احاطه خداوند بر کافران

خداوند متعال در آیه 40 سوره نور، اعمال کافران را به تاریکی های دریای لُجّی تشبیه می کند و ضمن به تصویر کشیدن این صحنه، به پدیده جالب امواج داخلی دریا و لایه لایه بودن تاریکی دریا نیز اشاره می نماید. اما چرا از میان انواع تاریکی که ممکن است در هستی وجود داشته باشد، خداوند چنین تاریکیی در دل دریا را مثال می زند؟

قرآن کریم می فرماید: أَوْ کَظُلُماتٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ، مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ إِذا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَراها وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ[1] «یا همچون ظلماتی است که در یک دریای پهناوری که موج آن را پوشانیده، و بر فراز آن موج دیگری است، و بر فراز آن ابری تاریک، ظلمت هائی است یکی بر فراز دیگر، آنچنان که هرگاه دست خود را خارج کند ممکن نیست آن را ببیند! و کسی که خدا نوری بر او قرار نداده، نوری برای او نیست!» دریای خروشان و موّاجی را در نظر بگیرید که بسیار عمیق و ژرف است و می دانیم نور آفتاب که قوی ترین نورها است تا حدّ معینی در دریا نفوذ می کند و آخرین اشعه آن تقریبا در عمق هفتصد متر محو و نابود می گردد، به طوری که در اعماق بیشتر ظلمت دائم و شب جاویدان حکمفرماست، چرا که مطلقا در آنجا نوری نفوذ نمی کند.

این را نیز می دانیم که آب اگر صاف و بدون تلاطم باشد نور را بهتر منعکس می کند ولی امواج متلاطم شعاع نور را در هم می شکند و مقدار کمتری از آن به اعماق آب منتقل می گردد.

اگر بر این امواج خروشان، این موضوع را نیز اضافه کنیم که ابری تیره و تار بر بالای آنها سایه افکنده باشد، ظلمتی که از آن حاصل می شود ظلمتی است فوق العاده متراکم.

ظلمت اعماق آب از یکسو، ظلمت امواج خروشان از سوی دیگر، ظلمت ابر تاریک از سوی سوم، ظلماتی است که بر روی یکدیگر قرار گرفته است و بدیهی است که در چنین ظلمتی نزدیک ترین اشیاء قابل رؤیت نخواهد بود، حتّی اگر انسان دست خود را نزد چشمش قرار دهد آن را نمی بیند.

کافرانی که از نور ایمان بی بهره اند، به کسی می مانند که در چنین ظلمت مضاعفی گرفتار شده اند، به عکس مؤمنان روشن ضمیر که مصداق «نور علی نور» ند.

به هر حال، آیه از باطن هولناک مملوّ از ظلمت ها و تاریکی های متراکم و هراس انگیز کفّار خبر می دهد، باطنی وحشتناک که تمام حواس انسانی در آن از کار می افتد و نزدیک ترین اشیاء محیط بر او پنهان می گردد، حتّی خودش را نمی تواند ببیند تا چه رسد به دیگران را.

بدیهی است در چنین ظلمت هول انگیزی، انسان در تنهائی مطلق و جهل و بی خبری کامل فرو می رود نه راه را پیدا می کند، نه هم سفرانی دارد، نه موضع خود را می شناسد، نه وسیله ای در اختیار دارد، چرا که از منبع نور یعنی «اللّه» کسب روشنائی نکرده و در حجاب خودخواهی و جهل و نادانی فرو رفته است.[2]

سیّد قطب درباره هنر تصویرگرائی که در این مثال تجلّی کرده می گوید:

«به دقت که بنگریم می بینم در اینجا یک سیمای هنری سحرانگیز و بهت آور است و در آن نیروی تخیّل قوی نهفته است. .. و اگر بخواهند آن را با رنگهای گوناگون نمایش دهند به یک قلم سیمانگار اعجازگر محتاج است، و اگر بخواهند آن را زنده و پر تحرّک نمایش دهند به یک دوربین عکاسی بیدار نیازمند است.

و آن قلم کجاست و یا آن دستگاه عکاسی کجاست که بتواند این ظلمات متراکم را نشان بدهد؛ در دریائی پر طوفان که آن را موجی ویرانگر فرا بگیرد بالای آن موج ویرانگری سوار شود، و در بالای آن ابرهای سیاه متراکم انباشته گردد، ظلمات یکی پس از دیگری روی هم فرا رسد، هر گاه دستش را نزدیک چشم بیاورد نتواند آن را ببیند.»[3]

پی نوشت ها:

[1] نور، 40.

[2] تفسیر نمونه، ج 14، ص 494- 492. با تلخیص.

[3] تصویر فنی در قرآن، ص 347. با تصرف اندک.

 منبع : قاسمی، حمید محمد، تمثیلات قرآنی ویژگی ها اهداف و آثار تربیتی آن