تمثیل اعمال کفّار به خاکستری در برابر بر تندباد

انسان با ایمان اعمال و رفتار را فقط برای خدا انجام می دهد. و چون برای رضایت الهی انجام گیرد در نهایت اعمال آنها دارای ارزش و مقبولیت است. قبول عمل همان مرتبه عالى عمل است و اگر خدمات انسانى و مردمى با ایمان همراه باشد، عالی ترین محتوا را خواهد داشت، ولى در غیر این صورت به کلى بى محتوا و بى پاداش نخواهد بود.

قرآن کریم می فرماید: مَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ کَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّیحُ فِی یَوْمٍ عاصِفٍ لا یَقْدِرُونَ مِمَّا کَسَبُوا عَلی شَیْءٍ ذلِکَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعِیدُ[1] «اعمال کسانی که به پروردگارشان کافر شدند همچون خاکستری است بر تندباد در یک روز طوفانی، آنها توانائی ندارند کم ترین چیزی از آنچه را انجام داده اند به دست آورند و این گمراهی دور و درازی است.»

در این آیه، مثل بسیار رسائی برای اعمال افراد بی ایمان بیان شده، و بی ارزش و ناپایدار بودن اعمال آنها، به خاکستری در برابر تندباد تشبیه شده است.

در این تشبیه جالب نکات ظریفی خودنمائی می کند از جمله:

1- تشبیه اعمال آنها به خاکستر، با توجّه به اینکه مانند خاک و غبار موجود مفیدی نیست بلکه باقیمانده یک مشت آتش است، نشان می دهد که اعمال آنها ممکن است ظاهری داشته باشد امّا فقط همان ظاهر است و محتوایی ندارد. در یک ظرف کوچک خاک ممکن است گل زیبائی بروید، امّا در میان خروارها خاکستر حتّی علف هرزه ای نخواهد روئید!

2- تشبیه اعمال کفّار به خاکستر با توجّه به اینکه در میان ذرّات خاکستر هیچ نوع چسبندگی و پیوند وجود ندارد، و حتّی با کمک آب نیز نمی توان آنها را به هم پیوند داد، هر ذرّه ای به سرعت دیگری را رها می سازد، گوئی اشاره به این واقعیّت است که آنها بر خلاف مؤمنان که اعمال شان منسجم و به هم پیوسته و هر عملی عمل دیگر را تکمیل می کند و روح توحید و وحدت نه تنها در میان مؤمنان، که در میان اعمال یک فرد با ایمان نیز وجود دارد، اثری از این انسجام و توحید عمل در کار افراد بی ایمان نیست.

3- با اینکه قرار گرفتن خاکستر در برابر تندباد سبب پراکندگی آن می شود، امّا آن را با جمله: فِی یَوْمٍ عاصِفٍ «در یک روز طوفانی» تأکید می کند. زیرا اگر تندباد محدود و موقّت باشد ممکن است خاکستری را از نقطه ای بلند کرده و در منطقه ای نه چندان دور بریزد، امّا اگر روز، روز طوفانی باشد که از صبح تا به شام بادها از هر سو می وزند، بدیهی است چنین خاکستری آنچنان پراکنده می شود که هر ذره ای از ذراتش در نقطه دور دستی خواهد افتاد به طوری که با هیچ قدرتی نمی توان آن را جمع کرد.

4- اگر طوفان به توده ای از کاه یا برگ های درختان بوزد و آنها را در نقاط دور دست پراکنده سازد باز قابل تشخیص می باشد ولی ذرّات خاکستر آنقدر ریز و کوچکند که اگر پراکنده شدند آنچنان از نظر محو می شوند که گوئی به کلّی نابود گشته اند.

5- با اینکه باد و حتّی تندباد آثار سازنده ای در نظام آفرینش و طبیعت دارد- قطع نظر از آثار تخریبی که جنبه استثنائی دارد- ولی «خاکستر» این خاکستر سبک وزن، این جان گرگان و سگان از هم جداست متّحد جان های مردان خداست. («مثنوی معنوی»)

خاکستر بی محتوا و تیره رو، این خاکستری که هیچ موجود زنده ای در آن لانه نمی کند، سبز نمی شود، بارور نمی گردد، این خاکستری که ذراتش به کلّی از هم گسسته است، هنگامی که در برابر نسیم و باد قرار گرفت به سرعت متلاشی و پخش می شود که همان ظاهر بی خاصیت آن نیز از نظرها محو می گردد. امّا باید دید چرا اعمال افراد بی ایمان چنین بی ارزش و ناپایدار است؟ چرا آنها نمی توانند از نتایج اعمال خود بهره گیرند؟

پاسخ این سؤال، اگر با جهان بینی توحیدی و معیارهای آن بررسی کنیم، کاملا روشن است، چرا که آن چیزی که به عمل، شکل و محتوا می دهد، نیّت و انگیزه و هدف و برنامه آن است. اگر برنامه و انگیزه و هدف، سالم و قابل ملاحظه باشد، خود عمل نیز چنین خواهد بود، ولی اگر برترین اعمال را با انگیزه ای پست، برنامه ای نادرست و هدفی بی ارزش انجام دهیم آن عمل به کلّی مسخ و بی محتوا می شود و چون خاکستری خواهد بود بر سینه تندباد![2]

پی نوشت ها:

[1] ابراهیم، 18.
[2] تفسیر نمونه، ج 10، ص 311- 309. با تلخیص.

منبع : قاسمی، محمد حمید، تمثیلات قرآنی ویژگی ها اهداف و آثار تربیتی آن