زرق و برق ناپایدار دنیا

زرق و برق دنیا و دل‌ بستگی به آن و به خصوص مشغول شدن به دنیای حرام، انسان را به سقوط عجیبی می ‌کشاند. در آیات 45 و 46 سوره مبارکه کهف خداوند متعال با بیان تمثیلی زیبا به همه انسان ها، بخصوص کسانی که عاشق دنیا هستند، می فرماید: بدانید زندگی دنیا و اموال و اولاد همچون گیاهان فصل بهارند که ظاهراً زیبا هستند ولی عمر آنها کم و بی بقا و کم دوام اند و تنها خداوند باقی و حیّ است و تنها اعمال صالح و باقیات و صالحات در آخرت برای انسان مفید و موثرند.

قرآن کریم می فرماید: وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلَ الْحَیاةِ الدُّنْیا کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِیماً تَذْرُوهُ الرِّیاحُ وَ کانَ اللَّهُ عَلی کُلِّ شَیْءٍ مُقْتَدِراً* الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلًا*[1] «زندگی دنیا را برای آنها به آبی تشبیه کن که از آسمان فرو می فرستیم، و به وسیله آن گیاهان زمین، سرسبز و درهم فرو می روند، امّا بعد از مدتی می خشکند، به گونه ای که بادها آنها را به هر سو پراکنده می کنند و خداوند بر همه چیز تواناست. مال و فرزندان، زینت حیات دنیا هستند و باقیات صالحات (ارزش های پایدار و شایسته) ثوابش نزد پروردگارت بهتر و امید بخش تر است.»

در تصویر این تابلوی زنده نیز می بینم که چگونه قطره های حیات بخش باران بر پهنه زمین می ریزد و صفحه کوه و صحرا یکپارچه جنبش و حیات می شود، شکوفه ها و گل ها و میوه ها یکی بعد از دیگری زینت بخش شاخه ها می شوند. گوئی همه می خندند، فریاد شادی می کشند، و به وجد و رقص درآمده اند.

ولی این صحنه دل انگیز دیری نمی پاید، بادهای خزان شروع می شود و گرد و غبار مرگ بر سرآنها می پاشد، هوا به سردی می گراید، آبها کم می شود و چیزی نمی گذرد که آن گیاه خرّم و سرسبز و خندان به شاخه ها و برگهای پژمرده و بی فروغ تبدیل می شوند که باد و نسیم آنها را به هر سو پراکنده می کنند.[2]

و جالب آن است که قرآن برای نمایش سریع و کوتاه نشان دادن چنین صحنه ای به غیر از استفاده از وسایل نمایش فنی و هنری، از نظم و نسق لفظی مناسبی بهره جسته است و با بکار بردن حرف «فاء» (که دلالت بر ترتیب و تعقیب حوادث پشت سر یکدیگر دارد) این نمایش پرشتاب و برق آسا را خلق نموده است تا کوتاهی و سرعت زوال متاع دنیا و زخارف آن را مجسّم نماید.[3]

و در ادامه آیه موقعیّت مال و ثروت و نیروی انسانی را که دو رکن اصلی حیات دنیا است مشخص می کند و می گوید: «اموال و فرزندان زینت حیات دنیا هستند.» آنها شکوفه ها و گلهائی می باشند که بر شاخه های این درخت آشکار می شوند، زودگذرند، کم دوامند و اگر از طریق قرار گرفتن در مسیر «اللّه» رنگ جاودانگی نگیرند بسیار بی اعتبارند. و تنها باقیات صالحات یعنی ارزشهای ثابت و شایسته است که در نزد پروردگار ثوابش بهتر و بیشتر و امید بخش تر است.

آری، لازمه چنین امری و به دست آوردن چنین بینشی نسبت به زودگذری و ناپایداری دنیا، تفکّر در آن و عبرت گرفتن از آن است، تا آدمی همچون چهارپایان غافل، اسیر سبزه های آن نگردد و بر پشت بی بنیاد آن، خیمه آسایش نیاراید و در آن به خواب غفلت فرو نرود.

همانگونه که امیر مؤمنان علی علیه السّلام فرمود:

«خدا رحمت کند کسی را که در امر دنیا اندیشه کند و عبرت گرفته و از ناپایداری دنیا بینا شود، و باور نماید که آنچه از دنیا باقی مانده به زودی نابود است و آنچه از آخرت موجود است زوال ناپذیر و همواره بوده است. و آنچه از ساعات عمر که به حساب می آید به پایان می رسد، و هر چه انتظار دارید (مرگ و قیامت) آینده است و هر آینده ای نزدیک است.»[4]

و به گفته حافظ خوش گفتار:

مجو درستی عهد از جهان سست نهاد

که این عجوز عروس هزار داماد است.

پی نوشت ها:

[1] کهف، 45 و 46.
[2] تفسیر نمونه، ج 12، ص 444.

[3] بنگرید به: تفسیر فی ظلال القرآن، ج 4، ص 2272 و تصویر فنی در قرآن، ص 181.

[4] نهج البلاغه، خطبه 102.