متعال برای روشن شدن حق و باطل- که سابقه ای به درازای تاریخ بشریت دارد- این چنین مثال می زند؛ یعنی حق را به آب و باطل را به کف آن تشبیه می کند.

فَامَّا الزَّبْدُ فَیذْهَبُ جُفآءً: آری؛ مثال حقّ و باطل، مثال آب و کف های روی آب است. کف های روی سیلاب اگرچه تفوّق طلب و پر سر و صدا هستند؛ لیکن به زودی از بین می روند. سیلاب خروشان از دامنه کوه حرکت می کند بر اثر جوش و خروش و برخورد با سنگ ها، کف هایی بر روی آن نمایان می گردد؛ اما وقتی که آب به جلگه ها و زمین های هموار رسید و جوش و خروش آب فرو نشست نا خالصی ها کم کم ته نشیسن می شود؛ کف ها از بین می رود؛ و آب خالص باقی می ماند. آری عمرِ باطل، کوتاه و سرانجامش نابودی است.

وَ امَّا ما ینْفَعُ النَّاسَ فَیمْکثُ فِی الْأَرْضِ: آب و فلزّات خالص که برای مردم سودمند است، باقی می ماند. به هر حال، آب یا روی زمین باقی می ماند و از آن در نوشیدن و آبیاری و امثال آن استفاده می کنند و یا به صورت آب های زیرزمینی ذخیره می شود که در آینده با حفر چاهها و یا خود به صورت چشمه های خودجوش مورد استفاده قرار می گیرند.

کذلِک یضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ: خداوند بدین گونه مثل ها را بیان می کند تا مردم با این مثل ها امور عقلی را بهتر بفهمند و درک کنند.

منبع : کتاب مثالهای زیبای قرآن؛ مکارم شیرازی، ناصر، ج 1، ص 291