آشکار نمودن اصالت حقّ و ناپایداری باطل
خداوند متعال در سوره مبارکه رعد، باطل را به کف های بیهوده و بلند آواز و میان تهی که همیشه بالانشین است، امّا هنری ندارد و باید به کناری ریخته شوند تشبیه نموده است؛ اما در طرف مقابل حقّ را به آب حیات بخش و زندگی آفرینی تشبیه می کند که سرچشمه نموّ و حرکت است و به همه چیز سر و سامان می دهد.
قرآن کریم در بسیاری از آیات و از جمله در برخی تمثیلات خود، موضوع «حقّ» و «باطل» را با تعابیر و روش های مختلف طرح نموده و مفهوم حقّ و باطل و نشانه ها و تجلیّات هر یک را در زندگی بشر و مصادیق آن دو و در نهایت فرجام و سرانجام حقّ و باطل را در جای جای قرآن مورد اشاره قرار داده است.
از جمله تمثیلاتی که این موضوع را در بیانی رسا و تشبیهی گویا ترسیم نموده است، مثال ذیل است: أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها، فَاحْتَمَلَ السَّیْلُ زَبَداً رابِیاً، وَ مِمَّا یُوقِدُونَ عَلَیْهِ فِی النَّارِ، ابْتِغاءَ حِلْیَةٍ أَوْ مَتاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ، کَذلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَ الْباطِلَ، فَأَمَّا الزَّبَدُ، فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ، کَذلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ؛[1] «خداوند از آسمان آبی فرستاد و از هر دره و رودخانه ای به اندازه آنها سیلابی جاری شد. سپس سیل بر روی خود کفی را حمل کرد، و از آنچه (در کوره ها) برای بدست آوردن زینت آلات یا وسائل زندگی آتش روی آن روشن می کنند نیز کف هائی مانند آن به وجود می آید، امّا کفها به بیرون پرتاب می شوند ولی آنچه به مردم سود می رساند (آب یا فلز خالص) در زمین می ماند. خداوند این چنین مثال می زند.»
آیه کریمه مورد بحث، از آیات برجسته قرآنی است که درباره طبیعت حقّ و باطل بحث نموده، و شکل گیری و کیفیت ظهور و آثار خاص هر یک از آن دو را خاطر نشان می سازد و سنّت خدای سبحان را در خصوص حقّ و باطل بیان می کند، و این بیان را در ضمن مثلی می آورد.[2]
در این مثال ترسیم دقیقی از سیمای حقّ و باطل صورت پذیرفته است و باطل را تشبیه نموده به کف های بیهوده و بلند آواز و میان تهی که همیشه بالانشین است، امّا هنری ندارد و باید به کناری ریخته شوند. و حقّ را تشبیه نموده به آب حیاتبخش و زندگی آفرین که سرچشمه نموّ و حرکت است، ولی خاموش و بی سر و صدا و متواضع است، و چنانچه روی زمین هم نماند در اعماق زمین نفوذ می کند و چیزی نمی گذرد که به صورت چشمه سارها و قنات ها و چاه ها سر از زمین بر می دارد، تشنه کامان را سیراب می کند، درختان را بارور و گل ها را شکفته و میوه ها را رسیده و به همه چیز سر و سامان می دهد.[3]
در این مثال پر معنی که با الفاظ و عبارات موزونی ادا شده و منظره حقّ و باطل را به عالی ترین صورتی ترسیم کرده، حقایق فراوانی نهفته است که در اینجا به قسمتی از آن اشاره می کنیم:[4]
تعریف حقّ و باطل: بر اساس آیه شریفه، حقّ یعنی واقعیّت ها و باطل یعنی پندارها و خیال های خام و بی اساس. آب یک واقعیّت است، ظاهر و باطن آن مطابق با واقع است و آثاری واقعی دارد، اما کف ها بی آنکه باطنی داشته باشند ظاهرشان فریبنده است، همان طور که خیال و پندار چنین است.
پی نوشت ها:
[1] رعد، 17.
[2] تفسیر المیزان، ج 11، ص 515.
[3] تفسیر نمونه، ج 10، ص 166.
[4] در بیان این نکات از منابعی چون: تفسیر نمونه، ج 1، ص 166 تا 171 و الامثال فی القرآن الکریم، جعفر سبحانی، ص 158 تا 160 و تفسیر نور، ج 6 ص 168 و 169 و مثال های زیبای قرآن، ج 1، ص 295 تا 300 و آشنایی با قرآن، ج 1، ص 180 و حقّ و باطل، مرتضی مطهری، ص 49 تا 63، بهره جسته‌ایم.
منبع : قاسمی، حمید محمد، تمثیلات قرآنی ویژگی ها اهداف و آثار تربیتی آن
