ویژگی ها و مشخصات باطل
قرآن کریم به بیان ویژگی های هر یک از حق و باطل پرداخته است. دو جبهه حق و باطل همیشه در تاریخ در مقابل هم قرار دارند و به نظر می رسد خصوصیت زندگی در دنیا این است و از قرآن استفاده می شود که تا قیام قیامت این حالت و این خصیصه از دنیا گرفته نمی شود و روزی پیش بینی نشده که حق مطلق و یا باطل مطلق حاکم باشد. باطل، آبروی خود را از حق و دروغ نیروی خود را از راستی می گیرد. اهل باطل برای جلوه دادن باطل خود آن را با حق در آمیخته، لباس حق بر آن می پوشانند و در مقابل، حق را باطل جلوه می دهند، چنان که قرآن کریم بارها سخن کافران و مشرکان را نقل می کند که سخن و رسالت پیامبران الهی را باطل می شمردند. در اینجا به خصوصیات باطل اشاره می شود.
قرآن کریم می فرماید: أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها، فَاحْتَمَلَ السَّیْلُ زَبَداً رابِیاً، وَ مِمَّا یُوقِدُونَ عَلَیْهِ فِی النَّارِ، ابْتِغاءَ حِلْیَةٍ أَوْ مَتاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ، کَذلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَ الْباطِلَ، فَأَمَّا الزَّبَدُ، فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ، کَذلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ[1] «خداوند از آسمان آبی فرستاد و از هر دره و رودخانه ای به اندازه آنها سیلابی جاری شد. سپس سیل بر روی خود کفی را حمل کرد، و از آنچه (در کوره ها) برای بدست آوردن زینت آلات یا وسائل زندگی آتش روی آن روشن می کنند نیز کف هائی مانند آن به وجود
می آید، امّا کفها به بیرون پرتاب می شوند ولی آنچه به مردم سود می رساند (آب یا فلز خالص) در زمین می ماند. خداوند این چنین مثال می زند.» آیه کریمه مورد بحث، از آیات برجسته قرآنی است که درباره طبیعت حقّ و باطل بحث نموده، و شکل گیری و کیفیت ظهور و آثار خاص هر یک از آن دو را خاطر نشان می سازد و سنّت خدای سبحان را در خصوص حقّ و باطل بیان می کند، و این بیان را در ضمن مثلی می آورد. حق و باطل دو عنصر مقابل هم هستند که در ادیان و الهی از آنها به دو جبهه مخالف یاد شده است. هر کدام ویژگی خاص خود را دارند. در اینجا به مهم ترین خصوصیات باطل اشاره می شود.
الف) باطل تنها در یک لباس ظاهر نمی شود
یکی از خصائص باطل این است که هر لحظه به شکلی و هر لحظه به لباس دیگری در می آید، تا اگر او را در یک لباس شناختند، در لباس دیگری بتواند چهره خود را پنهان سازد. در آیه فوق نیز اشاره ظریفی به این مسأله شده است آنجا که می گوید: کف ها نه تنها بر آب ظاهر می گردند، در هر کوره ای و هر بوته ای که فلزات ذوب می شوند کف های تازه به شکل جدید و در لباس تازه ای آشکار می شوند. و به تعبیر دیگر حقّ و باطل همه جا وجود دارد، همان گونه که کف ها در هر مایعی به شکل مناسب آن آشکار می شود. آری حقّ یکی است، و یک چهره بیش ندارد، امّا باطل از چهره ها و اشکال مختلفی برخوردار است و هرگز نباید فریب تنوّع صورت های آن را خورد.[2]
ب) باطل دنبال بازار آشفته است!
هنگامی که سیلاب وارد دشت و صحرای صاف می گردد و جوش و خروش آب فرو می نشیند اجسامی که با آب مخلوط شده بودند تدریجا ته نشین می شوند و کف ها از میان می روند و آب زلال چهره اصلی خود را آشکار می سازد. به همین ترتیب باطل به سراغ بازار آشفته می رود، تا از آن بهره گیرد، امّا هنگامی که آرامش پیدا شد و هر کسی به جای خویشتن نشست و معیارها و ضابطه ها در جامعه آشکار گشت، باطل جائی برای خود نمی بیند و به سرعت کنار می رود!
ج) باطل طفیلی است!
از این مثال استفاده می شود که باطل به طفیل حقّ پیدا می شود و با نیروی حقّ حرکت می کند. نیرو اصالتا از آن حقّ است و باطل با نیروی حقّ پیش می رود. همانطور که کفی که روی آب است نیروی کف نیست که آن را حرکت می دهد، این نیروی آب است که آن را به حرکت در می آورد.
از نظر قرآن مجید شر و باطل اصالتی ندارد، بلکه زنده ایست که به طفیل حق پیدا می شود. مثل سایه و نور یا ظلمت و نور که هر دو هستند ولی ظلمت در مقابل نور اصالتی ندارد. اصل نور است و آنجا که نور نیست ظلمت است.
د) باطل جولان دارد!
باطل از دید سطحی و حسی و نه دید تحلیلی و تعقّلی، حرکت و جولان دارد.
به عنوان مثال بچه ای که در عمرش سیل ندیده و نمی داند سیل چیست و از کجا پیدا می شود و چگونه می آید، وقتی سیل را می بیند، دریای کفی را می بیند که در حرکت است و از نظر او جز کف چیز دیگری وجود ندارد!
چشمان ظاهر بین نیز که به اعماق واقعیات نفوذ نداشته باشد فقط کف را می بیند در حالی که این آب است که چنین خروشان حرکت می کند نه کف! باطل هم بصورت موقّت و به صورت یک جولان، گاه غلبه ظاهری گسترده و فرگیرنده ای دارد و بر امواج حقّ سوار شده و آن را می پوشاند، امّا در نهایت به مغلوبیت می انجامد و همچون کف نابود و مضمحل می شود.
در روایتی آمده است: «للباطل جولة و للحقّ دولة»[3] «باطل تنها جولان دارد (و چهره نفاق و فریب او پس از مدتی آشکار می شود) امّا دولت پایدار از آن حق است و حقّ جاودانه است.»
پی نوشت ها:
[1] رعد، 17
[2] تمثیلات قرآن، ص 205.
[3] غرر الحکم، ج 5، ص 25، و مجمع البحرین، ج 5، ص 345.
